ÜRETİCİ TEORİSİ
16-ÜRETİM FONKSİYONU ve VERİM ANALİZİ
Üretim, kıt mal yada hizmetlerin miktar yada faydalarını artırmaya yönelik her türlü çabadır.
1-Üretim Fonksiyonu: Bir malın üretimine katılan üretim faktörleriyle elde edilen çıktı arasındaki ilişkidir.
Q=f(C, L, N) C:kapital L:emek N:toprak
A-Faktörlerarası Bileşim Oranı ve Üretim Teknolojisi: Bir malın üretiminde kullanılan üretim faktörleri bileşim oranlarına faktörlerarası bileşim oranı yada üretim teknik katsayısı denir. Bu oran üretim teknolojisini gösterir.
B-Teknolojik Etkinlik: Üretimde en iyi girdi bileşiminin kullanılması ve girdi israfının olmamasıdır.
*Analizde her firma tek bir mal üretir varsayarız.
C-Üretim Fonksiyonu ve Zaman: Kısa dönemde üretim faktörlerinin bir kısmı değiştirilebilir, bunlara değişken faktörle, değiştirilemeyeceklere sabit faktörler denir. Değişken faktörün artırılması bir süre sonra azalan verimlere sebep olur. Uzun dönemde tüm üretim faktörleri artırılabilir. Burda ise üretim artar yani ölçek değişir. Ölçeğe göre getiriden söz edilir.
2-Kısa Dönem ve Azalan Verimler Kanunu: Bu dönemde değişken faktörü artırarak üretim miktarını artırmak olasıdır.
q=f(x, y¯ )
y sabitken x devamlı artırılırsa toplam ürün ilk önce artan hızla artar sonra azalan hızla artar. Bir süre sonra toplam ürün azalır buna azalan verimler kanunu denir. Marjinal ürünün sıfır olduğu yerde toplam hasıla maksimumdur.
-Azalan Verimlerin Ortaya Çıkış Nedeni: Her üretim tekniğinde üretime katılan tüm faktörlerin en yüksek verimliliğe eriştiği bir optimal faktör bileşim oranı vardır. Bu noktaya kadar değişken faktörün artırılması aylak olan sabit faktörleri verimli kılar, işbölümü ve uzmanlaşma verimi artırır. Bu noktadan sonra verim azalır. Daha da devam ederse toplam ürün azalır. Marjinal ürün negatif olur.
-Üretimde 3 evre ve Optimal Faktör Bileşimi
1.Evre:Üretim başlar, ortalama ürün max olur
2.Evre:Ortalama ürün max olur,marjinal ürün sıfır olur
3.Evre:marjinal ürün sıfır olur, toplam ürün sıfır olur
Eğer değişken faktör pahalıysa üretim 2. evrenin başına kadar yapılmalı. Sabit faktör pahalıysa 2. evrenin sonuna kadar yapılmalıdır. Fiyatlar birbirine yakınsa 2. evrenin içinde bir yere kadar üretim yapılmalıdır.
3-Uzun Dönem ve Ölçeğe göre Getiri: Bu dönemin uzunluğu tesis ölçeğini değiştirecek süre kadardır. Tüm faktörler artırılabilir. Ölçeğe göre sabit getiride, faktör artış oranı ile üretim artış oranı aynıdır. Artan getiride üretim artış oranı, faktör artış oranından daha büyüktür. Azalan getiride, üretim artış oranı faktör artış oranından daha azdır.
17-EN DÜŞÜK MALİYETLE ÜRETİM
Optimal Faktör Bileşimi Seçimi
1-Eş-Ürün Eğrileri:Farklı faktör bileşimleriyle aynı üretim düzeyine ulaşabileceğimiz bileşimleri gösteren eğriye eş ürün eğrisi denir. Eş ürün eğrileri sağa doğru bir üst üretim düzeyini gösterir. Bunların toplu gösterimine eş ürün paftası denir.
