YENİ CEZA MUHAKEMESİ SİSTEMİNDE DELİL TOPLAMA VE ADLİ KOLLUKLA İLİŞKİLER
C.Savcısı-Adli kolluk ilişkilerinde, Karşılaştırmalı usul hukukunda değişik sistemler vardır: Evrakı C.Savcısına intikal etirinceye kadar, Kolluğun evrak ve kişilerin akibeti üzerinde tam inisiyatifi olduğu Esas itibarıyla kolluğun araştırmaları yürütmesi, C.Savcısının kontrolünde Kolluğun soruşturma evrakını işbirliği ile hazırladığı kolluk ile savcılığın iştirak hâlinde soruşturmayı yürütmeleri, C.Savcısının Kolluğa vereceği emir ve talimatları ile suça ilk el koyma anından itibaren evrak ve kişilerin akibeti üzerinde tam inisiyatifi olduğu adli kolluğun Cumhuriyet savcılığına bağlı olması şeklinde üç sistem vardır. Yasanın kabul ettiği sistemde Adli kolluk, soruşturma işlemlerinin yürütülmesinde Cumhuriyet savcısının emrindedir. Bu sistem çerçevesinde fıkra şu esasları koymuştur. Adli kolluk memurları:
1. Suçun işlenmesi nedeniyle elkoydukları olayları, yakalanan kişileri uygulanan tedbirleri hemen Cumhuriyet savcılığına bildireceklerdir.
2. Cumhuriyet savcısının, adliyeye ilişkin yazılı ve ivedi hâllerde sözlü emirlerini derhâl yerine getireceklerdir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.CMK soruşturma evresinde C. Savcısının konumunu güçlendirmiş; karma sistemi ıslah ederek korumuştur.
Bilindiği gibi Yeni getirdiği Tahkik-itham Karma sistemi ve Vicahilik(yüzyüzelik) ilkesi gereğince, 5271 sy. yeni CMK’nun bir çok maddesinde (örneğin, 43/5, 49, 54/2, 80, 81/2 85, 91/1-6, 92, 94/1, 95, 119/1, 122, 127, 129/1, 130/1, 131/1, 135/1, 139/1, 140/2, 146/4, 148/5, 160/1, 161/1. md.) soruşmanın münhasıran Cumhuriyet Savcısının İnisiyatifinde olup, Yine Bizzat kendisi tarafından yapılması gerektiği bir örgü şeklinde işlenmiştir. 1412 sy. CMUK’nun Kolluk kuvvetlerine soruşturma yapma yetki ve görevi veren 156. Maddesine denk bir hüküm 5271 sy. yeni CMK’nda yer almamıştır. 160/2 ve devamı maddeleri uyarınca Adli Kolluk görevlileri Cumhuriyet Savcısının talimatlarını yerine getiren yardımcı birimler olarak görevlendirilmişlerdir. 5271 sy. Yeni CMK’nun getirdiği yeni sistemde delilden sanığa ulaşma, Yasal yöntemlerle sanık aleyhine ve lehine delilleri eksiksiz toplanması ilkeleri gereğince Hazırlık soruşturmaları bizzat yapılıp adli kolluğa istisna hallerde mevzuat gereğince yazılı veya sözlü soruşturma yapma ayrıntılı talimatı verilecektir.
5237 sy. yeni TCK’nun çeşitli maddelerinde katalog sistemi ile yazılı suç çeşitlerine dahil soruşturmalar ile yeni TCK ve özel yasalardaki üst sınırı 10 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren Ağır Cezalık mevattan olan suçlara ilişkin soruşturmalar mutlaka bizzat Cumhuriyet Savcılarınca veya ilgisine göre bizzat Cumhuriyet Başsavcısınca yapılacaktır.
