Berimene re skilos (Bekle be it)
Prof. Dr. ATA ATUN
Kıbrıs Yakın Doğu Üniversitesi
1974 öncesinde, Rumların mutlak hakimi oldukları Kıbrısta yaşamımı sürdürürken, Rum kişi ve bürokratlardan sıklıkla duyduğum bir cümleydi bu (bekle be it). Çocukluğumuzda skilosgagi (küçük it) idik, Rum çocuklar bize öyle hitap ederlerdi, büyüyünce de skilosa (it) terfi ettik hep birlikte, gagisi kaldırıldı.
Bana kim olduğumu ve nerede yaşadığımı hatırlatan 2 buçuk kelimelik bu cümleyi çok sık duyardım Rumlardan, özellikle de Rum bürokratlardan. Daha doğrusu ister devlet dairesi olsun, ister Belediye veya da şantiye, tümü böyle hitap ederlerdi Kıbrıslı Türklere. Randevu almış olsanız bile, saatinde gitmenize rağmen önce bu hitabı duyar sonra da saatlerce bekletilirdiniz. Herkes gelir, işi olur biter giderdi ama sizin işiniz yapılmaz ve hep sona bırakılırdınız, çoğu zamanda ertesi güne veya da ertesi haftaya veya da adı konmamış çok uzaktaki bir tarihe.
Skilos kelimesini ilk kez, ne tesadüftür, Makariostan duymuştum.
1960lı yılların ilk başlarıydı ve İngiliz Sömürge dönemi de son aylarını yaşamaktaydı. Makarios, 1959un Aralık ayında yoğun bir şeçim propagandası ve faaliyetinden sonra rakibi, solcuların lideri Yorgo Kleridesi ezip geçmiş, 1960 yılının Ağustos ayında ilan edilecek Kıbrıs Cumhuriyetinin ilk Cumhurbaşkanı seçilmişti. Sanki de Kıbrıslı Rumların Kralıydı. Kıbrıslı Rumlar kendisine tapıyorlardı ve ne derse, ne isterse anında yapıyorlardı. Her gittiği yerde etrafında büyük bir kalabalık vardı
Hem kendisine tezahüratta bulunuyor, hem de sıraya girip elini öpüyorlardı.
Babam, nurlar içinde yatsın, Prof. Dr. Hakkı Atun, o yıl Lefkoşada, Veteriner Dairesi ile Lefkoşa Genel Hastanesinin laboratuvarında yoğun bir araştırma yapmaktaydı. İnsanlara ve hayvanlara musallat olan bir mikrobu teşhis etmeye ve sınıflamaya çalışıyordu. O dönemde Lefkoşa Genel Hastanesi Kan Bankası Müdiresi rahmetlik Melahat Hulusi (Melahat Hacıburgul) hanımla da Kıbrıslı Türklerin ve Kıbrıslı Rumların kan grupları üzerinde ortak bir çalışma da yapmaktaydı. Sonradan yayınladığı makalesinde Kıbrıslı Rumların kan grubunun Kıbrıslı Türklerle ve Anadolu insanı ile aynı olduğu, (Yunanistanda yaşayan) Yunanlıların ise çok farklı bir kan grubundan oldukları bulgusunu ortaya koymuştu. Makale yayınlanınca bu sonucu gören Kıbrıslı Rumlar çılgına dönmüştü.
Günümüzde Lefkoşa Surlar içinde Turizm Bakanlığının bulunduğu binada eğitim veren Bayraktar Ortaokulundaki dersler bitince bisikletime biner, ya dosdoğru Küçük Kaymaklıdaki evimize giderdim ya da nüfusunun çok büyük bir kısmını Rumların oluşturduğu bölgede yer alan babamın yöneticisi olduğu laboratuvara
Babam mesleğinde çok iyi olduğundan ve uluslararası tanınmışlığından dolayı, İngilizler kendisini adaya geri dönmesi için binbir zorlukla ikna etmişler, laboratuvarın da başına koymuşlardı. Babama verdikleri maaşı, Kıbrısın o dönemdeki İngiliz Valisi Sir Hugh Foota dahi veriyorlar mıydı, emin değilim.
O gün dersten çıkınca, babası bir ayakkabıcı ustası olan sınıf arkadaşım Aydınla birlikte amcasının yattığı Lefkoşa Genel Hastanesine gitmeye karar verdik. O amcasına gidecekti, ben de babama. Bisikletlerimize bindik, Selimiye camisinin yanından geçip, Arastaya daldık. Önce Ermu caddesine girdik, oradan da sanırım bir Ermeni olan Lokmacının yanından da Ledra sokağına büktük. O dönem Ledra sokağının adı Uzun Yoldu. Uzun Yolu boydan boya geçerek meydana gelince sağa döndük. O dönemin en meşhur oteli olan Regina Otel, Palmiyelerin yer aldığı sokağın üzerindeydi ve önünde de hep açık saçık giyinen kadınlar dururdu. Tam karşı sağ çaprazında da, sonradan adada yaşanan tüm felaketlerin kaynağı olacak olan Polis merkezi yer almaktaydı.Dönemin Polis (Genel) Müdürü Lağudontis idi. Üç yıl sonra Kıbrıslı Türklere toptan saldırıların başlangıcını teşkil edecek olan Tahtakaladaki saldırının talimatını veren, İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacisin de has adamı olan Lağudontis
Otelin önünden geçip Polis merkezinin önünden iniş aşağı hızlanıp, Baf kapısının içinde yer aldığı tünele hızla girdik ve oradan da surların dışına adeta fırlayarak çıktık. Bundan sonrası dümdüz tabak gibi bir yoldu. Yunanistan Elçiliğin önünden geçtikten sonra yarışmaya başladık Aydınla
Soluğumuz kesildiğinde artık Lefkoşa Genel hastanesine gelmiştik.
