Heulwen
Kayıtlı Üye
Fiiller - Azerbaycan Türkçesi
Azerbaycan Türkçesinde fiilin zamanları Türkiye Türkçesine benzemekle beraber geçmiş zaman bakımından biraz farklıdır. Ayrıca zaman eklerinde de bazı küçük farklar olduğu görülüyor.
Geniş zaman: Türkiye Türkçesinde -r, -Ar ve -Ir ekleriyle yapılırken Azerbaycan Türkçesinde sadece -
Ar eki ile yapılıyor.
Şimdiki zaman: -Ir ekiyle yapılıyor.
Öğrenilen geçmiş zaman: Türkiye Türkçesindeki gibi -mIş ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zaman -Ib ekiyle de yapılıyor.
Diğer zamanlarda Türkiye Türkçesindeki ile aynı ekler kullanılıyor.
-An partisip ekinin -dık / -dik ile benzer bir kullanımı da vardır.
Yeterlilik fiilinin olumsuzunda yine bil- fiili kullanılıyor.
Açıklamalar
deyər "der", başlayar "başlar", yazar "yazar", görər "görür". Türkiye Türkçesinde olduğu gibi bu zamanda zamir kökenli şahıs ekleri kullanılıyor: bilərəm "bilirim", bilərsən "bilirsin" vd.
Geniş zamanda ünlüyle biten fiillerde -r ekinin kullanıldığı da oluyor; yani istəyərəm yerine istərəm derseniz hata yapmış olmuyorsunuz...
Geniş zamanın olumsuzu Türkiye Türkçesinde 1. teklik ve çokluk şahıslarda zaman eki -mA, Azerbaycan Türkçesinde -mAr şeklindedir: yazmaram "yazmam", bilmərik "bilmeyiz". Diğer şahıslarda Türkiye Türkçesindeki gibi -mAz kullanılıyor: yazmazsan "yazmazsın", bilməz "bilmez".
Şimdiki zamanın olumsuzu -mAyIr yerine yazıda ve konuşmada çoğunlukla -mIr şeklinde kısalmaktadır. Bu iki biçimin bir arada kullanıldığını görebiliyoruz:
Amma, sən bunu bilmirsən. Ama, sen bunu bilmiyorsun.
Bəlkə də, bilmək istəmirsən. Belki de, bilmek istemiyorsun.
Görməyir, eşitməyirsən. Görmüyor, işitmiyorsun.
Niyə belə edirsən? Niye böyle yapıyorsun?
Şimdiki zamanın kullanım bakımından farkı hikayelerde geniş zaman yerine kullanılmasıdır:
Bir gün oğul gəlir atanın yanına və deyir: Bir gün oğul gelir babanın yanına ve der:
-Ata, mən yuxuda gördüm ki, sən mənə balaca, şirin bir maşın almısan. Baba, ben rüyada gördüm ki, sen bana küçük, şirin bir araba almışsın.
Ata da deyir ki: Baba da der ki:
-Hə oğlum, dəcəllik eləməsən sənə bu gün yuxuda ondan da böyük maşın bağışlayacam. Evet oğlum, yaramazlık yapmazsan sana bugün rüyada ondan da büyük araba hediye edicem.
Bu fıkradaki gəlir ve deyir aslında "geliyor, diyor" anlamına gelmekle birlikte böyle metinlerde Türkiye Türkçesine geniş zaman kullanılarak aktarılabilir. (Tercüme edilir demek uygun olmayabilir, Türkçeden Türkçeye tercüme olur mu?)
Türkiye Türkçesinde kalıplaşmış olarak geniş zamanla kurulan bazı ifadeler Azerbaycan Türkçesinde şimdiki zamanla kuruluyor: Təşəkkür edirəm. Teşekkür ederim. (Teşekkür ediyorum), Üzr istəyirəm. Özür dilerim. (Özür diliyorum.) Biber10 production təqdim edir. Biber10 production sunar., Çin atalar sözü deyir ki Çin atasözü der ki vb.
