Yol Yüzeyinin Hazırlanması
1.Yol Yüzeyinin Hazırlanması
1.1. Yol Yüzeyi Hazırlığının Gerekçesi
Yapım süresince uygun bir sıkıstırma ile yüzey ve yüzeye ait drenajını kapsayan doğru sekilde hazırlanmıs bir taban, üzerine gelecek bitümlü kaplamanın uzun Ömürlü olmasında yardımcı olacaktır. Uygun ve etkin drenaj çok önemlidir. Yanal ya da yüzey altı drenajı yoluyla yeraltı su seviyesinin don derinliği altına veya iyilestirilmis tabii zemininin altına indirilmesine iliskin gereksinim genellikle kaplama teknologları tarafından basarılı bir yapım için ana unsur olarak kabul edilmektedir.
Dolguların, tabanın, iyilestirilmis tabanın ve temel .tabakalarının her birinin uygun sekilde sıkıstırması da esdeğer önem tasımaktadır. Sıkıstırma, tabanın tasıma gücünü çok büyük ölçüde artırmaktadır. Taban yeterli derecede sıkıstırılmaz ise, trafik hareketleri altında ilave oturmalar meydana gelecek ve bunun sonucunda oturma ve bozulmalar görülecektir.
1.2. Tabanın (Tabii zemin-Subgrade) Sıkıstırılması
Sıkıstırmada elde edilecek maksimum pratik yoğunluğun saptanması amacıyla, yapımda kullanılacak olan malzemeler üzerinde laboratuvarda sıkıstırma deneyleri gerçeklestirilmektedir. Kohezif zeminlerin sıkıstırılmasına iliskin nem oranı, genlesme durumu göz önüne alınarak en yüksek yeniden kalıplama mukavemeti elde edilecek sekilde seçilmelidir. Genel olarak, sisme göstermeyen zeminler, en iyi sonuçların elde edilmesi amacıyla, laboratuar optimum su içeriğinin kuru tarafında yüzde 1 ile 2 daha az içerikte sıkıstırılmalıdır.
Bu sıkıstırma kriterleri aynı zamanda yarma kesitleri için de geçerlidir. Bazen, bu islem, tabi zeminde üniformluk sağlamak ve farklı oturmaların önüne geçmek amacıyla, mevcut zeminin kaldırılmasını, su ilavesi yapılmasını, zemini değistirmeyi, veya gevsetilmesini ve yeniden sıkıstırmayı gerektirebilmektedir.
Sıkıstırmanın zeminlerin çoğunluğunda sıtabiliteyi artırmasına rağmen, bazı zeminler, gevsetildiklerinde, islendiklerinde ve silindirlendiklerinde sıtabilite kaybına uğramaktadır. Kurak dönemlerde asırı derecede büzülen, nem emmelerine izin verildiklerinde ise asırı derecede sisen zeminler de vardır. Bu tür kosulların varlığında, zemin mühendisleri gözetiminde özel islemler uygulanmaktadır. Bunlar, tekrar sıkıstırıldığında mukavemetini kaybeden killeri, yine sıkıstığında "sıvılasan" siltleri ve genlesme özelliklerine sahip zeminleri kapsamaktadır.
1.3. Deneme Silindirlemesi
Asfalt kaplama yapılarındaki yüzey düzensizlikleri genellikle, tekerlek izlerinin bulunduğu alanlarda alt tabakaların, trafiğin neden olduğu yoğunlasmalarından kaynaklanmaktadır. Bu tür düzensizlikler, yapım sırasında bir veya daha fazla tabakanın uygun sekilde sıkıstırılmadığını veya yumusak, kararsız bölgelerin bulunduğunu belirtmektedir. Bu kusurların teshis edilmesi amacıyla, bazı durumlarda, yapım sırasında deneme silindirlemesi islemi gerçeklestirilmektedir. Nihai silindirleme, ağır, pnömatik lastikli silindirlerin, genellikle konvansiyon el yöntemlerle uygulanan baslangıç sıkıstırmasının ardından tabaka yüzeyi üzerin en geçmesi isleminden olusmaktadır.
Deneme silindirlemesi iki amacı yerine getirmektedir:
(a) sıtabil olmayan alanların belirlenmesi
(b) ilave sıkıstırma gerçeklestirilmesi.
