ashli
Bayan Üye
Karadenizli olmak ille de Laz olmak ve Lazca dilini bilmek anlamına gelmeli midir? Ya da Karadenizli olmak, Karadenizlilerle konuştuğunuz dille hiç benzememek gibi bir bağdaşma yapılabilir mi? Ya da bu bölgenin her yöresinde konuşulan dilin Lazca olduğunu ve Laz olduğunuzu söylemeniz mümkün olabilir mi?
Tabi ki hiç biri değil? Bu konuda bölge insanlarımız kendilerini doğru ifade edebilmekte yetersiz kaldıkları gibi, toplumumuz tarafından da hep yanlış algılandığı bilinmektedir.
Bugün Lazlar, Doğu Karadeniz bölgemizin belirli bir yerleşim yerinde bulunup, Lazca dilini yalnız burada konuşurlar. Etnik-kültürel tanımlar sağlıklı araştırılma yapılmadan değerlendirildiği için Karadeniz bölgemize İstanbul boğazından çıkıp, Batum’a doğru, doğuya yol aldıkça, bütün bir bölge Laz olarak tanınmaktadır. Oysa Toplumumuz tarafından tüm Karadeniz’e mal edilen “Laz” kelimesi tarihi yüzyıllar öncesine dayanan bir kavmin adıdır. Sıcakkanlı, esprili, çalışkan oldukları kadar mert kişilikleriyle de bilinen bütün bu bölge insanını daha iyi öğrenmemiz ve tanımamız gerekmelidir diyerek asıl Laz’ların kimler olduğu? sorusuna Muhammed Vanilişi-Ali Tandilava’nın Laz’lar tarihiyle ilgili eserinden kısaca yanıt aramaya çalıştım.
Lazlar(Tçani) kavmi ilkel çağlarda Koelhi kavmiyle bağlantısı olan Kafkasyalı bir kavimdir. Eski Koelhi Krallığında Laz’lar ve Megrel'ler beraber yaşıyordu. Irk açısından Gürcülere yakındır. Kültürel açıdan ise Bizans, Türk Osmanlı ve Gürcü kültürünü kendi bünyesinde sentezlemiştir. Laz kralları çağdaşlarının aksine monarşik değildiler. Krallık babadan oğul’a geçmezdi, seçimle işbaşına gelinirdi. Krallık Roma imparatorluğundan yarı özerk bir yapıda idi. Bizans’a asker ya da vergi vermezdi. Bizans’a karşı tek görevi vardı. Sınır bekçiliği yaparak kuzeyden gelebilecek kavimleri engellemek. Lazika (Laz krallığının adı) asırlarca Roma ve Perslilerin çatışma noktası oldu. Persliler kendi dinleri olan Mazdeizmi yaymaya çalışırken, Romalılar da Hristiyanlığı yaymaya çalıştılar. Sonuçta Romalılar üstün geldi. Persliler Ermenistan ve İberya’yı işgal edip Lazika’yı tamamen kuşatmışlardı. Roma ve Laz orduları Perslileri bozguna uğrattılar (M.S. 550). Romalılar Laz halkının günlük ihtiyacı olan her türlü maddeyi ellerinden yok pahasına alıyor, halkın istemediği bir takım eşyaları onlara zorla bir kaç kat fiyata satıyordu.
Lazlar Perslerle anlaşma yoluna gittiler ve Romalılara karşı ayaklandılar. Persleri davet ettiklerine de pişman oldular, Putperest İranlılar kendi dinlerini zorla yaymak istediler, Lazika’yı da kendi topraklarına katmak istiyorlardı. Daha önemlisi Lazika’daki tuz ve tahıl üretimi yeterli olmadığı için Roma’dan getiriliyordu, karşılığında deri, esir ve bazı takas eşyaları verilirdi. Bu olanaklar yitirilince halk sıkıntıya düştü. İranlılar Laz halkını İran’a sürmeyi ve Laz topraklarını İranlı göçmenlerle doldurmayı istiyorlardı. Bunun üzerine Lazlar tekrar Caesar Justinyen’den yardım istediler. Lazika Roma (Bizans) ve Pers gibi iki düşman arasında 7.yy'a kadar çekişme sahası oldu. Bu çekişme Romalıların zaferi ile son buldu. Tüm Lazistan Hıristiyan oldu. Helence’yi iyi bilip konuşuyorlardı. Hem ticaret, hem de dini açıdan hayatlarında bu dil önemli idi. Lazlar Helen bayramlarına katılır ve sempati gösterirlerdi. Helen kültürüne büyük ölçüde adapte olmuş Kafkas kültüründen ve Gürcü uzak akrabalarından kopmaya başlamışlardı.
