Heulwen
Kayıtlı Üye
Travma Sonrası Stres Nedir?
Ruhsal travma nedir ?
Bilindigi gibi travma canli uzerinde beden ve ruh acisindan onemli ve etkili yaralanma belirtileri birakan yasanti olarak tanimlanmaktadir. Ruhsal travma kapsamina fiziksel ve duygusal tacizler (dovulme, gasp olaylari, cocukluk cagindan beri suregelen sevgisiz ortam, saglik, egitim, barinma ve beslenme gereksinmelerinin karsilanamamasi gibi), cinsel tacizler, dogal afetler (deprem, sel, firtina, gibi), yanginlar, trafik kazalari, savaslar, catismalardan etkilenmek girmektedir.
Ruhsal bir travmayi izleyerek bazi kisilerde once akut stres bozuklugu bazi kisilerde de bunun sonrasinda travma sonrasi stres bozuklugu ya da diger adi ile post travmatik stres bozuklugu dedigimiz bir durum gelisebilmektedir.
Akut stres bozuklugu nedir?
Travma olusumundan sonraki ilk 1 aylik sure icinde gozlenir. Kisi asagidaki iki belirtinin oldugu travmatik bir yasantidan gecmistir:
A- 1) Gercek bir hayat kaybi,olum ya da olum tehditi, agir bir yaralanma ya da kendisinin ya da baskasinin fizik butunlugune yonelik bir tehdit olayini yasamis, tanik olmustur.
2) Kisi asiri korku, caresizlik ya da dehsete dusme seklinde tepkiler gostermistir.
B- Kisi bu olayi yasarken ya da yasadiktan sonra dissosiyatif belirtiler dedigimiz asagidaki belirtilerden en az ucunu yasamistir.
1) Uyusukluk, dalginlik,duygusal tepkisizlik,donukluk hic birsey hissetmiyorum, ne aglamak ne gulmek geliyor icimdensadece bir noktaya bakip,daliyorum
2) Cevrede olup, bitenlerin farkina varma halinde azalma etrafimdan habersizim, kim geldi, kim gitti, kim ne dedi bilmiyorum"
3) Cevreyi oldugundan farkli, yabanci, degisik algilama (derealizasyon) burasi sanki benim odam, yatagim degil, sanki bosluktayim, yasadiklarim gercek degil
4) Kendini oldugundan farkli, yabanci algilama (depersonalizasyon) sanki kendimi disaridan izliyorum, ellerim sanki benim ellerim degil
5) Dissosiyatif amnezi dedigimiz, travma oncesi,esnasi veya sonrasina ait olaylari hatirlayamama ne oldugunu, ne yaptigimi bilmiyorum, kimlerle konusmusum, nerelerden gecmisim bilmiyorum, bir de baktim buradayim hatta simdi neredeyim bilmiyorum
C- Travmatik olayin kisinin gozunun onune tekrar tekrar gelmesi, ister istemez dusunmesi, ruyalarda gorulmesi, kabuslar, illuzyonlar (nesneleri korkutucu bir sekilde travmayla ilgili nesnelere benzetme, kalemleri bicak gibi algilama seklinde), flashback dedigimiz sanki o olayi tekrar ayni sekilde yasiyor gibi hissetme hali, olayi hatirlatan seylerle karsilasinca kaygi duyma (tv.de seyredilen deprem goruntulerinde, catisma ve savas sahnelerinde fenalik hissetme, travmatik olayin yil donumlerinde huzursuzluk hisleri)
D - Travma ile ilgili hatiralari akla getiren uyaranlardan kacinma (onlari dusunmek, konusmak, o duygulari hissetmek, o olayin benzeri etkinlikler, yerler ve kisilerden uzak durma)
E - Asiri uyarilmislik hali (uykuya dalmakta ve surdurmekte zorluk cekme, huzursuz bir sekilde dolasma, bir noktaya,konuya dikkatini verememe, en ufak bir sesten irkilme, yerinde duramama gibi)
Bu belirtiler kiside belirgin bir kaygiya yol acip,toplum icinde, is yasantisi, genel ugraslarinda belirgin bir bozulmaya yol acmaktadir.
Travma sonrasi stres bozuklugu nedir?
Bu kez travmatik olayin yukarida saydigimiz etkileri 1 ayi gecmis ve devam etmektedir.
A - Kisi hayati tehdit veya olume tanyk olmus ya da yasamistir. Asiri korku, caresizlik, dehsete dusmusluk icindedir.
B - Travmatik olayi asagidakilerden en az birisi ile yeniden yasiyordur.