Gözüm hemen babamın yeni aldığı arabayı aradı. Süt beyazı renkli, Y066 plakalı yepyeni bir Jaguardı babamın arabası. En çok da deri koltukları, ön iki koltuğun arasında yer alan gösterişli ve cilalanmış tahta topuzlu vites kolu ve de sürat göstergesinin ve diğer göstergelerin yer aldığı ön tablosu hoşuma giderdi. Göstergelerin hepsi yuvarlak şekilde ve tahtadan yapılmış, çok da güzel cilalanmış bir konsolun içine gömülüydü. Babamın bir evvelki arabası, P plakalı O
marka bir araçtı. Numarasını nedense hatırlamıyorum. 268, 468 gibi bir sayıydı sanırım. Hiçte hoşnut değildi o araçtan. Zaman zaman canı sıkılır bir daha O
marka araba alanın
diye söylenirdi kendi kendine. Neydi hoşuna gitmeyen o arabada hiç öğrenemedim ama bayağı da şikayetçiydi. Jaguarı alınca şikayetleri bıçak gibi kesildi babamın. O dönemde yollarda seyreden araç sayısı az olduğundan adeta rüzgarla yarış ederdi babam yeni Jaguarı ile. Öndeki iki kapının da kelebek camları vardı. Ben ön sol koltuğa oturduğumda en çok, kelebek camını açıp yüzüme doğru çevirmek hoşuma giderdi. Kliması sadece ısıtmak için miydi, yoksa hem ısıtıp hem de yazın soğutuyor muydu hiç hatırlamıyorum ama ısıttığından eminim.
Babamın arabası yerindeydi. Özel bir yer vermişlerdi babama aracını koyması için Hastane binasının yer aldığı bahçenin içinde. Giriş kapısına yüzümü dönünce sol taraftaydı. Dört direkten oluşan, üstü kapalı bir garajdı. Görevi gölge yapmaktı sadece. Garajın ön kısmı da içinde yeşil ağaçların yer aldığı bir koruluğa veya da park alanına bakıyordu. Hastanede çalışan kişilerin araçları ise daha farklı bir yerde, zemini toprak olan geniş bir alanın içindeydi.
Her zamankinden farklı olarak Hastanenin önü ana baba günüydü o gün. Her zaman olmayan bir kalabalık vardı kapının girişine yakın yerde. Etrafı bir uğultu kaplamıştı ve Zito Enosis, Zito Makariotuto, Zito EOKA, Zito Makarios, (Yaşasın Yunanistanla birleşme, Yaşasın ulu Makarios, Yaşasın EOKA, Yaşasın Makarios) bağrışları duyuluyordu birbiri arkasına. Birçoğunun ellerinde Yunan bayrağı ile mavi zemin üzerine yataylama beyaz büyük bir haçın olduğu, ortasında da EOKA yazısı ile Akropolis tapınağı olduğunu sandığım bir tapınağın resminin bulunduğu bayraklar vardı. Coşkulu coşkulu sallayıp bağırıyorlardı.
Belli ki olağanın dışında bir durum yaşanmaktaydı hastanenin giriş kapısı önünde. Meraktan çatlayacaktık Aydınla birlikte. Bisikletlerimizi babamın garajının direklerinden bir tanesine yaslayıp, kilitledikten sonra uçarcasına koştuk kalabalığa doğru. Boyumuz da oradaki yetişkinlere kıyasla yarı boyda olduğundan daldık kalabalığın içine.
İtile kakıla, onu bunu çekiştirerek, bazen eğilip bacak aralarından da geçerek önlere doğru ilerlemeyi başardık. Biraz önümüzde siyah cübbesinin içinde bütün haşmeti ile Makarios durmaktaydı. Başında da silindir biçiminde, üstü düz, siyah renkli, kenarlarından aşağıya doğru da siyah bir kumaşın indiği başlık vardı. Boynunda ise iri gümüş renkli bir zincire takılı kocaman bir ıstavroz (haç) sallanıyordu. Elinde de bir sopa vardı ama asası mıydı yoksa bastonu muydu hiç hatırlamıyorum. Süslü güzel bir sopaydı. Elle tutulan yeri gümüş gibi parlıyordu. Büyük bir olasılıkla da gümüşten yapılmıştı. Hiç koskoca Başpiskopos ve de yeni Cumhurbaşkanı tahta sopa taşır mıydı?
