Osmanlıca Yazı Kaideleri Giriş:
Osmanlıcaya aid kelimeleri-sözleri, lafızları - yazarken riayet edilmesi gereken kaidelerdir.
Bir dili; söylenildiği gibi yazmak, veya yazıldığı gibi söylemek-bilhassa büyük ve köklü diller için - imkansızdır.
Dünyanın hemen hemen bütün dillerinde, söylenildiğinden farklı şekilde yazılan, veya yazıldığından farklı şekilde okunan nice kelime ve tabirler mevcüddür.
İşte İMLA KAAİDELERİ: Yazının söze, hangi hallerde uyduğunu, ve hangi hallerde uyulmadığını gösteren kaaldelerdir.
Bilindiği gibi:
Sözler-kelimelerden, Kelimeler - hecelerden,
Heceler de - harflerden ... meydana gelir.
Hazırlık bölümünde de belirtdiğimiz gibi Osmanlıda harfler 35 dir, ve şunlardır:
ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ك گ ل م ن و ه لا ي
Elif, be, pe, te, se, cim, çim, ha, hı, dal, zel, rı, ze, je, sin,ş in, sad, dad, tı, zı, ayın, gayın, fe, kaf, kef, gef, nef, lam, mim, nun, vav, he, lamelif, ye
Osmanlıca bütün bu harfler aslında SESSİZ'dirler.
SESSİZ HARFLER: Kendi kendilerine okunamayan, ve ancak sesliler vasıtasiyle okunabilen harflerdir.
Osmanlıca Alfabesindeki harflerden: (Elif = ا ), (Vav =و ), (he = ه ) (ye =ى ) nin ayni zamanda sesli harf olarak da vazife gördüklerini biliyorsunuz.
Bunlardan (Elif = ا ) seslisi: Sessizleri, AHENK KAİDESİ'ne göre, (e, a) sesiyle okutur.
(Vav =و ) seslisi : Sessizleri, (u,ü,o,ö) dört ayrı sesle okutur :
(he = ه harfi : Sesli olduğu zaman: (Topak he = ه ) şeklinde yazılır, ve AHENK KAİDESİ'ne göre sessizleri (e, a) sesiyle okutur.
(ye =ى )seslisi de :Sessizleri - duruma ve beldeye göre - (i, i, ü, u) sesleriyle okutur.
Osmanlıca da, ayrıca, ÜSTÜN, ESRE, ÖTRE olmak üzere HAREKE SESLİLERİ'nin olduğımuda biliyorsunuz. (l)
***
OSMANLICA: Yazı yönünden dört TEMEL ESAS'a dayanır:
1 - Sür'at
2 - Kolaylık
3 - Kısalık
4 - Güzellik.
Sessizleri, seslileri, harekeleri - işaretleri - remizleri ve motifleriyle Osmanlıcanın bütün okuma ve okutma malzemeleri; Sözlerin - iradelerin tesbitinde/yazılışında bu dört temel esası temin içindir.
Emekleyenlere yürümeyi, yüzme bilmeyenlere yüzmeyi öğretmek için nasıl bazı aletler - simitler kullanılırsa :
Mübtediler - yeni başlayanlar - için de; Osmanlıcanın yardımcı malzemeleri (Harekeleri, remizleri, işaretleri); kolaylık olsun diye, başlangıcda kullanılır. Fakat sonraları hemen hemen bunlara hiç lüzum kalmaz; Osmanlıca metinler, ibareler büyük bir sür'at, ahenk ve kolaylık içinde kendiliğinden akar giiler :
Osmanlıca bir eseri okurken, insan yorulmaz! ...
Yorulmak ne demek ... Zevkine doyulmaz ...
Osmanlıca İmla Rehberi
DR. Ali Kemal Berviranlı
Devam edecek
Osmanlıca Gramer'e Ait Bazı Tarifler ve Tabirler
KELiME - CEVHER - EK
Taş, kedi, yol, dar, ben, sen, göz.... Bütün bunlar birer kelimedir.
Taşı, kediye, yolda, darca, benim, senin, gözün ... Bunlar da birer kelimedir.
Ve bunlar' ilk misaldeki kelimelere bazı (edatların - eklerin) ilavesiyle meydana gelmişdir.
Eksiz Yani (edlatsız - ilavesiz) kelimelere: (CEVHER KELiME) adı verilir. Eki - edatı olan kelimelere de (EKLİ - EDATLI) kelime denir.