Caesar 689 yılında İran’a saldırmak istedi, Ordusuna katılmayan Lazlara kızarak bu krallığı yıktı. 735 yılında Lazika’nın tamamına yakını Murvan komutasındaki Arap ordularının işgaline uğradı. Bizanslılar, Abhazlarla birleşerek Laz topraklarını tekrar ele geçirdiler. Laz kiliselerinde ibadet Yunan geleneklerine göre yapılıyordu. Uzun dönem Bizans hakimiyeti altında Lazlar’ın büyük kesimi kendi dillerini unutup Yunancayı benimsedi ve Helenleşti. Hopa ve Rize’nin bir kısmı Gürcü krallığında kaldığı için o bölgedeki Lazlar asimile olmadılar, günümüzde bile kendi dillerini konuşurlar. 1204 yılında Gürcü kraliçesi Tamara haçlı seferleri ve Bizans sarayındaki iktidar kavgalarından faydalanıp Lazika’yı ele geçirdi. Trabzon, Liman, Samsun, Sinop, Giresun, Kotiora (Ordu), Amastria, Eraklia ve tüm Pontus’u kısa zamanda ele geçirdi.
Bugün Karadeniz Bölgemizin Artvin ilçesinin Hopa vadisinde Laz köyleri, Nadirati, Kilise, Limititi, Duliati, Mapatskari (bunlar kalıntı halindeler) Zurpici, Tsakaristi, Peroniti, Kisa, Sundura, Kudibi, Buçe, Ortahopa, Bucak, Mahgi, Azlağa orjinaline en yakın ağız Arhavi bölgesinde konuşulmaktadır. Karadeniz sahil boyunca Laz kentleri olarak adlandırılan birkaç yerleşim birimlerinin Lazca isimleri’ de şöyle: Trabzon (Tramptra), Rize (Rizine), Pazar (Atina), Fındıklı (Viçe), Ardeşen (Artaşeni), Çamlıhemşin (vijadibi), Arhavi(Arkhabi), Hopa (Xopa) ve bunlara bağlı köyler.
Işık Atakan
Tabi ki hiç biri değil? Bu konuda bölge insanlarımız kendilerini doğru ifade edebilmekte yetersiz kaldıkları gibi, toplumumuz tarafından da hep yanlış algılandığı bilinmektedir.
Bugün Lazlar, Doğu Karadeniz bölgemizin belirli bir yerleşim yerinde bulunup, Lazca dilini yalnız burada konuşurlar. Etnik-kültürel tanımlar sağlıklı araştırılma yapılmadan değerlendirildiği için Karadeniz bölgemize İstanbul boğazından çıkıp, Batum’a doğru, doğuya yol aldıkça, bütün bir bölge Laz olarak tanınmaktadır. Oysa Toplumumuz tarafından tüm Karadeniz’e mal edilen “Laz” kelimesi tarihi yüzyıllar öncesine dayanan bir kavmin adıdır. Sıcakkanlı, esprili, çalışkan oldukları kadar mert kişilikleriyle de bilinen bütün bu bölge insanını daha iyi öğrenmemiz ve tanımamız gerekmelidir diyerek asıl Laz’ların kimler olduğu? sorusuna Muhammed Vanilişi-Ali Tandilava’nın Laz’lar tarihiyle ilgili eserinden kısaca yanıt aramaya çalıştım.
