VERNİKLER - CİLALAR , ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ
Saydam katman yapma özelliğine sahip gereçlerin uygun eritici sıvılarda eritilmesi ile elde edilen sıvı haldeki üst yüzey gereçlerine vernik denir.
Vernikler bölümünde göreceğimiz saydam katman yapma özelliğine sahip fakat sıvı olmayan gereçlere ise cila adı verilir. Vernik ve cila uygulandığı yüzeyde saydam katman yaparak bir taraftan ağacı güzelleştirirken diğer taraftan da havanın bozucu etkilerine ve zararlılara karşı koruma altına alırlar. Verniklerin yüzeyde oluşturdukları saydam katmanlar uygulanan verniğin yapısına bağlı olarak ağaç eşyayı çeşitli dış etkilere karşı dayanıklı hale getirirler.
Vernik Çeşitleri
1.Gomlak (Gomlak cilası): Anavatanı Hindistan olan doğal bir reçinedir. Bitkisel ve hayvansal yapıdadır. Yaprak bitine benzeyen çok küçük binlerce böceğin bazı ağaçların taze filizlerinin özsularını emerek beslenmesi ve dışkılarının dalların üzerinde oluşturduğu kalınlığı 1 cm.yi bulan bir madde dir. Bu madde ham Gomlak olarak bilinir.İçinde mum, yağ, reçine ve renk verici maddeler vardır. Ham reçineneden bu yabancı maddeler ayrıştırıldığında arı gomlak elde edilir. Arı gomlak çeşitli yöntemlerle küçük yapraklar, düğme, pul ve örgü haline getirilerek satışa sunulur. Gomlağın kalitesi rengine göre belirlenir. Beyaz renkli gomlak kaliteli ve pahalıdır. Limon,altın ve kırmızı gomlak adı veri len diğer çeşitlerinde renk koyulaştıkça kalite de düşer.
Satılan gomlak türlerinin içinde cilalama işlemini koyulaştırması açısından % 3-6 oranında mum vardır.Cilalama işleminin son aşamasında arı gomlak kullanılmasında fayda vardır. Bu sayede cilanın neme karşı dayanımı arttırılmış olur. Gomlak cilasının eritici sıvısı ispirto olup, ispirto ile eritilerek kullanılacak hale getirilen gomlak cilası seyrek dokulu pamuklu ve yünlü dokumalar ve iç gereci olarak pamuk ile hazırlanan cila topları ile yapılır. Bu amaçla amerikan bezi içine üstübü koyarak hazırlanan toplar da kullanılır. Cila eriyiğine batırılan cila topu yüzeyde 8'ler veya daireler çizecek şekilde yüzeye sürülür. Cilalanan yüzeylerdeki gözenekleri doldurmak için de pomza taşının tozlarından faydalanılır.
Cila eryiği hazırlanırken % 10 luk oran ( 1 Lt ispirto 100 gr.cila) uygulanır. Hazırlanan eriyik zaman zaman çalkalanarak iki gün bekletilerek gomlağın ispirtoda tam olarak çözülmesi sağlanır. Daha sonra düzgün olarak zımparalanarak cilaya hazırlanmış yüzeylere pomza taşı da kullanılarak dolgu cilasına başlanır. Dolgu cilasının amacı yüzeyi parlatmak değil gözenekleri doldurmaktır. Dolgu cilası iki aşamada yapılıp birinci aşama ile ikinci aşama arasında 1-2 gün beklenmelidir. Dolgu cilası bittikten sonra örtü cilası uygulanır. Dolgu cilasından sonra yeterince kuruyan cilalı yüzeye 180-200 numaralı zımpara ile ıslak zımparalama işlemi uygulanarak zımpara artıkları temizlenir ve sadece ispirto kullanılarak cila topu ile elden geçirilir. Bu aşamada pomza taşı da kullanılabilir. Örtü cilasının ikinci aşamasında bu kez sadece gomlak cilası ile yüzeye işlem yapılarak örtü cilası tamamlanır. Ancak bu aşamada fazla cila eryiği kullanmak sakıncalıdır. Örtü cilası da tamamlanan işler 2 gün bekletildikten sonra bitirme cilasına geçilir.Bitirme cilasının amacı ise yüzeyleri parlatmaktır. İnce ve yumuşak bezden yalnız bu işlem için hazırlanmış cila topu ile az miktarda cila yağı kullanılarak bitirme cilası yapılır. Bu aşamada pomza taşı kullanılmaz. Bitirme cilasının ardından 1-2 gün geçtikten sonra yüzeylerde yağ lekeleri görülebilir. Yüzeylere pasta poliş ile yüzeyler nemlendirilip kuru bezle silindikten sonra cila işlemi bitirilir.Fiziksel kurur.