1) Elde olmayan bir sekilde tekrar tekrar animsanan endise ya da algilar (kucuk cocuklar travmayi konu alan oyunlar oynarlar)
2) Olayi huzursuzluk verir bir sekilde ruyada gorme
3) Olay sanki yeniden oluyormus gibi davranma
4) Olayin bir yonunu cagristiran ya da andiran ic ya da dis olaylarla karsilasmakla yogun huzursuzluk hissetme
C - Asagidaki kacinma davranislarindan en az 3'unun olmasi
1) Travmaya eslik etmis olan duygu, dusunce ya da konusmalardan kacinma cabalari
2) Travma ile ilgili anilari uyandiran etkinlikler,yerler ya da kisilerden uzak durma cabalari
3) Travmanin onemli bir yonunu animsayamama
4) Onemli etkinliklere karsi ilginin ya da bunlara katilimin belirgin olarak azalmasi
5) Insanlardan uzaklasma ya da insanlara yabancilastigi duygulari
6) Duygulanimda kisitlilik (ornegin sevme duysunu yasayamama)
7) Bir gelecegi kalmadigi duygusunu tasima (gelecege yonelik planlar yapmama, bundan sonra artik okulu bitiremem, evlenemem, is yapamam, gelecek bana bir sey ifade etmiyor seklinde dusunceler)
D - Asagidakilerden en az ikisinin bulunmasi ile belirli artmis uyarilmislik yakinmalarinin olmasi
1) Uykuya dalmakta ya da surdurmekte gucluk
2) Dusuncelerini belli bir konuya toplayamama
3) Asiri huzursuzluk, yerinde duramama, gerilim hali
4) Asiri irkilme tepkisi gosterme
Toplumda travma ve TSSB
3 Kisiden biri hayatlarinin belli bir evresinde agir travma yasarlar. TSSB bunlardan % 10-20 sini etkilemektedir. Hayat boyu TSSB rastlanma orani % 8 bulunmustur (erkeklerde % 6,kadinlarda %10). Bununla birlikte cogu kisi TSSB hastaligina sahip olup, tedavi gormemistir.
TSSB'da cinsiyet acisindan farkliliklar
Kadinlarda cinsel tecavuzler ve fiziksel taciz daha yuksekken, erkeklerde silahli saldiri ve catisma seklindeki etkenler daha onde gelmektedir. Kadinlarda belirtiler daha siddetlidir. Hastaligin suresi kadinlarda daha uzun surmektedir. Kadinlarda travmatik olayin 15 yas oncesinde baslama riski cok daha yuksektir (ozellikle cinsel taciz ve tecavuzlerde).
TSSB nicin onemlidir?
Eger hasta tedavi edilmezse :
1) Kisinin sosyal ve mesleki hayati,duygusal dunyasinda bozukluklar olusur (isten cikarilmalar, bosanmalar, tek basina yasama, kendini iyi hissetmeme gibi)
2) Kisinin hayatinin kalitesi azalir (intihar girisimleri, hastaneye yatislar, alkol ve uyusturucu madde aliskanliklari, suc isleme)
3) Diger fiziksel ve psikiyatrik hastaliklara egilim artar (ileri donemlerde gastrit, hipertansiyon, astm gibi fiziksel ve depresyon, panik bozuklugu gibi psikiyatrik bozukluklar).
4) Rahatsizlik uzun erimde kisinin ailesi ve cevresini de etkileyeceginden toplumda huzursuzluklarin artmasina ve ruh sagligi bozuk bir toplum haline gelmemize yol acmaktadir.
TSSB icin risk faktorleri
Ailede psikiyatrik bir bozuklugun olmasi, cocuklugun erken donemlerinde davranim bozukluklarinin olmasi, egitim duzeyinin dusuk olmasi, kucuk yasta ailesinden ayrilma, daha onceden depresyonun varligi ve yeterli cevresel desteklerin olmamasi TSSB gelismesi riskini arttirmaktadir.
Tedavisiz gecmez mi ?
Yapilan calismalara gore tedavi almayan vakalardan % 25' inin 1 yil icinde, % 40' inin 2 yil icinde iyilestigi, ancakhastalarin % 50'sinin 6 yil sonra bile rahatsizliklarinin ayni sekilde surdugu gorulmustur.
TSSB'da, belirtileri etkileyen degisiklikler
Etkilenen kisilerin sorunlarinin ve yasadiklari travmanin siddetine gore beyinlerindeki hipokampus' adli bolgenin kuculdugu gozlenmistir. Ayrica beyindeki hipotalamus-hipofiz ile bobrek ustu bezleri baglantisinin duzeninin bozuldugu; adrenerjik sistem ve serotonerjik sistemlerde duzensizlikler oldugu saptanmistir.
