Yapı Hasarları ve Tadilatları
Yapıların bozulmadan, en az bakıma gereksinim gösterecek şekilde fonksiyonlarını ekonomik ömürleri boyunca sürdürmeleri gerekmektedir. Bu nedenle mühendis ve mimarların yapılarda oluşan hasarı teşhis etmek, hasar gelişimini engellemek ya da oluşmuş hasarı onarmak için yeterli bilgi ve tecrübeye ihtiyaçları olduğu kadar iyi mühendislik sezgileri de olması gerekir. Yapılarda deprem dışında çeşitli nedenlerle oluşan bozulmalar ve hasarlar yapının deprem güvenliğini de risk altına almaktadır.
Onarım ve güçlendirme kavramları
Onarım (Repair), çeşitli nedenlerden hasar görmüş bir yapıyı ya da yapı elemanını öngörülen bir güvenlik düzeyine getirmek için yapılan işlemlerdir.
Güçlendirme (Strengthening), hasar görmemiş bir yapıyı ya da yapı elemanını geçerli bir güvenlik düzeyine çıkarmak için yapılan işlemlerdir.
Konuyla ilgili İngilizce yayınlarda sıkça geçen ve giderek teknik literatürümüze de giren Retrofit kelimesi yapıların depreme karşı güçlendirilmesi anlamına gelen genel bir terimdir. Örneğin, kolonların ve kirişlerin mantolanması, yapıya perdelerin ilavesi, çelik elemanlarla çaprazlar oluşturma birer Retrofit işlemidir.
Onarımdaki amaç önceki durumu geri getirmektir, bu kullanım bakımından olabileceği gibi yapının yük taşıma kapasitesini, rijitliğini, sünekliğini ve dayanıklılığını artırmak şeklinde olabilir.
Güçlendirmedeki amaç ise yapının dayanım ve benzeri karakteristiklerini önceki düzeyinin üstüne çıkartmaktır.
Genel olarak yapılarda hasar oluşma nedenleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1-Bilgi eksikliği
Proje yapan teknik elemanlarda
Yapım, bakım, denetim personelinde
Sorumlulukları hafife alma eğilimi
2-Ekonomi yapma eğilimi
İlk maliyette ekonomi
Bakım sırasında ekonomi
3-Dikkatsizlikler ve unutkanlıklar
Konstrüktif detaylarda dikkatsizlikler, eksik, hatalı çizimler ve uygulamalar
Denetime gerek görülmemesi ya da uygun denetim yapılmaması
Projeler arası (zemin etüdleri, mimari,statik, tesisat) koordinasyon eksikliği
4-Beklenmeyen ve istenmeyen olaylar
Deprem, sel, fırtına, patlama etkileri, çarpmalar, şok etkileri, yangın, vb.
5-Malzeme kusurları
Genel hatlarıyla Onarım/Güçlendirme çalışmalarında izlenecek sıra,
Hasar/hasarların saptanması
Hasar nedenlerinin doğru olarak saptanması
Yapıya etkiyecek yükler ile yapının gerçek dayanımının belirlenmesi
Onarım/güçlendirme türüne karar verilmesi
Onarım/güçlendirme için yöntem seçilmesi ve uygulanması
şeklinde olmalıdır.
1-Hasar/Hasarların saptanması
Yapının güvenliğini tehlikeye düşürmeden saptanmalıdır. Bunun için hasarsız veya hasarlı muayene teknikleri kullanılabilir. Beton çekici ile betonun yüzey sertliğinin belirlenmesi, karot numunesi alınması gibi yöntemler betonarme yapılarda en çok kullanılanlarıdır. Yükleme deneyleri yapmak yapının güvenliğini tehlikeye düşürebilir, özel hallerde tercih edilmelidir. Hasarlar gözle seçilebilir ya da seçilmeyebilir. Özellikle metal, ahşap ve deniz yapılarında hasarlar fark edilmeyebilir; ama bu hasarlar ani, habersiz göçmelere neden olabilir.
2- Hasar nedenlerinin doğru olarak saptanması
Sürecin en güç; ancak bir o kadar da önemli kısmıdır. Ana nedeni iyi saptamak gerekir. Her hasar kendine özgü nitelikler taşır. Örneğin, çimentodaki sülfat etkisinin betonda beyazlaşma oluşturduğu gibi.
3- Yapıya etkiyecek yükler ile yapının gerçek dayanımının belirlenmesi
Yapı servis yükleri altındayken saptanan hasarların, yapının göçmesine neden olacak hasarlar olup olmadığına karar verilir. Eğer yapı yıkılmaya eğilimli ise (mail-i inhidam) yıkıma karar verilmelidir. Yapı servis yükleri altındayken ihmal edilebilir bazı hasarlar ile fonksiyonunun sürdürebilir; olabilir ancak deprem olması halinde yapı ağır hasar görebileceği ya da yıkılabileceği gösterilebilir ve güçlendirmenin yapı maliyetinin % 30 mertebesinden fazla olacağı hesaplanırsa yapının tümüyle yıkılmasına karar verilebilir.