Türkiye Türkçesinde öğrenilen geçmiş zaman 2. teklik ve çokluk şahıslarda konuşma dilinde şahıs ekinin başındaki -s-; Azerbaycan Türkçesinde ise ekin sonundaki -ş- söylenmeyebiliyor: almısan "almışın", gəlmisiniz "gelmişiniz".
-Ib ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zaman 1. teklik ve çokluk şahıslarda kullanılmamaktadır. -, gəlibsən "gelmişsin", gəlib "gelmiş", -, gəlibsiniz "gelmişsiniz", gəliblər "gelmişler".
Azerbaycan Türkçesinde öğrenilen geçmiş zamanın görülen geçmiş zaman gibi kullanımı oldukça yaygındır. Haberlerde genellikle -Ib ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zamanın kullanıldığını görebiliyoruz: Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Türkiyə Prezidenti Abdullah Gülə telefonla zəng edib. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'e telefon etti (Abdullah Gül'ü telefonla aradı).
Mən deyən oldu. Benim dediğim oldu.
-An partisip eki ve +dA bulunma hali ekinin birleşmesinden oluşan -AndA gerundium eki Türkiye Türkçesine -dIğIndA veya -IncA olarak aktarılabilir. görəndə "gördüğünde, görünce".
-An kimi ise "-dığı gibi" veya "...-Ar (-Ir / -r) -mAz" olarak Türkiye Türkçesine aktarılabilir. Məni görən kimi qaçırdı. Beni gördüğü gibi (görür görmez) kaçıyordu.
Tapa bilmədi. Bulamadı. Türkiye Türkçesinde yeterlilik fiilinin olumsuzu u- fiilinin olumsuzu uma- ile yapılıyor (< bula umadı) fakat buradaki uma- fiili ekleşerek -A gerundium ekinin vokaliyle kaynaşmıştır. Azerbaycan Türkçesinde böyle bir kullanım daha vardır: tapammadı "bulamadı". Bil- fiilinin olumsuz şekline bir daha -A gerundium eki ve uma- fiilini getirmemeye dikkat ediniz. Tapa bilmədi yerine tapa biləmədi, ola bilməz yerine ola biləməz derseniz hata yapmış oluyorsunuz.
Azerbaycan Türkçesinde fiilin zamanları Türkiye Türkçesine benzemekle beraber geçmiş zaman bakımından biraz farklıdır. Ayrıca zaman eklerinde de bazı küçük farklar olduğu görülüyor.
Geniş zaman: Türkiye Türkçesinde -r, -Ar ve -Ir ekleriyle yapılırken Azerbaycan Türkçesinde sadece -
Ar eki ile yapılıyor. Şimdiki zaman: -
Ir ekiyle yapılıyor.Öğrenilen geçmiş zaman: Türkiye Türkçesindeki gibi -mIş ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zaman -
Ib ekiyle de yapılıyor.Diğer zamanlarda Türkiye Türkçesindeki ile aynı ekler kullanılıyor.
-
An partisip ekinin -dık / -dik ile benzer bir kullanımı da vardır.Yeterlilik fiilinin olumsuzunda yine bil- fiili kullanılıyor.
Açıklamalar
deyər "der", başlayar "başlar", yazar "yazar", görər "görür". Türkiye Türkçesinde olduğu gibi bu zamanda zamir kökenli şahıs ekleri kullanılıyor: bilərəm "bilirim", bilərsən "bilirsin" vd.
Geniş zamanda ünlüyle biten fiillerde -r ekinin kullanıldığı da oluyor; yani istəyərəm yerine istərəm derseniz hata yapmış olmuyorsunuz...
Geniş zamanın olumsuzu Türkiye Türkçesinde 1. teklik ve çokluk şahıslarda zaman eki -mA, Azerbaycan Türkçesinde -mAr şeklindedir: yazmaram "yazmam", bilmərik "bilmeyiz". Diğer şahıslarda Türkiye Türkçesindeki gibi -mAz kullanılıyor: yazmazsan "yazmazsın", bilməz "bilmez".
Şimdiki zamanın olumsuzu -mAyIr yerine yazıda ve konuşmada çoğunlukla -mIr şeklinde kısalmaktadır. Bu iki biçimin bir arada kullanıldığını görebiliyoruz:
Amma, sən bunu bilmirsən. Ama, sen bunu bilmiyorsun.