Eksiz- Edatsız kelimeler:
göz: گوز
sen: سن
ben: بن
dar: دار
yol: يول
kedi: كدى
taş: طاش
Ekli- Edatlı kelimeler:
gözün: گوزڭ
senin: سنڭ
benim: بنم
yolda: يولده
kediye: كديه
taşı: طاشى
Masdar- Madde-i Asliyye- Kökb]
durmak: دورمق
vermek: ويرمك
söyletmek: سويلتمك
süslenmek: سوسلنمك
Kelimeleri birer MASDAR'dır.
Türkçede Masdar'lar : (mek) yahud (mak) ekiyle biterler.
İşbu kelimelerden (mek), yahud (mak) ekleri kaldırılınca geriye:
ver. dur. söylet. süslen. kelimeleri kalır ki bunlar, adı geçen masdarların kökleri yani cevherleridir.
Türkçede bütün fiiller masdar köklerinden yani masdar cevherlerinden yapıldığı için bu masdar köklerine MADDE-İ ASLİYYE = ASIL BöLÜM adı da verilir.
Masdar Masdar Kökü
Madde-i Asliye
( gitmek = گيتمك ) : ( git = گيت )
( vermek = ويرمك ) : ( ver = وير )
( kalmak = قالمق ) : ( kal = قال )
( durmak = دورمق ) : ( dur = دور )
(söyletmek = سويلتمك ) : (söylet = سويله ت )
(süslenmek = سوسلنمك ) : (süslen = سوسله ن )
(Olmak) masdarının (masdar kökü = madde-i asliyesi) (ol) dur. Bundan yapılan fiilleri şöylece sıralayalım.
Masdar Kökü
Masdar Madde-i Asliye Yapılan Fiil ve Adı
(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (oldum = اولدم ) : Şühudi mazi [1]
(olmuşum = اولمشم ) : Nakli mazi
(olurum = اولورم ) : Muzari
(oluyorum = اولويورم ) : Hal
(olacağım = اوﻻجغم ) : İstikbal
(olmalıyım = اولمالي يم ) : Vücubi
(ol = اول ) : Emri hazır
(olsun = اولسون ) : Emri gaib
(olabilmek = اوﻻبيلمك ) (olabil = اوﻻبيل ) (olabildim = اوﻻبيلدم ) : İktidari
(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (olduydum = اولديدم ) : Hikaye
(olmuşmuşum = اولمشمشم ) : Rivayet
(olsaydım = اولسه يدم ) : Şart
( olduğum = اولديغم ) : Sıla
(olan - olmuş = اوﻻن--اولمش ): Fer'i fiil
(oluverdi = اولو ويردي ) : Ta'cîlî [2]
Şu misallerde Rabıt Sıygaya aittir: [3]
(olub = اولوب )
(olarak = اوﻻرق )
(olalıberi = اوﻻلىبرى )
(olalıdanberi = اوﻻليدنبري )
(oluncaya kadar = اولونجه يه قدر )
(oluncaya değin = اولونجه يه دگين )
(olunca = اولونجه )
(oldukca = اولدقجه )
(olmadan = اولمادن )
(olduktan sonra = اولدقدن سوڭره )
----
[1] Şühudi mazi : Gözle görünen veya görmüş gibi bilinen bir şeyi anlatan fiil
[2] Fi'l-i ta'cîlî : Kavramda çabukluğu, kolaylığı, yardımı gösteren iki kökten kurulmuş birleşik fiil: Söyleyivermek, yapıvermek gibi
[3] Rabıt Sıygası : Bağlaç Kipi
Ek - Edat
Kendi başlarına bir mana ifade etmeyen, ve fakat başka kelimelere ilave edilince bir takım vazifeler gören lafızlara -sözcüklere- ek veya edat adı verilir.
(Cevher) kelimelere ve (Madde-i asliyye)lere yani masdar köklerine ilave olunan bir çok eklere edatlar vardır.
Bunlardan bazıları şunlardır :
1 - İZAFET EDATLARI
2 - FİİL EDATLARI: (Tasrif veya çekim edatları)
3 - Kelimeden kelime yapma edatları (İŞTİKAK EDATLARI).