2.Yağlı Vernik: Günümüzde mobilya endüstrisinde kullanılmayan ancak yapı marangozluğu, kapı ve pencerelerle bahçe mobilyalarında aranılan bir vernik çeşidi olup doğal reçinelerin pişmiş bezir yağında eritilmesi elde edilirken günümüzde daha çok yapay reçinelerle koruyucu yağlardan hazırlan maktadır. Mat ve parlak çeşitleri vardır. Bünyesinde koruyucu yağ, reçine, eritici ve inceltici sıvılar ile sigatif bulunur. Bu gereçlerden koruyucu yağ verniğe esneklik, reçine sertlik ve parlaklık, eritici ve inceltici sıvılar akışkanlığını ve kıvamını verirken sigatif ise kuruma süresini belirler. Üretiminde kullanılan yağlar beziryağı, soya yağı ve balık yağı olup reçine olarak kolofonyum reçinesi, kopal reçinesi, bernstein reçinesi ve dammar reçinesidir. Eritici ve kurutucu sıvı olarak ta tereben tin yağı, neft yağı ile sigatif kullanılır. Kimyasal kuruma yapar.
3.İspirtolu Vernik: Doğal ve yapay reçinelerin ispirto ve benzeri sıvılarda eritilmesi ile elde edilir. Fiziksel kuruma yapar. Dış etkilere karşı sınırlı bir dayanımı vardır. Üretiminde genel olarak gomlak türleri kullanılır. Fırça ile sürülmesi zordur. Fiziksel kuruduğu için son sürülen katman bir önceki katmanı bozabilir. Ancak yapımında yapay reçineler kullanılan ispirtolu vernikler dış etkilere dayanıklı bir katman oluşurturmaktadır.
4.Selülozik Vernik: Nitroselüloz,reçine ve yumuşatıcı gibi katman yapma özelliğine sahip gereçlerle inceltici ve eritici sıvılardan oluşan bir vernik çeşididir. Fiziksel kuruma yapar ve katman yapama oranı %25-35 arasındadır. Değişik türleri vardır. Çabuk kurur. Tırnak kalınlığında esnek bir katman yapar. Isıya dayanıklı ve erime derecesi yüksektir. Çeşitli eritici sıvılar eritici olarak kullanılırken bu eriticiler genel olarak selülozik tiner olarak piyasaya sürülür ve kullanılır. Vernik sürme yöntemlerinin hepsi ile uygulanabilir. Normal ortamlarda( 20 C sıcaklık ve %65 nem) 20 dakikada kurur. Ancak yapısındaki reçine oranı, havanın sıcaklığı ve nem oranı kuruma süresinin daha uzun olmasına sebep olabilir.
Selülozik vVerniklerin; Dolgu verniği, Işıktan koruyucu astar verniği, Parlak vernik, Mat vernik gibi çeşitleri vardır. Yüzey uygulamalarında önce dolgu verniği kullanılır ve dolgu katmanı kuruduktan sonra yüzey zımparalanarak sonkat olarak parlak veya mat vernik uygulaması yapılır.
5.Sentetik Vernik: Vinilklörür, polivinilklorürasetat ve polivinilasetat gibi sentetik gereçlerin uygun sıvılarda eritilmesi ile hazırlanır. Kuruması eritici ve inceltici sıvıların buharlaşmasına bağlı olup fizikseldir. Eritici sıvısı sentetik tinerdir. Parlak bir katman oluşturur. Neme karşı dayanımı vardır. Bu sebeple nemli ortamda kullanılan mobilyalarla mutfak mobilyalarında tercih edilir.
6.Asit sertleştiricili vernik: Kimyasal yollarla üretilen üre, melamin ve fenol yapay reçinelerinin buharlaşıcı sıvılarla oluşturdukları sıvılardır. Katman yapma oranı %50 civarındadır. Hazırlandıktan sonra kullanma süresi 2-3 gün, kuruyarak katman yapma süresi 2-3 saat civarındadır. Kimyasal kuruma yapar. Vernikleme yöntemlerinin hepsi ile uygulanabilir. Mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı, havanın bozucu etkilerine karşı dayanımı ise sınırlıdır.