Nöbetçi Cumhuriyet Savcısı, Nöbeti sırasında gelen suç ihbarı ve şikayetleri kabul edip hukuki gereğini yapmak; hazır olan müşteki şikayetleri, tanık beyanları, mağdur beyan ve doktor raporlarını alıp, tespit etmek; gecikmesinde sakınca bulunan delilleri toplamak ve usulünce zaptetmek; Adli vaka bildiren kolluk kuvvetlerine talimat vermek ve getirilen mevcutlu ve acil işlere bakmak, önödeme tebliği sulh hakimliğine ve ilgili mahkemeye talep ve sevk ile itiraz merciine itiraz işlemlerini takip etmek; Kamu düzenini bozucu infial yaratan olaylar, Ağır Ceza mahkemesinin görev alanına giren olaylar, ölü muayenesi ve otopsi işlemi yapmayı gerektiren olaylar ile meşhut suç teşkil eden olaylara derhal el koyarak soruşturmayı bizzat yapmak, ilgili makamlara bilgi vermek; 5252 sy. Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 7 nci maddesine göre idari para cezasına karar vermek. Görev ve yetkilerini kanun, yönetmelik ve genelgeler uyarınca yerine getirdikten sonra evrakı numarasına göre ilgili Cumhuriyet Savcısına tevdii edecektir. İlgili Cumhuriyet Savcısı da ilk etapta yukarda yazılı hususları kontrol ve eksiklikleri yerine getirmekle mükelleftir. 160/1. md. göre Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.
Adlî kolluk görevlileri, elkoydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı, acele hâllerde sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir. Bu anlamda C.Savcılıklarının işbölümü sisteminde karışıklığa sebep olunmaması bakımından, C.Başsavcısının koordinasyonu ile, sözlü olarak verilecek emirlerin sadece nöbetçi C.Savcısı tarafından yapılması, Derdest dosyalardan verilecek emirlerin yazılı olarak verilmesi görüşü öne sürülebilir.
5271 sy. yeni CMK Koruma Tedbirlerinden örneğin md.145 ve devamında yazılı ifade alma, md. 90da yazılı yakalama md76/2de yazılı Mağdurun rızasının varlığı halinde, dış veya iç beden muayenesi yapılabilmesine veya vücudundan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md.81deki Fizik kimliğin tespiti, ve ancak bunun gibi kanunda açıkça belirtilen durumlarda C.Savcısı adli kolluğa sözlü olarak emir verebilir, Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.
Bu emirlerin haricinde, md 75/1 şüpheli veya sanık üzerinde iç beden muayenesi yapılabilmesi, vücuttan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md91deki gözaltı kararı md.76da yazılı mağdurun vücudu üzerinde dış veya iç beden muayenesi yapılabilmesi veya vücudundan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md.98/2deki elden kaçan şüpheli için yakalama emri, md.116 ve devamında yazılı arama ve el koyma, md.129daki Postada elkoyma, md.135deki İletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması, md.139daki Gizli soruşturmacı görevlendirilmesi, md.140daki Teknik araçlarla izleme, ve bunun gibi kanunda açıkça belirtilen durumlarda hâkim kararı ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerdeadli kolluğa nöbetçi C.Savcısı dahi ancak yazılı olarak emir verip gerektiğinde 24 saat içinde hakim onayına sunar.
Md.78-79daki Moleküler genetik incelemeler, md.98/1deki çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında yakalama emri, md128/9daki Taşınmazlara hak ve alacaklara elkoyma, md.134deki Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve elkoyma işlemleri ancak hakim kararı ile yapılabilir.
5271 sy. yeni CMK 148.maddeye göre Şüphelinin beyanı özgür iradesine dayanması gerekirİfade alma ve sorguda yasak usullerin yapılamaz.Şüphelinin aynı olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alınması ancak Cumhuriyet savcısı tarafından yapılabilir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasında 75-76 maddelerde yazılı şüpheli ve sanığın veya diğer kişilerin beden muayenesi, Koruma tedbirlerinden 90 ila 99. maddelerde yazılı yakalama ve gözaltı 116 ila 121. maddelerde yazılı Arama, ve ayrıca 164 ila 169. maddelerde yazılı Adlî kolluk ile ilişkiler 174. ve devamı maddelerde yazılı iddianame iade ve karar kalem kayıtları konuları en çok tartışılan konular arasındadır. Bu konularda uygulamada doğacak sorunların giderilmesi hakkında Yüksek Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğünce diğer Bakanlıklarla işbirliği içinde hazırlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma beden muayenesi, adli kolluk, Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesi, vs. Yönetmelikleri Yayınlanmıştır.