***
1 - İZAFET EDATLARI:
Bunlar şu parantez içinde gösterilen eda.tlardır :
Ben (im) ev (im) = بنم اوم : (im) = م
Sen (in) ev (in) = سنڭ اوڭ : (in) = ڭ
O (nun) ev (i) = انڭ اوى : (nun). (i) = ڭ
Biz (im) ev (imiz) = بزم اويمز : (im).(imiz) = م - مز
Siz (in) ev (iniz) = سزڭ اويڭز : (in). (iniz) = ڭ - ڭز
Onlar (ın) ev (leri) = اونلرڭ اولرى : (ın), (leri) = ڭ - لرى
Oda (nın) kapı (sı) = اودانڭ قاپيسى : (nın), (sı) = نڭ - سى
***
2 - FİİL EDATLARl (TASRİF - ÇEKİM EDATLARI) :
Bunlar da parantez içinde gösterilmişdir :
O (nu) gördüm = اونى گوردم : (nu) = نى
Oda (yı) gezdim = اودايى گزدم : (yı) = يى
Ev (e) girdim = أوه گيردم : (e) = ه
Oda (ya) oturdum = اودايه اوتوردم : (ya) = يه
Ev (de) oturdum = أوده اوتوردم : (de) = ده
Oda (da) yatdın = اوداده ياتدم : (da) = ده
Ev (den) çıkdın = أودن چيقدم : (den) = دن
Oda (dan) çıkdın = اودادن چيقدم : (dan) = دن
Tren (le) geldim = ترنله گلدم : (le-ile) = له - ايله
Yapur (la) gitdim = واپورله گيتدم : (la) = له
Onun (için) aldın = اونڭ ايچون آلدم : (için-içün) = ايچون
Not: Fillerle beraber bulunan bu edatlara: MEF'UL adı verilir
***
3- Kelimeden kelime yapma edatlan (İŞTİKAK EDATLARI) :
Bunlar da aşağıda ve parantez içinde gösterilmişdir :
(1) : İsimlerden sıfat yapan edatlar :
Ankara - Ankara (lı) = آنقره لى : (lı) = لى
(2) : İsimlerden masdar yapan edatlar :
Tuz - Tuz (la) mak = طوزﻻمق : (la) = ﻻ
(3): Sıfatlardan isim yapan edatlar :
Beyaz - Beyaz (lık) = بياضلق (lık) = لق
(4): Sıfatlardan masdar yapan edatlar :
Fena - Fena (laş) mak = فناﻻشمق : (laş) = ﻻش
(5): Masdarlardan isim yapan edatlar :.
Sarmak- Sar (gı) = صارغى : (gı) = غى
(6): Masdarlardan sıfat yapan edatlar :
Süzmek- Süz (gün) = سوزگون : (gün) = گون
Osmanlıcaya aid kelimeleri-sözleri, lafızları - yazarken riayet edilmesi gereken kaidelerdir.
Bir dili; söylenildiği gibi yazmak, veya yazıldığı gibi söylemek-bilhassa büyük ve köklü diller için - imkansızdır.
Dünyanın hemen hemen bütün dillerinde, söylenildiğinden farklı şekilde yazılan, veya yazıldığından farklı şekilde okunan nice kelime ve tabirler mevcüddür.
İşte İMLA KAAİDELERİ: Yazının söze, hangi hallerde uyduğunu, ve hangi hallerde uyulmadığını gösteren kaaldelerdir.
Bilindiği gibi:
Sözler-kelimelerden, Kelimeler - hecelerden,
Heceler de - harflerden ... meydana gelir.
Hazırlık bölümünde de belirtdiğimiz gibi Osmanlıda harfler 35 dir, ve şunlardır:
ا ب پ ت ث ج چ ح خ د ذ ر ز ژ س ش ص ض ط ظ ع غ ف ق ك گ ك گ ل م ن و ه لا ي
Elif, be, pe, te, se, cim, çim, ha, hı, dal, zel, rı, ze, je, sin,ş in, sad, dad, tı, zı, ayın, gayın, fe, kaf, kef, gef, nef, lam, mim, nun, vav, he, lamelif, ye
Osmanlıca bütün bu harfler aslında SESSİZ'dirler.
SESSİZ HARFLER: Kendi kendilerine okunamayan, ve ancak sesliler vasıtasiyle okunabilen harflerdir.
Osmanlıca Alfabesindeki harflerden: (Elif = ا ), (Vav =و ), (he = ه ) (ye =ى ) nin ayni zamanda sesli harf olarak da vazife gördüklerini biliyorsunuz.
Bunlardan (Elif = ا ) seslisi: Sessizleri, AHENK KAİDESİ'ne göre, (e, a) sesiyle okutur.
(Vav =و ) seslisi : Sessizleri, (u,ü,o,ö) dört ayrı sesle okutur :
(he = ه harfi : Sesli olduğu zaman: (Topak he = ه ) şeklinde yazılır, ve AHENK KAİDESİ'ne göre sessizleri (e, a) sesiyle okutur.
(ye =ى )seslisi de :Sessizleri - duruma ve beldeye göre - (i, i, ü, u) sesleriyle okutur.