Lazlar(Tçani) kavmi ilkel çağlarda Koelhi kavmiyle bağlantısı olan Kafkasyalı bir kavimdir. Eski Koelhi Krallığında Laz’lar ve Megrel'ler beraber yaşıyordu. Irk açısından Gürcülere yakındır. Kültürel açıdan ise Bizans, Türk Osmanlı ve Gürcü kültürünü kendi bünyesinde sentezlemiştir. Laz kralları çağdaşlarının aksine monarşik değildiler. Krallık babadan oğul’a geçmezdi, seçimle işbaşına gelinirdi. Krallık Roma imparatorluğundan yarı özerk bir yapıda idi. Bizans’a asker ya da vergi vermezdi. Bizans’a karşı tek görevi vardı. Sınır bekçiliği yaparak kuzeyden gelebilecek kavimleri engellemek. Lazika (Laz krallığının adı) asırlarca Roma ve Perslilerin çatışma noktası oldu. Persliler kendi dinleri olan Mazdeizmi yaymaya çalışırken, Romalılar da Hristiyanlığı yaymaya çalıştılar. Sonuçta Romalılar üstün geldi. Persliler Ermenistan ve İberya’yı işgal edip Lazika’yı tamamen kuşatmışlardı. Roma ve Laz orduları Perslileri bozguna uğrattılar (M.S. 550). Romalılar Laz halkının günlük ihtiyacı olan her türlü maddeyi ellerinden yok pahasına alıyor, halkın istemediği bir takım eşyaları onlara zorla bir kaç kat fiyata satıyordu.
Lazlar Perslerle anlaşma yoluna gittiler ve Romalılara karşı ayaklandılar. Persleri davet ettiklerine de pişman oldular, Putperest İranlılar kendi dinlerini zorla yaymak istediler, Lazika’yı da kendi topraklarına katmak istiyorlardı. Daha önemlisi Lazika’daki tuz ve tahıl üretimi yeterli olmadığı için Roma’dan getiriliyordu, karşılığında deri, esir ve bazı takas eşyaları verilirdi. Bu olanaklar yitirilince halk sıkıntıya düştü. İranlılar Laz halkını İran’a sürmeyi ve Laz topraklarını İranlı göçmenlerle doldurmayı istiyorlardı. Bunun üzerine Lazlar tekrar Caesar Justinyen’den yardım istediler. Lazika Roma (Bizans) ve Pers gibi iki düşman arasında 7.yy'a kadar çekişme sahası oldu. Bu çekişme Romalıların zaferi ile son buldu. Tüm Lazistan Hıristiyan oldu. Helence’yi iyi bilip konuşuyorlardı. Hem ticaret, hem de dini açıdan hayatlarında bu dil önemli idi. Lazlar Helen bayramlarına katılır ve sempati gösterirlerdi. Helen kültürüne büyük ölçüde adapte olmuş Kafkas kültüründen ve Gürcü uzak akrabalarından kopmaya başlamışlardı.
Caesar 689 yılında İran’a saldırmak istedi, Ordusuna katılmayan Lazlara kızarak bu krallığı yıktı. 735 yılında Lazika’nın tamamına yakını Murvan komutasındaki Arap ordularının işgaline uğradı. Bizanslılar, Abhazlarla birleşerek Laz topraklarını tekrar ele geçirdiler. Laz kiliselerinde ibadet Yunan geleneklerine göre yapılıyordu. Uzun dönem Bizans hakimiyeti altında Lazlar’ın büyük kesimi kendi dillerini unutup Yunancayı benimsedi ve Helenleşti. Hopa ve Rize’nin bir kısmı Gürcü krallığında kaldığı için o bölgedeki Lazlar asimile olmadılar, günümüzde bile kendi dillerini konuşurlar. 1204 yılında Gürcü kraliçesi Tamara haçlı seferleri ve Bizans sarayındaki iktidar kavgalarından faydalanıp Lazika’yı ele geçirdi. Trabzon, Liman, Samsun, Sinop, Giresun, Kotiora (Ordu), Amastria, Eraklia ve tüm Pontus’u kısa zamanda ele geçirdi.
Bugün Karadeniz Bölgemizin Artvin ilçesinin Hopa vadisinde Laz köyleri, Nadirati, Kilise, Limititi, Duliati, Mapatskari (bunlar kalıntı halindeler) Zurpici, Tsakaristi, Peroniti, Kisa, Sundura, Kudibi, Buçe, Ortahopa, Bucak, Mahgi, Azlağa orjinaline en yakın ağız Arhavi bölgesinde konuşulmaktadır. Karadeniz sahil boyunca Laz kentleri olarak adlandırılan birkaç yerleşim birimlerinin Lazca isimleri’ de şöyle: Trabzon (Tramptra), Rize (Rizine), Pazar (Atina), Fındıklı (Viçe), Ardeşen (Artaşeni), Çamlıhemşin (vijadibi), Arhavi(Arkhabi), Hopa (Xopa) ve bunlara bağlı köyler.
Işık Atakan