Özellikleri:-sol yukarıdan sağ aşağı inerler
-Eş ürün eğrileri birbirini kesmez
-orijine göre dışbükeydirler(eşürün eğrilerinin eğimi marjinal teknik ikame oranına eşittir.
-Marjinal Teknik İkame oranı ve İkame Sınırı: Eş ürün eğrisi üzerindeki herhangi bir bileşimden diğerine geçildiğinde aynı ürün düzeyini koruyabilmek için bir faktör daha az kullanılırken öbür faktör daha fazla kullanılır. İşte faktörler arasındaki bu ikame oranına MTİ denir.
MTİ=-ΔY/ΔX
Faktörlerden biri artırıldıkça miktarı artırılan faktörün ikamesi güçleşmekte ve bir yerden sonra ikame mümkün olmaz. Üretim faktörlerinin ikamesinin olanaksız olduğu noktalar eksenlere paralel olan noktalardır. Bu noktalar birleştirildiğinde ikame sınırı bulunur. İkame sınırının içinde eş ürün eğrileri negatif eğimli, dışında pozitif eğimlidir.
2-Eş-Maliyet Doğrusu:Üreticinin eş ürün eğrileri üzerindeki faktör bileşimlerinden hangisi ile üretim yapacağı hem bütçesine hem faktör fiyatlarına bağlıdır. Üreticinin belirli bütçe ve veri faktör fiyatlarıyla satın alabileceği faktör bileşimlerini gösteren doğruya eş-maliyet doğrusu denir. C:bütçe F:faktör fiyatları
3-En Düşük Maliyetle Üretim: Firmanın iç dengesi yani üretimi en düşük maliyetle sağlayan optimal faktör bileşimi, eş ürün eğrisinin eş maliyet doğrusuna teğet olduğu noktada gerçekleşir.
-Genişleme Yolu: Faktör fiyatları sabitken bir firmanın çeşitli üretim miktarlarını minimum maliyetle gerçekleştirmesini sağlayan optimal faktör bileşimlerinin geometrik yeridir.
Genişleme yolu doğru şeklindeyse optimal faktör bileşim oranı aynıdır. Tesis ölçeği büyüdükçe aynı teknoloji ile üretim yapmaktadır.
18-MALİYET ANALİZİ
Firmanın amacı kar maksimizasyonudur. Bunu yaparken toplam üretim maliyetine ve toplam satış hasılatına bakar.
1-Maliyet Fonksiyonu: Bir malın üretim maliyeti(C), o maldan üretilen miktar(q), üretim faktörleri fiyatına(F) üretim teknolojisine ve sabit faktörlere bağlıdır.
C=f(q) ceteris paribus
Sabit kabul edilen faktörlere maliyet eğrisini kaydırıcı faktörler denir.
2-Üretim Maliyeti ve Zaman: Kısa dönem: üretim hacmi, üretim kapasitesi değişmeden artırılır.
Uzun Dönem: üretim hacmi üretim kapasitesi değiştirilerek artırılır.
3-Kısa Dönem Maliyet Eğrileri: Değiştirilebilen faktörlere yapılan harcamalar toplam değişir maliyetleri, sabit faktörlere yapılan harcamalar ise toplam sabit maliyetleri oluşturur. Toplam üretim maliyeti toplam sabit maliyetler ile toplam değişir maliyetlerin toplamına eşittir.
A-Toplam Sabit Maliyetler: Kısa dönemde firmanın üretim miktarından bağımsız olan maliyetlere denir. Ortalama sabit maliyet ürün başına düşen sabit maliyettir. Üretim arttıkça azalır.
AFC=TVC/q
B-Toplam Değişken Maliyetler: Firmanın üretimini sürdürebilmesi için gerekli üretim faktörlerine yapılan ödemelerdir. Üretimler birlikte artmaya başlar. AVC= TVC/q
C-Toplam Üretim Maliyeti:
TC=TVC+TFC
AC=TC/q
(MC) Marjinal maliyet üretimdeki bir birimlik değişmeye karşın toplam maliyetteki değişmedir.