C.Savcısı-Adli kolluk ilişkilerinde, Karşılaştırmalı usul hukukunda değişik sistemler vardır: Evrakı C.Savcısına intikal etirinceye kadar, Kolluğun evrak ve kişilerin akibeti üzerinde tam inisiyatifi olduğu Esas itibarıyla kolluğun araştırmaları yürütmesi, C.Savcısının kontrolünde Kolluğun soruşturma evrakını işbirliği ile hazırladığı kolluk ile savcılığın iştirak hâlinde soruşturmayı yürütmeleri, C.Savcısının Kolluğa vereceği emir ve talimatları ile suça ilk el koyma anından itibaren evrak ve kişilerin akibeti üzerinde tam inisiyatifi olduğu adli kolluğun Cumhuriyet savcılığına bağlı olması şeklinde üç sistem vardır. Yasanın kabul ettiği sistemde Adli kolluk, soruşturma işlemlerinin yürütülmesinde Cumhuriyet savcısının emrindedir. Bu sistem çerçevesinde fıkra şu esasları koymuştur. Adli kolluk memurları:
1. Suçun işlenmesi nedeniyle elkoydukları olayları, yakalanan kişileri uygulanan tedbirleri hemen Cumhuriyet savcılığına bildireceklerdir.
2. Cumhuriyet savcısının, adliyeye ilişkin yazılı ve ivedi hâllerde sözlü emirlerini derhâl yerine getireceklerdir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.CMK soruşturma evresinde C. Savcısının konumunu güçlendirmiş; karma sistemi ıslah ederek korumuştur.
Bilindiği gibi Yeni getirdiği Tahkik-itham Karma sistemi ve Vicahilik(yüzyüzelik) ilkesi gereğince, 5271 sy. yeni CMK’nun bir çok maddesinde (örneğin, 43/5, 49, 54/2, 80, 81/2 85, 91/1-6, 92, 94/1, 95, 119/1, 122, 127, 129/1, 130/1, 131/1, 135/1, 139/1, 140/2, 146/4, 148/5, 160/1, 161/1. md.) soruşmanın münhasıran Cumhuriyet Savcısının İnisiyatifinde olup, Yine Bizzat kendisi tarafından yapılması gerektiği bir örgü şeklinde işlenmiştir. 1412 sy. CMUK’nun Kolluk kuvvetlerine soruşturma yapma yetki ve görevi veren 156. Maddesine denk bir hüküm 5271 sy. yeni CMK’nda yer almamıştır. 160/2 ve devamı maddeleri uyarınca Adli Kolluk görevlileri Cumhuriyet Savcısının talimatlarını yerine getiren yardımcı birimler olarak görevlendirilmişlerdir. 5271 sy. Yeni CMK’nun getirdiği yeni sistemde delilden sanığa ulaşma, Yasal yöntemlerle sanık aleyhine ve lehine delilleri eksiksiz toplanması ilkeleri gereğince Hazırlık soruşturmaları bizzat yapılıp adli kolluğa istisna hallerde mevzuat gereğince yazılı veya sözlü soruşturma yapma ayrıntılı talimatı verilecektir.
5237 sy. yeni TCK’nun çeşitli maddelerinde katalog sistemi ile yazılı suç çeşitlerine dahil soruşturmalar ile yeni TCK ve özel yasalardaki üst sınırı 10 yıldan fazla hapis cezasını gerektiren Ağır Cezalık mevattan olan suçlara ilişkin soruşturmalar mutlaka bizzat Cumhuriyet Savcılarınca veya ilgisine göre bizzat Cumhuriyet Başsavcısınca yapılacaktır.
Nöbetçi Cumhuriyet Savcısı, Nöbeti sırasında gelen suç ihbarı ve şikayetleri kabul edip hukuki gereğini yapmak; hazır olan müşteki şikayetleri, tanık beyanları, mağdur beyan ve doktor raporlarını alıp, tespit etmek; gecikmesinde sakınca bulunan delilleri toplamak ve usulünce zaptetmek; Adli vaka bildiren kolluk kuvvetlerine talimat vermek ve getirilen mevcutlu ve acil işlere bakmak, önödeme tebliği sulh hakimliğine ve ilgili mahkemeye talep ve sevk ile itiraz merciine itiraz işlemlerini takip etmek; Kamu düzenini bozucu infial yaratan olaylar, Ağır Ceza mahkemesinin görev alanına giren olaylar, ölü muayenesi ve otopsi işlemi yapmayı gerektiren olaylar ile meşhut suç teşkil eden olaylara derhal el koyarak soruşturmayı bizzat yapmak, ilgili makamlara bilgi vermek; 5252 sy. Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunun 7 nci maddesine göre idari para cezasına karar vermek. Görev ve yetkilerini kanun, yönetmelik ve genelgeler uyarınca yerine getirdikten sonra evrakı numarasına göre ilgili Cumhuriyet Savcısına tevdii edecektir. İlgili Cumhuriyet Savcısı da ilk etapta yukarda yazılı hususları kontrol ve eksiklikleri yerine getirmekle mükelleftir. 160/1. md. göre Cumhuriyet savcısı, ihbar veya başka bir suretle bir suçun işlendiği izlenimini veren bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen işin gerçeğini araştırmaya başlar.