Osmanlıca da, ayrıca, ÜSTÜN, ESRE, ÖTRE olmak üzere HAREKE SESLİLERİ'nin olduğımuda biliyorsunuz. (l)
***
OSMANLICA: Yazı yönünden dört TEMEL ESAS'a dayanır:
1 - Sür'at
2 - Kolaylık
3 - Kısalık
4 - Güzellik.
Sessizleri, seslileri, harekeleri - işaretleri - remizleri ve motifleriyle Osmanlıcanın bütün okuma ve okutma malzemeleri; Sözlerin - iradelerin tesbitinde/yazılışında bu dört temel esası temin içindir.
Emekleyenlere yürümeyi, yüzme bilmeyenlere yüzmeyi öğretmek için nasıl bazı aletler - simitler kullanılırsa :
Mübtediler - yeni başlayanlar - için de; Osmanlıcanın yardımcı malzemeleri (Harekeleri, remizleri, işaretleri); kolaylık olsun diye, başlangıcda kullanılır. Fakat sonraları hemen hemen bunlara hiç lüzum kalmaz; Osmanlıca metinler, ibareler büyük bir sür'at, ahenk ve kolaylık içinde kendiliğinden akar giiler :
Osmanlıca bir eseri okurken, insan yorulmaz! ...
Yorulmak ne demek ... Zevkine doyulmaz ...
Osmanlıca İmla Rehberi
DR. Ali Kemal Berviranlı
Devam edecek
Osmanlıca Gramer'e Ait Bazı Tarifler ve Tabirler
KELiME - CEVHER - EK
Taş, kedi, yol, dar, ben, sen, göz.... Bütün bunlar birer kelimedir.
Taşı, kediye, yolda, darca, benim, senin, gözün ... Bunlar da birer kelimedir.
Ve bunlar' ilk misaldeki kelimelere bazı (edatların - eklerin) ilavesiyle meydana gelmişdir.
Eksiz Yani (edlatsız - ilavesiz) kelimelere: (CEVHER KELiME) adı verilir. Eki - edatı olan kelimelere de (EKLİ - EDATLI) kelime denir.
Eksiz- Edatsız kelimeler:
göz: گوز
sen: سن
ben: بن
dar: دار
yol: يول
kedi: كدى
taş: طاش
Ekli- Edatlı kelimeler:
gözün: گوزڭ
senin: سنڭ
benim: بنم
yolda: يولده
kediye: كديه
taşı: طاشى
Masdar- Madde-i Asliyye- Kökb]
durmak: دورمق
vermek: ويرمك
söyletmek: سويلتمك
süslenmek: سوسلنمك
Kelimeleri birer MASDAR'dır.
Türkçede Masdar'lar : (mek) yahud (mak) ekiyle biterler.
İşbu kelimelerden (mek), yahud (mak) ekleri kaldırılınca geriye:
ver. dur. söylet. süslen. kelimeleri kalır ki bunlar, adı geçen masdarların kökleri yani cevherleridir.
Türkçede bütün fiiller masdar köklerinden yani masdar cevherlerinden yapıldığı için bu masdar köklerine MADDE-İ ASLİYYE = ASIL BöLÜM adı da verilir.
Masdar Masdar Kökü
Madde-i Asliye
( gitmek = گيتمك ) : ( git = گيت )
( vermek = ويرمك ) : ( ver = وير )
( kalmak = قالمق ) : ( kal = قال )
( durmak = دورمق ) : ( dur = دور )
(söyletmek = سويلتمك ) : (söylet = سويله ت )
(süslenmek = سوسلنمك ) : (süslen = سوسله ن )
(Olmak) masdarının (masdar kökü = madde-i asliyesi) (ol) dur. Bundan yapılan fiilleri şöylece sıralayalım.