MC=ΔTC/Δq
Marjinal maliyet toplam maliyet eğrisinin eğimine eşittir. Marjinal maliyet üretim arttıkça önce azalan sonra artan bir seyir izler. Marjinal maliyet ortalama maliyete yön verir. MC=AC olduğu noktada parça başı maliyet en düşüktür. Kısa dönemde toplam maliyet eğrisinin seyri toplam değişir maliyete bağlıdır. Dolayısıyla MC de toplam değişir maliyete bağlıdır. Marjinal maliyet AVC yi minimumda keser. Üretim belirli bir düzeye erişinceye kadar her ilave değişir faktör bir öncekine göre daha yüksek verim sağladığından MC azalır. Üretime devam edilirse azalan verimler yüzünden AC ve MC artar. Bu yüzden U şeklindedirler.
-Kapasite Sorunu:
Atıl kapasitede birim maliyet fazladır. Aşırı kapasitede yine birim maliyet fazladır. Tam kapasitede minimum birim maliyet vardır.
4-Uzun Dönem Maliyet Eğrisi:
Firma sabit maliyetleri değiştirecek üretim kapasitesini artırabilir. Önemli olan planlanan üretim düzeyini hangi tesis ölçeği ile yapacağıdır. Firma tesis ölçeğini her değiştirdiğinde kısa dönem koşulları ile karşı karşıyadır. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi kısa dönem ortalama maliyet eğrilerini alttan saran bir eğridir. Ve firmanın çeşitli üretim miktarlarını üretebileceği minimum maliyetleri verir(Zarf Eğrisi). Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi uzun dönem ortalama maliyet eğrisini minimum noktasında keser.
5-Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi ve Ölçeğe göre Getiri: Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi önce azalan sonra artan bir seyir izler. Çünkü başlangıçta ölçeğe göre artan getiri söz konusu iken üretim ölçeği büyüdükçe verimlilik azalmakta ve ölçeğe göre azalan getiri söz konusu olmaktadır. Bazen de üretim ölçeği değiştiğinde ölçek verimliliği değişmez buna ölçeğe göre sabit getiri denir.
A-İçsel Ekonomiler(Ölçek Ekonomisi): Firmanın üretim ölçeğinin değişmesi sonucu içsel ekonomiler sağlanır.
-Pozitif İçsel ekonomiler: Ölçek artışı ortalama maliyeti azaltır, avantaj sağlar.(ölçek ekonomisi)Nedenleri:Emekte işbölümü ve uzmanlaşma, Teknolojik avantajlar, Yönetim avantajı, Parasal avantajlar
-Negatif İçsel Ekonomiler: Tesis ölçeğindeki artışlar belirli bir noktayı aşarsa avantaj sağlayan faktörler tersine işler.
B-Optimal Üretim Tesis Ölçeği:Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin minimum olduğu noktada ona teğet olan kısa dönem ortalama maliyet eğrisinin üretim tesis ölçeğidir.
C-Esnek Üretim Sistemi:H.Ford’un geliştirdiği hareketli band sisteminde her işi bir makine yapıyor uzmanlaşma artıyor, ölçek büyüyordu.(Fordist üretim tarzı) Post-Fordist üretim tarzında bilgisayar sayesinde bir makine birden fazla işi yapıyor ölçek küçülüyor.
D-Endüstri Ölçeği ve Dışsal Ekonomiler:Firmanın maliyetlerinin içinde bulunduğu endüstri etkiler. Dışsal ekonomiler maliyet kaydırıcı etkiye sahiptir.
-Pozitif Dışsal Ekonomiler, endüstri büyüdükçe firmalara avantaj sağlar:Satın almada yarı işlenmiş mamülller, Uzmanlaşmış işgücü temini, Satın alınan hizmetler, Altyapı tesis ve hizmetlerin varlığı.
-Negatif Dışsal Ekonomiler, endüstri aşırı derece kalabalıklaşırsa maliyetleri yükseltir.