Bəlkə də, bilmək istəmirsən. Belki de, bilmek istemiyorsun.
Görməyir, eşitməyirsən. Görmüyor, işitmiyorsun.
Niyə belə edirsən? Niye böyle yapıyorsun?
Şimdiki zamanın kullanım bakımından farkı hikayelerde geniş zaman yerine kullanılmasıdır:
Bir gün oğul gəlir atanın yanına və deyir: Bir gün oğul gelir babanın yanına ve der:
-Ata, mən yuxuda gördüm ki, sən mənə balaca, şirin bir maşın almısan. Baba, ben rüyada gördüm ki, sen bana küçük, şirin bir araba almışsın.
Ata da deyir ki: Baba da der ki:
-Hə oğlum, dəcəllik eləməsən sənə bu gün yuxuda ondan da böyük maşın bağışlayacam. Evet oğlum, yaramazlık yapmazsan sana bugün rüyada ondan da büyük araba hediye edicem.
Bu fıkradaki gəlir ve deyir aslında "geliyor, diyor" anlamına gelmekle birlikte böyle metinlerde Türkiye Türkçesine geniş zaman kullanılarak aktarılabilir. (Tercüme edilir demek uygun olmayabilir, Türkçeden Türkçeye tercüme olur mu?)
Türkiye Türkçesinde kalıplaşmış olarak geniş zamanla kurulan bazı ifadeler Azerbaycan Türkçesinde şimdiki zamanla kuruluyor: Təşəkkür edirəm. Teşekkür ederim. (Teşekkür ediyorum), Üzr istəyirəm. Özür dilerim. (Özür diliyorum.) Biber10 production təqdim edir. Biber10 production sunar., Çin atalar sözü deyir ki Çin atasözü der ki vb.
Türkiye Türkçesinde öğrenilen geçmiş zaman 2. teklik ve çokluk şahıslarda konuşma dilinde şahıs ekinin başındaki -s-; Azerbaycan Türkçesinde ise ekin sonundaki -ş- söylenmeyebiliyor: almısan "almışın", gəlmisiniz "gelmişiniz".
-
Ib ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zaman 1. teklik ve çokluk şahıslarda kullanılmamaktadır. -, gəlibsən "gelmişsin", gəlib "gelmiş", -, gəlibsiniz "gelmişsiniz", gəliblər "gelmişler".Azerbaycan Türkçesinde öğrenilen geçmiş zamanın görülen geçmiş zaman gibi kullanımı oldukça yaygındır. Haberlerde genellikle -
Ib ekiyle yapılan öğrenilen geçmiş zamanın kullanıldığını görebiliyoruz: Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev Türkiyə Prezidenti Abdullah Gülə telefonla zəng edib. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye Cumhurbaşkanı Abdullah Gül'e telefon etti (Abdullah Gül'ü telefonla aradı).Mən deyən oldu. Benim dediğim oldu.
-
An partisip eki ve +dA bulunma hali ekinin birleşmesinden oluşan -AndA gerundium eki Türkiye Türkçesine -dIğIndA veya -IncA olarak aktarılabilir. görəndə "gördüğünde, görünce".-
An kimi ise "-dığı gibi" veya "...-Ar (-Ir / -r) -mAz" olarak Türkiye Türkçesine aktarılabilir. Məni görən kimi qaçırdı. Beni gördüğü gibi (görür görmez) kaçıyordu. Tapa bilmədi. Bulamadı. Türkiye Türkçesinde yeterlilik fiilinin olumsuzu u- fiilinin olumsuzu uma- ile yapılıyor (< bula umadı) fakat buradaki uma- fiili ekleşerek -A gerundium ekinin vokaliyle kaynaşmıştır. Azerbaycan Türkçesinde böyle bir kullanım daha vardır: tapammadı "bulamadı". Bil- fiilinin olumsuz şekline bir daha -A gerundium eki ve uma- fiilini getirmemeye dikkat ediniz. Tapa bilmədi yerine tapa biləmədi, ola bilməz yerine ola biləməz derseniz hata yapmış oluyorsunuz.