Masdar Kökü
Masdar Madde-i Asliye Yapılan Fiil ve Adı
(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (oldum = اولدم ) : Şühudi mazi [1]
(olmuşum = اولمشم ) : Nakli mazi
(olurum = اولورم ) : Muzari
(oluyorum = اولويورم ) : Hal
(olacağım = اوﻻجغم ) : İstikbal
(olmalıyım = اولمالي يم ) : Vücubi
(ol = اول ) : Emri hazır
(olsun = اولسون ) : Emri gaib
(olabilmek = اوﻻبيلمك ) (olabil = اوﻻبيل ) (olabildim = اوﻻبيلدم ) : İktidari
(olmak = اولمق ) (ol = اول ) (olduydum = اولديدم ) : Hikaye
(olmuşmuşum = اولمشمشم ) : Rivayet
(olsaydım = اولسه يدم ) : Şart
( olduğum = اولديغم ) : Sıla
(olan - olmuş = اوﻻن--اولمش ): Fer'i fiil
(oluverdi = اولو ويردي ) : Ta'cîlî [2]
Şu misallerde Rabıt Sıygaya aittir: [3]
(olub = اولوب )
(olarak = اوﻻرق )
(olalıberi = اوﻻلىبرى )
(olalıdanberi = اوﻻليدنبري )
(oluncaya kadar = اولونجه يه قدر )
(oluncaya değin = اولونجه يه دگين )
(olunca = اولونجه )
(oldukca = اولدقجه )
(olmadan = اولمادن )
(olduktan sonra = اولدقدن سوڭره )
----
[1] Şühudi mazi : Gözle görünen veya görmüş gibi bilinen bir şeyi anlatan fiil
[2] Fi'l-i ta'cîlî : Kavramda çabukluğu, kolaylığı, yardımı gösteren iki kökten kurulmuş birleşik fiil: Söyleyivermek, yapıvermek gibi
[3] Rabıt Sıygası : Bağlaç Kipi
Ek - Edat
Kendi başlarına bir mana ifade etmeyen, ve fakat başka kelimelere ilave edilince bir takım vazifeler gören lafızlara -sözcüklere- ek veya edat adı verilir.
(Cevher) kelimelere ve (Madde-i asliyye)lere yani masdar köklerine ilave olunan bir çok eklere edatlar vardır.
Bunlardan bazıları şunlardır :
1 - İZAFET EDATLARI
2 - FİİL EDATLARI: (Tasrif veya çekim edatları)
3 - Kelimeden kelime yapma edatları (İŞTİKAK EDATLARI).
***
1 - İZAFET EDATLARI:
Bunlar şu parantez içinde gösterilen eda.tlardır :
Ben (im) ev (im) = بنم اوم : (im) = م
Sen (in) ev (in) = سنڭ اوڭ : (in) = ڭ
O (nun) ev (i) = انڭ اوى : (nun). (i) = ڭ
Biz (im) ev (imiz) = بزم اويمز : (im).(imiz) = م - مز
Siz (in) ev (iniz) = سزڭ اويڭز : (in). (iniz) = ڭ - ڭز
Onlar (ın) ev (leri) = اونلرڭ اولرى : (ın), (leri) = ڭ - لرى
Oda (nın) kapı (sı) = اودانڭ قاپيسى : (nın), (sı) = نڭ - سى
***
2 - FİİL EDATLARl (TASRİF - ÇEKİM EDATLARI) :
Bunlar da parantez içinde gösterilmişdir :
O (nu) gördüm = اونى گوردم : (nu) = نى
Oda (yı) gezdim = اودايى گزدم : (yı) = يى
Ev (e) girdim = أوه گيردم : (e) = ه
Oda (ya) oturdum = اودايه اوتوردم : (ya) = يه
Ev (de) oturdum = أوده اوتوردم : (de) = ده
Oda (da) yatdın = اوداده ياتدم : (da) = ده
Ev (den) çıkdın = أودن چيقدم : (den) = دن
Oda (dan) çıkdın = اودادن چيقدم : (dan) = دن
Tren (le) geldim = ترنله گلدم : (le-ile) = له - ايله
Yapur (la) gitdim = واپورله گيتدم : (la) = له
Onun (için) aldın = اونڭ ايچون آلدم : (için-içün) = ايچون
Not: Fillerle beraber bulunan bu edatlara: MEF'UL adı verilir
***
3- Kelimeden kelime yapma edatlan (İŞTİKAK EDATLARI) :
Bunlar da aşağıda ve parantez içinde gösterilmişdir :
(1) : İsimlerden sıfat yapan edatlar :
Ankara - Ankara (lı) = آنقره لى : (lı) = لى
(2) : İsimlerden masdar yapan edatlar :
Tuz - Tuz (la) mak = طوزﻻمق : (la) = ﻻ
(3): Sıfatlardan isim yapan edatlar :
Beyaz - Beyaz (lık) = بياضلق (lık) = لق
(4): Sıfatlardan masdar yapan edatlar :
Fena - Fena (laş) mak = فناﻻشمق : (laş) = ﻻش
(5): Masdarlardan isim yapan edatlar :.
Sarmak- Sar (gı) = صارغى : (gı) = غى
(6): Masdarlardan sıfat yapan edatlar :
Süzmek- Süz (gün) = سوزگون : (gün) = گون