16-ÜRETİM FONKSİYONU ve VERİM ANALİZİ
Üretim, kıt mal yada hizmetlerin miktar yada faydalarını artırmaya yönelik her türlü çabadır.
1-Üretim Fonksiyonu: Bir malın üretimine katılan üretim faktörleriyle elde edilen çıktı arasındaki ilişkidir.
Q=f(C, L, N) C:kapital L:emek N:toprak
A-Faktörlerarası Bileşim Oranı ve Üretim Teknolojisi: Bir malın üretiminde kullanılan üretim faktörleri bileşim oranlarına faktörlerarası bileşim oranı yada üretim teknik katsayısı denir. Bu oran üretim teknolojisini gösterir.
B-Teknolojik Etkinlik: Üretimde en iyi girdi bileşiminin kullanılması ve girdi israfının olmamasıdır.
*Analizde her firma tek bir mal üretir varsayarız.
C-Üretim Fonksiyonu ve Zaman: Kısa dönemde üretim faktörlerinin bir kısmı değiştirilebilir, bunlara değişken faktörle, değiştirilemeyeceklere sabit faktörler denir. Değişken faktörün artırılması bir süre sonra azalan verimlere sebep olur. Uzun dönemde tüm üretim faktörleri artırılabilir. Burda ise üretim artar yani ölçek değişir. Ölçeğe göre getiriden söz edilir.
2-Kısa Dönem ve Azalan Verimler Kanunu: Bu dönemde değişken faktörü artırarak üretim miktarını artırmak olasıdır.
q=f(x, y¯ )
y sabitken x devamlı artırılırsa toplam ürün ilk önce artan hızla artar sonra azalan hızla artar. Bir süre sonra toplam ürün azalır buna azalan verimler kanunu denir. Marjinal ürünün sıfır olduğu yerde toplam hasıla maksimumdur.
-Azalan Verimlerin Ortaya Çıkış Nedeni: Her üretim tekniğinde üretime katılan tüm faktörlerin en yüksek verimliliğe eriştiği bir optimal faktör bileşim oranı vardır. Bu noktaya kadar değişken faktörün artırılması aylak olan sabit faktörleri verimli kılar, işbölümü ve uzmanlaşma verimi artırır. Bu noktadan sonra verim azalır. Daha da devam ederse toplam ürün azalır. Marjinal ürün negatif olur.
-Üretimde 3 evre ve Optimal Faktör Bileşimi
1.Evre:Üretim başlar, ortalama ürün max olur
2.Evre:Ortalama ürün max olur,marjinal ürün sıfır olur
3.Evre:marjinal ürün sıfır olur, toplam ürün sıfır olur
Eğer değişken faktör pahalıysa üretim 2. evrenin başına kadar yapılmalı. Sabit faktör pahalıysa 2. evrenin sonuna kadar yapılmalıdır. Fiyatlar birbirine yakınsa 2. evrenin içinde bir yere kadar üretim yapılmalıdır.
3-Uzun Dönem ve Ölçeğe göre Getiri: Bu dönemin uzunluğu tesis ölçeğini değiştirecek süre kadardır. Tüm faktörler artırılabilir. Ölçeğe göre sabit getiride, faktör artış oranı ile üretim artış oranı aynıdır. Artan getiride üretim artış oranı, faktör artış oranından daha büyüktür. Azalan getiride, üretim artış oranı faktör artış oranından daha azdır.
17-EN DÜŞÜK MALİYETLE ÜRETİM
Optimal Faktör Bileşimi Seçimi
1-Eş-Ürün Eğrileri:Farklı faktör bileşimleriyle aynı üretim düzeyine ulaşabileceğimiz bileşimleri gösteren eğriye eş ürün eğrisi denir. Eş ürün eğrileri sağa doğru bir üst üretim düzeyini gösterir. Bunların toplu gösterimine eş ürün paftası denir.
Özellikleri:-sol yukarıdan sağ aşağı inerler
-Eş ürün eğrileri birbirini kesmez
-orijine göre dışbükeydirler(eşürün eğrilerinin eğimi marjinal teknik ikame oranına eşittir.