7.Poliester Vernik: İki elemanlı bir verniktir. Birinci elemanı doymamış poliester reçinesinin stirol adlı sıvıdaki eriyiği, ikinci elemanı ise sertleştirici adı verilen organik peroksittir. Mekanik ve kimyasal etkilere dayanıklı üstün özellikli bir vernik çeşididir. Kimyasal tepkimeli yani kimyasal kuruma yapan bir verniktir. Normal şartlarda 10 bölüm vernik bir bölüm sertleştirici ile karıştırılarak hazırlanır. Hazırlanan vernik 10-30 dakika içinde kullanılmalıdır. Nem oranı %12 yi geçmeyen ağaçlarda olumlu sonuçlar verir. % 90 ın üzerinde katman yapma özelliği vardır. Kullanılma ve açık süresinin kısa olması havalı tabanca işle kullanılmasını zorunlu hale getirir. Çokça uygulandığı bir yöntem de dökme usulüdür. Genellikle sehpa vb. yüzeylerde uygulanan bu yöntemde yüzey parlatma işlemi pasta-poliş adı verilen bir gereçle yapılır. Bu uygulama sonucunda 4-5 mm. kalınlığında dökülen vernik katmanı bir cam görünümüne kavuşur. Poliester verniğin sıcağa karşı dayanımı az olduğundan kalorifer vb.yerlerin çok yakınında olmamasına dikkat edilmelidir. Poliester verniğin parlak çeşidinde mumlu gereçler olmayıp doğrudan parlak bir yüzey elde edilir. Ancak çok pahalı ve değerli bir vernik çeşididir.
8.Poliüretan Vernik: Kimyasal tepkimeli iki elemanlı bir verniktir. Birinci elemanı desmofen adı verilen bir tür alkid-poliester reçinesi, ikinci elemanı ise isokyanat(desmodur) adı verilen bir sıvıdır. Dış etkilere dayanıklı bir katman oluşturur. Astar, renkli, parlak ve mat çeşitleri vardır. Günümüzde en çok kullanılan vernik çeşitlerinden biridir. Hazırlanan karışımın açık zamanı 24 saat civarında olup kuruma süresi 2-3 saat'tır. Kimyasal etkilere dayanımı 8-14 günde tamamlanır. Katman yapma oranı %50 olup her çeşit vernik sürme elemanları ile kullanılabilir. Genel olarak yüzeylere öncelikle dolgu vernik sürülüp, kuruduktan sonra zımparalanarak son kat uygulaması yapılır. Kimyasal tepkimeli bir vernik olduğu için kullanılacağı zaman gerektiği kadar hazırlanmalı ve hazırlanan karışım tüketilmelidir. Kullanılan vernik sürme araçları ve tabancalar da vernikleme sonunda tineri ile iyice temizlenmelidir. Karışımın hazırlanmasında tercih edilen karışım oranları bir bölüm
vernik ve bir bölüm sertleştirici(1/1) veya iki bölüm vernik ile bir bölüm sertleştirici (1/2) şeklindedir. Perhidrol ile renk açma işlemi yapılmış işlerde normal poliüretan vernik kullanmak sakıncalıdır. Çünkü perhidrol poliüretan vernikte renklenme yapar. Bu sebeple perhidrol kullanılmış işlerde bu maddeden etkilenmeyen poliüretan verniklerin kullanılması gerekir.
Eritici ve inceltici sıvılar
Vernik,boya ve cila gibi üst yüzey gereçlerini eritmek ve inceltmek, kullanılablecek en uygun hale getirmek için kullanılan sıvılardır. Verniklerde eritici sıvılar her ne kadar tiner olarak tanımlansa da tinerin yapımında da birçok kimyasal madde bulunmaktadır. Eritici vernikte katman yapan gerecin kimyasal yapısına ve vernikten beklenen özelliklere göre ayarlanır. Ancak günümüzde inceltici çeşitleri piyasaya hazır halde sunulurlar.
Doğal ve yapay reçinelerin bir bölümü alkol gurubu sıvılarda,bazıları nitroselüloz ester gurubu sıvılarda, bir bölümü de benzolde erir. Poliester stirolde, alkidlenmiş poliester ise isokyanat gurubu sıvılarda erir. Bu sebeple çeşitli verniklerin kendilerine uygun sıvılardan hazırlanan eritici ve inceltici sıvılarda eritilmesi gerekir. Aksi takdirde birçok olumsuz sonuçla karşılaşılabilir. (Selülozik vernikle sentetik tiner, sentetik vernikle selülozik tiner kullanılırsa vernik sıvısı bozulur ve kullanılamaz hale gelir.)