2. Kaplanmamıs Yüzeylerin Hazırlanması
Asağıdaki yol yüzeyleri genellikle kaplanmamıs yüzeyler olarak kabul edilir:
1- Sıkıstırılmıs tabii zemin (taban)
2- İyilestirilmis tabii zemin
3- Granüller temel
4- Kaplanmamıs granüller yol yüzeyi
Belirli islenmis ya da stabilize edilmis granüller temeller de, asfalt kaplama için hazırlanıyorsa, kaplanmamıs yüzeyler olarak ele alınmaktadır. Asfalt ya da portland çimentosu ile stabilize edilmis temeller kaplanmıs yüzeyler olarak kabul edildiklerinden, bu sınıflandırmanın dısında tutulmaktadır.
2.1. Hazırlanmıs Tabii Zemin
Hazırlanmıs bir tabii zemin, üzerinde çalısılmıs ve sıkıstırılmıs olan tabi zemindir. Bu, tabii zemin ya da stabilize edilmis zemin, seçme zemin ya da iyilestirilmis taban malzemesi tabakası olabilmektedir.
Üstyapının sürme kalitesi büyük oranda tabii zeminin hazırlanmasına ve yapımına bağlıdır. Yol yüzeyi, kaplama ekipmanının, malzemeyi üniform kalınlıkta düzgün olarak yerlestirme isleminde herhangi bir zorlukla karsılasmamasının sağlanması göz önünde bulundurularak sekillendirilmeli ve silindirlenmelidir.
Hava kosulları uygun olmalı ve yol yüzeyi, kaplama çalısmaları baslangıcında, sıkı, tozdan arındırılmıs, kuru veya hafif nemli durumda bulunmalıdır.
2.2. Granüller Temel
Granüller temeller ile, portland çimentosu veya bitümlü temeller haricindeki bazı katkılarla stabilize edilmis temeller de uygun olarak sekillendirilmek ve sıkıstırılmalıdır. Asfalt kaplamalarının bir granüller temel üzerine yerlestirilecek olması durumunda, gevsek taneler mekanik süpürgeler kullanılmak suretiyle yüzeyden uzaklastırılmalıdır. Bununla birlikte, temel yüzeyindeki agreganın yerinden çıkmaması ya da agrega bağlarının zarar görmemesi için gerekli özen gösterilmelidir. Gevsek malzeme uygun sekilde uzaklastırıldıktan sonra, yalnızca, yüzeydeki agregaların üst kısımları açıkta kalacaktır. Yüzey temizlendiğinde, sıvı asfalt ile astarlanmaya hazır hale gelmis olacaktır.
Astarlama isleminde, ortalama kosullar altında, emici bir tabanın hazırlanmıs olan yüzeyi üzerine, 0.9 Đla 2.3 litre/m2 oranında MC-30 veya MC-70 gibi düsük viskoziteli sıvı asfalt püskürtülmesi amacıyla bir basınçlı distribütör kullanılmaktadır (Çok emici tabanlarda, bazı durumlarda MC-250 kullanılmaktadır). Daha sonra, asfalt yüzeye sızmaktadır. Asfalt, temel tabakası tarafından tamamıyla emilmelidir. Uygulamadan sonraki 24 saat tamamıyla emilmemesi durumunda, asfalt fazlalığının ortadan kaldırılması için yüzey üzerine kum serpilmelidir. Bununla birlikte, asırı astarlama durumunun ortaya çıkmasının önlenmesine özen gösterilmelidir. Astar tabakası örtüsünün, sıcak karısım asfalt serilmeden önce kürünü tamamlanmıs olması gerekir. MC sıvı asfaltının olmadığı durumlarda, astar olarak SS-1, CSS-1, SSl-h ya da CSS-lh asfalt emülsiyonları kullanılabilmektedir. Bir temel agregası kullanılmadan önce, emülsiyon ve sıkıstırma suyu kaynakta karıstırılabilmektedir. Uygulama oranı normalde 0.5 ila 1.4 Litre/m2/25mm (0.1-0.3
gal/sq yd/Đn.) dir. Çoğu durumda, emülsifiye asfaltın bir granüller tabana sızması, katbek asfalta göre daha zor olmaktadır. Dolayısıyla, mümkün olduğunca, sıvı petrol asfaltı (cut-back) kullanılmalıdır.