-Marjinal Teknik İkame oranı ve İkame Sınırı: Eş ürün eğrisi üzerindeki herhangi bir bileşimden diğerine geçildiğinde aynı ürün düzeyini koruyabilmek için bir faktör daha az kullanılırken öbür faktör daha fazla kullanılır. İşte faktörler arasındaki bu ikame oranına MTİ denir.
MTİ=-ΔY/ΔX
Faktörlerden biri artırıldıkça miktarı artırılan faktörün ikamesi güçleşmekte ve bir yerden sonra ikame mümkün olmaz. Üretim faktörlerinin ikamesinin olanaksız olduğu noktalar eksenlere paralel olan noktalardır. Bu noktalar birleştirildiğinde ikame sınırı bulunur. İkame sınırının içinde eş ürün eğrileri negatif eğimli, dışında pozitif eğimlidir.
2-Eş-Maliyet Doğrusu:Üreticinin eş ürün eğrileri üzerindeki faktör bileşimlerinden hangisi ile üretim yapacağı hem bütçesine hem faktör fiyatlarına bağlıdır. Üreticinin belirli bütçe ve veri faktör fiyatlarıyla satın alabileceği faktör bileşimlerini gösteren doğruya eş-maliyet doğrusu denir. C:bütçe F:faktör fiyatları
3-En Düşük Maliyetle Üretim: Firmanın iç dengesi yani üretimi en düşük maliyetle sağlayan optimal faktör bileşimi, eş ürün eğrisinin eş maliyet doğrusuna teğet olduğu noktada gerçekleşir.
-Genişleme Yolu: Faktör fiyatları sabitken bir firmanın çeşitli üretim miktarlarını minimum maliyetle gerçekleştirmesini sağlayan optimal faktör bileşimlerinin geometrik yeridir.
Genişleme yolu doğru şeklindeyse optimal faktör bileşim oranı aynıdır. Tesis ölçeği büyüdükçe aynı teknoloji ile üretim yapmaktadır.
18-MALİYET ANALİZİ
Firmanın amacı kar maksimizasyonudur. Bunu yaparken toplam üretim maliyetine ve toplam satış hasılatına bakar.
1-Maliyet Fonksiyonu: Bir malın üretim maliyeti(C), o maldan üretilen miktar(q), üretim faktörleri fiyatına(F) üretim teknolojisine ve sabit faktörlere bağlıdır.
C=f(q) ceteris paribus
Sabit kabul edilen faktörlere maliyet eğrisini kaydırıcı faktörler denir.
2-Üretim Maliyeti ve Zaman: Kısa dönem: üretim hacmi, üretim kapasitesi değişmeden artırılır.
Uzun Dönem: üretim hacmi üretim kapasitesi değiştirilerek artırılır.
3-Kısa Dönem Maliyet Eğrileri: Değiştirilebilen faktörlere yapılan harcamalar toplam değişir maliyetleri, sabit faktörlere yapılan harcamalar ise toplam sabit maliyetleri oluşturur. Toplam üretim maliyeti toplam sabit maliyetler ile toplam değişir maliyetlerin toplamına eşittir.
A-Toplam Sabit Maliyetler: Kısa dönemde firmanın üretim miktarından bağımsız olan maliyetlere denir. Ortalama sabit maliyet ürün başına düşen sabit maliyettir. Üretim arttıkça azalır.
AFC=TVC/q
B-Toplam Değişken Maliyetler: Firmanın üretimini sürdürebilmesi için gerekli üretim faktörlerine yapılan ödemelerdir. Üretimler birlikte artmaya başlar. AVC= TVC/q
C-Toplam Üretim Maliyeti:
TC=TVC+TFC
AC=TC/q
(MC) Marjinal maliyet üretimdeki bir birimlik değişmeye karşın toplam maliyetteki değişmedir.
