KORUMA TEDBİRLERİ NEDENİYLE TAZMİNAT
Bir suça ilişkin soruşturma ya da kovuşturma sırasında uygulanacak koruma tedbirlerini biraz önce gördük.
Usul kurallarına uymama veya keyfi adli işlemler nedeniyle (haksız işlemler) soruşturma veya kovuşturma sırasında kişilerin uğrayabilecekleri maddi ve manevi zarar halleri ile bu haller gerçekleştiğinde zarar gören kişilerin Devleti dava etmek ve zararlarının giderilmesini istemek hakkını CMK.nın 141.maddesi düzenlemektedir.
Devlet, bireyler için vardır ve onun haklarını korumak amacıyla oluşturulmuştur. Bu nedenle, devletin kendisi de bireylere zarar verdiği takdirde, bu zararları gidermelidir. Maddede, yargının verdiği zararların giderilmesi için, yine yargıya başvurulması sözkonusu edilmektedir.
Anayasanın 19. md.sinde, yakalama ve tutuklamanın esasları gösterilmiş ve maddenin 1. fıkrasında ise, kişilerin maddi ve manevi her türlü zararlarını, Devletten isteyebilecekleri belirtilmiştir.
Daha önce “466 sy.lı Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere Tazminat Verilmesi Hakkında Kanun” ile özel düzenleme varken, bu kanunun 1. maddesi büyük ölçüde korunarak, maddeye alınmıştır.
Koruma tedbirleri nedeniyle kişiler, hangi hallerde maddi ve manevi her türlü zararlarını,devletten isteyebilirler?
m.141/1
Suç soruşturması veya kovuşturması sırasında;
a. Kanunlarda belirtilen koşullar dışında yakalanan, tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilen,
“Yakalamanın koşulları, CMK.90-94, 98, Tutuklamanın şartları ise, CMK. 100,101,103,104 md.lerinde gösterilmiştir.”
b. Kanuni gözaltı süresi içinde hakim önüne çıkarılmayan,
“CMK. 91.md.sinde gözaltı süreleri gösterilmiştir.”
c. Kanuni hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteği yerine getirilmeden tutuklanan,
“Tutuklama için sanığın yargıç önünde sorguya çekilmeli ve sorguda da, şüpheli ve sanığın hakları hatırlatılmalıdır. CMK. Nun 147. md.sinin (c) bendinde müdafi görevlendirme, (e) bendinde açıklamada bulunmama, (f) bendinde kanıtların toplanmasını isteyebilme haklarının bulunduğunun da hatırlatılması gerekir.”
d. Kanuna uygun olarak tutuklandığı halde makul sürede yargılama mercii huzuruna çıkarılmayan ve bu süre içinde hakkında hüküm verilmeyen,
“Tutuklama süresi CMK.nun 102. md.sinde ve tutukluluğun incelenmesi 108. md.de gösterilmiştir.
e. Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilen,
“Tazminat için, kovuşturmaya yer olmadığına ilişkin kararın itiraz süresinin geçmesi, beraat kararının ise kesinleşmiş olması şarttır. Bu kararların içeriklerinin doğru olup olmadıklarına bakılmaz. Tazminata konu kararlar sınırlı biçimde sayılmıştır. Bu iki karar dışındaki düşme, ortadan kaldırma, mahkumiyet kararları, tazminata konu olamazlar. Son soruşturmanın açılmaması kararı da, kovuşturmaya yer olmadığı kararı niteliğinde olup, tazminat davasına konu olabilir.
f. Mahkum olup da gözaltı ve tutuklulukta geçirdiği süreleri hükümlülük sürelerinden fazla olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen cezanın sadece para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan,
“Örneğin, bir yıl hapis cezasına mahkum olmasına karşın iki yıl tutuklu kalanlar, bir yıl fazla hapis yatmaları nedeniyle tazminat isteyebilirler. Koşullu salıverme ve diğer infaz hükümlerinden yararlandıkları süreler nazara alınmaz. Gözaltı veya tutuklu kaldıktan sonra, yalnızca para cezasına mahkum edilenlerde, uğrayacakları her türlü zararların tazminini isteyebilirler.Gözaltına alınan ya da tutuklunun bundan yararlanabilmesi için, verilen cezanın sadece para cezası olması gerekir. Para cezası, hapis cezasından çevrilmişse, tazminat istenemez. Yine hapis cezaları ertelenenlerin de, tazminat istemeleri olanaksızdır. Ancak tutuklu kaldığı süre, mahkumiyet süresinden fazla ise, yine zararlarını istemesi mümkündür.”
g. Yakalama veya tutuklama nedenleri ve haklarındaki suçlamalar kendilerine, yazıyla veya bunun hemen olanaklı bulunmadığı hallerde sözle açıklanmayan,
“Anayasa 19/4 md., CMK. 101/2 md., 2559 sy PVSK. 13. md.si”
h. Yakalanmaları veya tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyen,
“Anayasa 19/6 md., CMK. 107 md.si”
i. Hakkındaki arama kararı ölçüsüz bir şekilde gerçekleştirilen,
j. Eşyasına veya diğer malvarlığı değerlerine, koşulları oluşmadığı halde elkonulan veya korunması için gerekli tedbirler alınmayan ya da eşyası veya diğer malvarlığı değerleri amaç dışı kullanılan veya zamanında geri verilmeyen,
Kişiler, maddi ve manevi her türlü zararlarını, Devletten isteyebilirler.