Adlî kolluk görevlileri, elkoydukları olayları, yakalanan kişiler ile uygulanan tedbirleri emrinde çalıştıkları Cumhuriyet savcısına derhâl bildirmek ve bu Cumhuriyet savcısının adliyeye ilişkin bütün emirlerini gecikmeksizin yerine getirmekle yükümlüdür. Cumhuriyet savcısı, adlî kolluk görevlilerine emirleri yazılı, acele hâllerde sözlü olarak verir. Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir. Bu anlamda C.Savcılıklarının işbölümü sisteminde karışıklığa sebep olunmaması bakımından, C.Başsavcısının koordinasyonu ile, sözlü olarak verilecek emirlerin sadece nöbetçi C.Savcısı tarafından yapılması, Derdest dosyalardan verilecek emirlerin yazılı olarak verilmesi görüşü öne sürülebilir.
5271 sy. yeni CMK Koruma Tedbirlerinden örneğin md.145 ve devamında yazılı ifade alma, md. 90da yazılı yakalama md76/2de yazılı Mağdurun rızasının varlığı halinde, dış veya iç beden muayenesi yapılabilmesine veya vücudundan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md.81deki Fizik kimliğin tespiti, ve ancak bunun gibi kanunda açıkça belirtilen durumlarda C.Savcısı adli kolluğa sözlü olarak emir verebilir, Sözlü emir, en kısa sürede yazılı olarak da bildirilir.
Bu emirlerin haricinde, md 75/1 şüpheli veya sanık üzerinde iç beden muayenesi yapılabilmesi, vücuttan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md91deki gözaltı kararı md.76da yazılı mağdurun vücudu üzerinde dış veya iç beden muayenesi yapılabilmesi veya vücudundan kan veya benzeri biyolojik örneklerle, saç, tükürük, tırnak gibi örnekler alınabilmesi, md.98/2deki elden kaçan şüpheli için yakalama emri, md.116 ve devamında yazılı arama ve el koyma, md.129daki Postada elkoyma, md.135deki İletişimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alınması, md.139daki Gizli soruşturmacı görevlendirilmesi, md.140daki Teknik araçlarla izleme, ve bunun gibi kanunda açıkça belirtilen durumlarda hâkim kararı ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerdeadli kolluğa nöbetçi C.Savcısı dahi ancak yazılı olarak emir verip gerektiğinde 24 saat içinde hakim onayına sunar.
Md.78-79daki Moleküler genetik incelemeler, md.98/1deki çağrı üzerine gelmeyen veya çağrı yapılamayan şüpheli hakkında yakalama emri, md128/9daki Taşınmazlara hak ve alacaklara elkoyma, md.134deki Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde arama, kopyalama ve elkoyma işlemleri ancak hakim kararı ile yapılabilir.
5271 sy. yeni CMK 148.maddeye göre Şüphelinin beyanı özgür iradesine dayanması gerekirİfade alma ve sorguda yasak usullerin yapılamaz.Şüphelinin aynı olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alınması ancak Cumhuriyet savcısı tarafından yapılabilir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun uygulanmasında 75-76 maddelerde yazılı şüpheli ve sanığın veya diğer kişilerin beden muayenesi, Koruma tedbirlerinden 90 ila 99. maddelerde yazılı yakalama ve gözaltı 116 ila 121. maddelerde yazılı Arama, ve ayrıca 164 ila 169. maddelerde yazılı Adlî kolluk ile ilişkiler 174. ve devamı maddelerde yazılı iddianame iade ve karar kalem kayıtları konuları en çok tartışılan konular arasındadır. Bu konularda uygulamada doğacak sorunların giderilmesi hakkında Yüksek Adalet Bakanlığı Ceza İşleri Genel Müdürlüğünce diğer Bakanlıklarla işbirliği içinde hazırlanan Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma beden muayenesi, adli kolluk, Kalem Hizmetlerinin Yürütülmesi, vs. Yönetmelikleri Yayınlanmıştır.