2.3. Kaplanmamıs Granüller Yollar (Stabilize Yollar)
Kaplanmamıs granüller yollar, islenmemis granüller temellere benzer olmakla birlikte, esas olarak trafik tarafından kullanılmaları ve uzun zamandan bu yana hizmetle olmaları açısından farklılık göstermektedir.
Yüzeyin sürme kalitesinin büyük derecede alttaki tabakaların hazırlanması ve kosullarına bağlı olduğu önemle belirtilmelidir. Kaplanmamıs granüller yollar pürüzlü ve düzgün olmayan bir yapıda ise, en üstteki birkaç inçlik malzemenin gevsetilmesi ve daha fazla malzeme ile karıstırma yapılarak sıkıstırılması ve sıvı asfalt astarın uygulanması tavsiye edilmektedir. Granüller yol önceden yapılmıs bir asfalt islemine sahip olmasına rağmen pürüzlü ve düzensiz olması durumunda, önce bir sıcak karısım tesviye tabakası ile düzeltilmelidir. Mühendis, yüzey binder veya asınma tabakalarının yerlestirilmesi öncesinde yüzeyi incelemeli ve ne tür düzenlemelerin yapılacağına karar vermelidir.
Serbest ve elek artığı gevsek malzemeler, herhangi bir tesviye ya da yüzey tabakası yerlestirilmeden önce yol yüzeyinden ve astarlanmıs yüzeyden uzaklastırılmalıdır.
3. Eski Yol Yüzeylerinin Hazırlanması Eski Asfalt Karısım Kaplamalar
Eski asfalt kaplamalarda (esnek üstyapılarda) ortaya çıkan yapısal bozulmalar genellikle uygun olmayan dizayn ve dizayn uygulaması ile sıkıstırmadan veya bunların birlesiminden kaynaklanmaktadır. Kötü bir karısım dizaynı çesitli bozulmalara yol açabilmekte ve asırı asfalt içeriği ise ondülasyona veya tekerlek izi olusumuna sebep olabilmektedir, Uygun olmayan bir üstyapı iyi sıkısmamıs bir taban nedeni ile trafik hareketleri altında asırı derecede defleksiyon sonucunda çatlamalar da görülebilmektedir. Yetersiz veya okside olmus asfalt ise, karısımın daha kırılgan hale gelmesinden ötürü çatlak olusumuna katkıda bulunabilir.
Eski kaplama, bir sıcak karısım ile takviye edilmeden önce incelenmelidir. Herhangi bir bozulmanın çaresi, bu bozukluğun tür ve ciddiyet derecesine, bağlıdır. Bozulma yaygınsa muhtemelen yeniden yapım söz konusu olabilir. Her durumda, yeni tabaka eklenmeden eski yüzeyin bakımı yapılmalıdır.
Eski kaplamada kaygan bir yüzey agreganın cilalanmasından ya da fazla asfalttan dolayı olusabilir. Eğer neden fazla bağlayıcı ise, takviye tabakasından önce fazla asfalt ısıtıcı-düzeltici (heater-planer) ya da soğuk-düzeltici (cold-planer) ile alınmalıdır.
Küçük çatlaklar içeren eski kaplamalara takviye (overlay) isleminden önce karartma (fogseal) tabakası uygulanmalıdır. Karartma, su ile seyreltilmis bir asfalt emülsiyonunun yüzey üzerine hafif sekilde püskürtülmesi islemidir. Daha büyük çatlaklar ise harç tipi karısım (slurry seal) ile yalıtılmalıdır. Slurry seal, bulamaç seklinde bir yoğunluk sağlaması amacıyla su eklenen, asfalt emülsiyonu, ince agrega ve mineral filler karısımıdır.
Eski bir kaplamada olusan folluk tipi çukurlar, üstyapı sağlamsa yeni kaplamadan Önce asfalt betonu ile yamanmalıdır. Eski kaplama altında bulunan temel bozulmus ise, mevcut hasar yeni kaplamaya da yansıyacaktır. Kaplama islemi öncesinde mutlaka yama islemi gerçeklestirilmeli ve bu yama, temel tabakasını kuvvetlendirecek derinlikte olmalıdır.