MC=ΔTC/Δq
Marjinal maliyet toplam maliyet eğrisinin eğimine eşittir. Marjinal maliyet üretim arttıkça önce azalan sonra artan bir seyir izler. Marjinal maliyet ortalama maliyete yön verir. MC=AC olduğu noktada parça başı maliyet en düşüktür. Kısa dönemde toplam maliyet eğrisinin seyri toplam değişir maliyete bağlıdır. Dolayısıyla MC de toplam değişir maliyete bağlıdır. Marjinal maliyet AVC yi minimumda keser. Üretim belirli bir düzeye erişinceye kadar her ilave değişir faktör bir öncekine göre daha yüksek verim sağladığından MC azalır. Üretime devam edilirse azalan verimler yüzünden AC ve MC artar. Bu yüzden U şeklindedirler.
-Kapasite Sorunu:
Atıl kapasitede birim maliyet fazladır. Aşırı kapasitede yine birim maliyet fazladır. Tam kapasitede minimum birim maliyet vardır.
4-Uzun Dönem Maliyet Eğrisi:
Firma sabit maliyetleri değiştirecek üretim kapasitesini artırabilir. Önemli olan planlanan üretim düzeyini hangi tesis ölçeği ile yapacağıdır. Firma tesis ölçeğini her değiştirdiğinde kısa dönem koşulları ile karşı karşıyadır. Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi kısa dönem ortalama maliyet eğrilerini alttan saran bir eğridir. Ve firmanın çeşitli üretim miktarlarını üretebileceği minimum maliyetleri verir(Zarf Eğrisi). Uzun dönem marjinal maliyet eğrisi uzun dönem ortalama maliyet eğrisini minimum noktasında keser.
5-Uzun Dönem Ortalama Maliyet Eğrisi ve Ölçeğe göre Getiri: Uzun dönem ortalama maliyet eğrisi önce azalan sonra artan bir seyir izler. Çünkü başlangıçta ölçeğe göre artan getiri söz konusu iken üretim ölçeği büyüdükçe verimlilik azalmakta ve ölçeğe göre azalan getiri söz konusu olmaktadır. Bazen de üretim ölçeği değiştiğinde ölçek verimliliği değişmez buna ölçeğe göre sabit getiri denir.
A-İçsel Ekonomiler(Ölçek Ekonomisi): Firmanın üretim ölçeğinin değişmesi sonucu içsel ekonomiler sağlanır.
-Pozitif İçsel ekonomiler: Ölçek artışı ortalama maliyeti azaltır, avantaj sağlar.(ölçek ekonomisi)Nedenleri:Emekte işbölümü ve uzmanlaşma, Teknolojik avantajlar, Yönetim avantajı, Parasal avantajlar
-Negatif İçsel Ekonomiler: Tesis ölçeğindeki artışlar belirli bir noktayı aşarsa avantaj sağlayan faktörler tersine işler.
B-Optimal Üretim Tesis Ölçeği:Uzun dönem ortalama maliyet eğrisinin minimum olduğu noktada ona teğet olan kısa dönem ortalama maliyet eğrisinin üretim tesis ölçeğidir.
C-Esnek Üretim Sistemi:H.Ford’un geliştirdiği hareketli band sisteminde her işi bir makine yapıyor uzmanlaşma artıyor, ölçek büyüyordu.(Fordist üretim tarzı) Post-Fordist üretim tarzında bilgisayar sayesinde bir makine birden fazla işi yapıyor ölçek küçülüyor.
D-Endüstri Ölçeği ve Dışsal Ekonomiler:Firmanın maliyetlerinin içinde bulunduğu endüstri etkiler. Dışsal ekonomiler maliyet kaydırıcı etkiye sahiptir.
-Pozitif Dışsal Ekonomiler, endüstri büyüdükçe firmalara avantaj sağlar:Satın almada yarı işlenmiş mamülller, Uzmanlaşmış işgücü temini, Satın alınan hizmetler, Altyapı tesis ve hizmetlerin varlığı.
-Negatif Dışsal Ekonomiler, endüstri aşırı derece kalabalıklaşırsa maliyetleri yükseltir.