Herkes yan yana, ucu Makariosta biten dört-beş sıranın içinde, arka arkaya durmuş öne doğru gitmeye, ite kaka Makariosa ulaşmaya çalışıyordu. Önlerde, rakiplerini saf dışı bırakarak Makariosun elini tutmaya başaran hızlıca Makariosun elini öpüyor ve sıradan çıkma uğraşı vermeye başlıyordu. Sıraya girmek ne kadar zor idiyse, çıkmak da o denli zordu.
Ağır ağır öne doğru yaklaşmaya başladık. Önümüzde bir ana kız duruyordu. Kızı bizim yaşlarda ve bizim boydaydı. Üstünde, uzun kollu, yakası beyaz, kız manastır okulunda giyilen tek parça koyu lacivert renkli bir elbise vardı. Terra Santa (manastır) kız okulundan veya da Faneromeni (kilise) kız okulundan olmalıydı. Annesinin elini sıkı sıkı tutmuştu, o kalabalıkta kaybolmamak ve ezilmemek için. O kıza bir vücut çalımı atıp bir sıra öne geçtik ama annesi bir kartal gibi elimi tutarak, Aydınla beni geriye fırlattı. Bayağı canı sıkılmıştı anlaşılan önlerine geçmemizden.
O hengamede Makariosa ilk ulaşmayı başaran Aydın oldu. Arkasında manastırda okuyan kız, onun arkasında da ben vardım. Aydın, Makariosun elini tutmayı başarınca, ne olur olmaz kaçmasın diye iyice kavradı ve elinin üstünü, parmakların başladığı yer ile bileğin arasında kalan yeri, öpüp arkasından da başına koydu
Makarios sanki de eline pislik bulaşmış gibi, yüzünü buruşturarak aniden elini geri çekti. Aydını kendinden uzağa itelerken ağzından da skilos kelimesi döküldü. Ben duyduklarıma inanamamış ve gördüklerimden de donup kalmışken, önümdeki ana kız herhalde çok heyecan içindeydiler ki, neler olup bittiğini anlamadan ileri doğru bir hamle yapıp, Makariosun eline yapıştılar ve gülücükler içinde birkaç kelime söyleyip Makariosun elini öptüler. Makariosun yüzü de hemen değişmiş, nefret ve iğrenme ifadesi yok olmuştu aniden Rum ana kızı karşısında görünce.
Benim ayaklarım geri geri gitmeye başladı, arkamdakilerin beni iteleyip öne geçmelerine gücümce izin verdim. Büyük bir düş kırıklığına uğramıştım
İçimden de Makariosa ulaşmak ve Rumların yaptığı gibi elini öpmek geçmiyordu. Nasıl olsa bana da it deyip, iğrenç bir mahlukmuşum gibi yüzünü buruşturup, kafasını çevirecekti. Belki de elini bile vermeyecekti.
Çocuk kafamın içinde aklımı iki soru birden kurcalıyordu. Makarios bizim Türk olduğumuzu nasıl anlamıştı ve de niye bize böyle davranmıştı
Biraz daha geriye ve yana giderek Makariosun elini öpen insanları pür dikkat izlemeye başladım. Rumlar, Başpiskoposun elini farklı bir biçimde tutup, parmakların 2. ile 3. boğumu arasını öpüyorlardı. Elini öptükten sonra başa koymak gibi bir davranışları da yoktu. Biz, Kıbrıslı Türklerin el öpme ritüeli ise biraz farklıydı. Büyüğümüzün elini sağ elimizle iyice kavrayıp, elinin üstünü, parmakların başladığı yer ile bilek arasını öpüyor, sonra da alnımıza koyuyorduk. Makarios belli ki daha elini tutuşundan Aydının Kıbrıslı Türk olduğunu anlamıştı ama tepkisini ortaya koyana dek Aydın çoktan elini öpmüş ve başına koymuştu bile.
Aklımdan, acaba mahalledeki Rum çocuklarından bir tanesi ile Makariosun akrabalığı mı var da bize taktıkları skilos lakabını kendisine de söylediler diye de geçmedi değil.
Aradan yıllar geçtikten sonra ancak çocuğundan büyüğüne, en alt seviyedeki bürokratından Başpiskoposuna, Cumhurbaşkanına kadar tüm Rumların, Kıbrıslı Türklere skilos yani it diye hitap ettiklerini düş kırıklığı içinde öğrenebildim. Biz onlar için sadece bir köpektik, adayı paylaşan ortaklar değil
Şimdi de birileri çıkmış, bizi ne pahasına olursa olsun ortak bir devlet çatısı altında birleştirmeye çalışıyor. Ne oldu acaba, biz Rumların aklında skilos olmaktan çıkarıldık ve terfi ederek gaydaros (eşek) sınıfına mı konduk
.
Türkler ve köpekler giremez-Larnaka 1964