Bitüm kusan ve uygun olmayan yamalar, fazla asfalt, derz dolgu malzemeleri eski yüzeyden kaldırılmalıdır.
25 mm (1 inç) veya daha derin deformasyonlar bir tesviye tabakası ile düzeltildikten sonra yeni tabaka serilmelidir. Yeni asfalt tabakası Đle temas edecek tüm düzey ve yatay yüzeyler iyice temizlenmelidir. Yatay yüzeylerin temizliği genellikle döner süpürge ile yapılmaktadır. Fakat kili ve kiri almak üzere yıkama ve durulama gerekebilir. Mevcut kaplama yüzeyine ve düsey yüzeylere daha sonra açıklanacağı üzere yapıstırma tabakası [tack coat} uygulanmalıdır. Yapıstırmada asfalt emülsiyonu kullanımı iyi yapısan derzleri de garanti eder.
Yüksek noktalar ise, eski kaplama yüzeyini ısıtan ve onu belli bir derinliğe göre düzleyen bir makine olan ısıtıcı-düzeltici ile ortadan kaldırılabilmektedir. Soğuk frezeleme makinalan (coldplaner) da aynı islemi görmekle beraber, bu durumda kaplama yüzeyi ısıtılmamaktadır.
Günümüzde, bir geçiste 3 metre genisliğindeki asfalt betonu kaplamayı 0.3 metreye ve 25 ila
100 mm kalınlıklarda frezeleyebilen büyük ve küçük çaplı frezeleme makinalan bulunmaktadır. Genislik ve kalınlıklar yaklasık değerler olup, ekipman imalatçılarına ve kaplama kosullara göre değisiklik göstermektedir. Bir frezeleme makinesinin kullanılmasından elde edilen faydalar projenin dizayn niteliklerine bağlı olarak çok çesitlilik arz edebilmektedir. Bununla birlikte, elde edilecek minimum faydalar asağıdaki gibidir:
1-Yeni sıcak karısımların çevriminde ya da diğer geri kazanım ve dönüstürme amaçlarına yönelik olarak kullanılabilen üniform bir malzeme ortaya çıkarılır.
2-Yapısal olarak uygun ve güçlü bir kaplama üzerinde yüzeyin kaldırılıp yenilendiği yerler de üniformluk sağlanır.
3-Çesitli kalınlıklardaki malzemelerin, daha güvenli sekilde kaldırılmasına imkan verildiğinden finiserden daha iyi sekilde tesviye ve tamamlama islemleri gerçeklestirilebilmektedirler.
Bunlardan dolayı, frezeleme islemi daima rehabilitasyon sürecinde kullanılabilir bir opsiyon olarak ele alınmalıdır. Bir yüzey frezeleme islemine tabi tutulduğunda olabildiğince temizlenmeli ve yüzeydeki eski gevsek malzeme yeniden kullanıma dahil edilmemelidir.
4. Tesviye Tabakaları
Tesviye Tabakasının Amacı
Bir tesviye tabakasının yerlestirilmesi, yol yüzeyinin, finiserin tesviye yetenekleri yetersiz kalacak derecede deforme ve düzensiz olması durumunda gerçeklestirilen bir islemdir. Finiser genellikle, makinenin tekerlek açıklığının 1 1/5 ila 2 katından daha uzun olmayan oturmalar durumunda etkin olarak çalısmaktadır. Bu uzunlukların ötesinde ise, bir eğim kontrol cihazına gerek duyulmaktadır. Genel olarak, 12 veya 15 m den daha uzun olmayan deformasyonlar gezici tel cihazı (traveling stringlho device) ile finiser üzerindeki otomatik tabla kontrolü ile giderebilmektedir.
Hazırlık ölçüm ve gözlemlerinden belirlendiği üzere, mevcut boyuna kesit profili incelenmeli ve değerlendirilmelidir. Bu bilgiye dayanarak, tüm projenin ya da bir kısmının veya hiçbir parçasının tesviye tabakası uygulamasına tabi tutulup tutulmayacağı hakkında karar verilmelidir. Verilecek karar, mevcut takviye tabakasının kosullan ile ilk asfalt betonu tabakasının yüzeyi göz önüne alınarak verilmelidir.