TSSB'da tedavi
Tedavi bilissel tedavi, ilac tedavisi ve grup terapi ile yurutulebilmektedir. Bilissel tedavide kisinin kendine ve cevresine yonelik asiri guvensiz, yetersizlik, yalnizlik ,caresizlik, sucluluk hatta dusmanca dusunceleri uygun yaklasimlarla travma oncesindeki olagan, normal dusunce sekillerine cevrilmeye calisilir. Kendine yetebilen,deger veren, olaylarla basedebilen ve travmanin getirdigi kacinma,gerilim vb belirtilerden kurtulmus bir kisi haline gelmesine calisilir.
Ilac tedavisinde doz kisiden ve sure kisiden kisiye gore degismektedir. Unutulmamasi gereken seyler ilacin doktor kontrolunda kullanilmasi, etkilerinin 2. haftadan sonra baslayabilecegi, aliskanlik yapmayacagi, ancak kullanim suresinin uzun olabilecegidir (6 ay ve uzeri surede ).
Grup terapi haftada bir, yaklasik 1 saat sure ile yapilan ve ayni travma durumundan gecmis 8-10 kisilik katilim ile gerceklesen bir tedavidir.
Ruhsal travma nedir ?
Bilindigi gibi travma canli uzerinde beden ve ruh acisindan onemli ve etkili yaralanma belirtileri birakan yasanti olarak tanimlanmaktadir. Ruhsal travma kapsamina fiziksel ve duygusal tacizler (dovulme, gasp olaylari, cocukluk cagindan beri suregelen sevgisiz ortam, saglik, egitim, barinma ve beslenme gereksinmelerinin karsilanamamasi gibi), cinsel tacizler, dogal afetler (deprem, sel, firtina, gibi), yanginlar, trafik kazalari, savaslar, catismalardan etkilenmek girmektedir.
Ruhsal bir travmayi izleyerek bazi kisilerde once akut stres bozuklugu bazi kisilerde de bunun sonrasinda travma sonrasi stres bozuklugu ya da diger adi ile post travmatik stres bozuklugu dedigimiz bir durum gelisebilmektedir.
Akut stres bozuklugu nedir?
Travma olusumundan sonraki ilk 1 aylik sure icinde gozlenir. Kisi asagidaki iki belirtinin oldugu travmatik bir yasantidan gecmistir:
A- 1) Gercek bir hayat kaybi,olum ya da olum tehditi, agir bir yaralanma ya da kendisinin ya da baskasinin fizik butunlugune yonelik bir tehdit olayini yasamis, tanik olmustur.
2) Kisi asiri korku, caresizlik ya da dehsete dusme seklinde tepkiler gostermistir.
B- Kisi bu olayi yasarken ya da yasadiktan sonra dissosiyatif belirtiler dedigimiz asagidaki belirtilerden en az ucunu yasamistir.
1) Uyusukluk, dalginlik,duygusal tepkisizlik,donukluk hic birsey hissetmiyorum, ne aglamak ne gulmek geliyor icimdensadece bir noktaya bakip,daliyorum
2) Cevrede olup, bitenlerin farkina varma halinde azalma etrafimdan habersizim, kim geldi, kim gitti, kim ne dedi bilmiyorum"
3) Cevreyi oldugundan farkli, yabanci, degisik algilama (derealizasyon) burasi sanki benim odam, yatagim degil, sanki bosluktayim, yasadiklarim gercek degil
4) Kendini oldugundan farkli, yabanci algilama (depersonalizasyon) sanki kendimi disaridan izliyorum, ellerim sanki benim ellerim degil
5) Dissosiyatif amnezi dedigimiz, travma oncesi,esnasi veya sonrasina ait olaylari hatirlayamama ne oldugunu, ne yaptigimi bilmiyorum, kimlerle konusmusum, nerelerden gecmisim bilmiyorum, bir de baktim buradayim hatta simdi neredeyim bilmiyorum
C- Travmatik olayin kisinin gozunun onune tekrar tekrar gelmesi, ister istemez dusunmesi, ruyalarda gorulmesi, kabuslar, illuzyonlar (nesneleri korkutucu bir sekilde travmayla ilgili nesnelere benzetme, kalemleri bicak gibi algilama seklinde), flashback dedigimiz sanki o olayi tekrar ayni sekilde yasiyor gibi hissetme hali, olayi hatirlatan seylerle karsilasinca kaygi duyma (tv.de seyredilen deprem goruntulerinde, catisma ve savas sahnelerinde fenalik hissetme, travmatik olayin yil donumlerinde huzursuzluk hisleri)
D - Travma ile ilgili hatiralari akla getiren uyaranlardan kacinma (onlari dusunmek, konusmak, o duygulari hissetmek, o olayin benzeri etkinlikler, yerler ve kisilerden uzak durma)
E - Asiri uyarilmislik hali (uykuya dalmakta ve surdurmekte zorluk cekme, huzursuz bir sekilde dolasma, bir noktaya,konuya dikkatini verememe, en ufak bir sesten irkilme, yerinde duramama gibi)
Bu belirtiler kiside belirgin bir kaygiya yol acip,toplum icinde, is yasantisi, genel ugraslarinda belirgin bir bozulmaya yol acmaktadir.
Travma sonrasi stres bozuklugu nedir?
Bu kez travmatik olayin yukarida saydigimiz etkileri 1 ayi gecmis ve devam etmektedir.
A - Kisi hayati tehdit veya olume tanyk olmus ya da yasamistir. Asiri korku, caresizlik, dehsete dusmusluk icindedir.
B - Travmatik olayi asagidakilerden en az birisi ile yeniden yasiyordur.
1) Elde olmayan bir sekilde tekrar tekrar animsanan endise ya da algilar (kucuk cocuklar travmayi konu alan oyunlar oynarlar)
2) Olayi huzursuzluk verir bir sekilde ruyada gorme
3) Olay sanki yeniden oluyormus gibi davranma
4) Olayin bir yonunu cagristiran ya da andiran ic ya da dis olaylarla karsilasmakla yogun huzursuzluk hissetme
C - Asagidaki kacinma davranislarindan en az 3'unun olmasi
1) Travmaya eslik etmis olan duygu, dusunce ya da konusmalardan kacinma cabalari
2) Travma ile ilgili anilari uyandiran etkinlikler,yerler ya da kisilerden uzak durma cabalari
3) Travmanin onemli bir yonunu animsayamama
4) Onemli etkinliklere karsi ilginin ya da bunlara katilimin belirgin olarak azalmasi
5) Insanlardan uzaklasma ya da insanlara yabancilastigi duygulari
6) Duygulanimda kisitlilik (ornegin sevme duysunu yasayamama)
7) Bir gelecegi kalmadigi duygusunu tasima (gelecege yonelik planlar yapmama, bundan sonra artik okulu bitiremem, evlenemem, is yapamam, gelecek bana bir sey ifade etmiyor seklinde dusunceler)
D - Asagidakilerden en az ikisinin bulunmasi ile belirli artmis uyarilmislik yakinmalarinin olmasi
1) Uykuya dalmakta ya da surdurmekte gucluk
2) Dusuncelerini belli bir konuya toplayamama
3) Asiri huzursuzluk, yerinde duramama, gerilim hali
4) Asiri irkilme tepkisi gosterme
Toplumda travma ve TSSB
3 Kisiden biri hayatlarinin belli bir evresinde agir travma yasarlar. TSSB bunlardan % 10-20 sini etkilemektedir. Hayat boyu TSSB rastlanma orani % 8 bulunmustur (erkeklerde % 6,kadinlarda %10). Bununla birlikte cogu kisi TSSB hastaligina sahip olup, tedavi gormemistir.
TSSB'da cinsiyet acisindan farkliliklar
Kadinlarda cinsel tecavuzler ve fiziksel taciz daha yuksekken, erkeklerde silahli saldiri ve catisma seklindeki etkenler daha onde gelmektedir. Kadinlarda belirtiler daha siddetlidir. Hastaligin suresi kadinlarda daha uzun surmektedir. Kadinlarda travmatik olayin 15 yas oncesinde baslama riski cok daha yuksektir (ozellikle cinsel taciz ve tecavuzlerde).
TSSB nicin onemlidir?
Eger hasta tedavi edilmezse :
1) Kisinin sosyal ve mesleki hayati,duygusal dunyasinda bozukluklar olusur (isten cikarilmalar, bosanmalar, tek basina yasama, kendini iyi hissetmeme gibi)
2) Kisinin hayatinin kalitesi azalir (intihar girisimleri, hastaneye yatislar, alkol ve uyusturucu madde aliskanliklari, suc isleme)
3) Diger fiziksel ve psikiyatrik hastaliklara egilim artar (ileri donemlerde gastrit, hipertansiyon, astm gibi fiziksel ve depresyon, panik bozuklugu gibi psikiyatrik bozukluklar).
4) Rahatsizlik uzun erimde kisinin ailesi ve cevresini de etkileyeceginden toplumda huzursuzluklarin artmasina ve ruh sagligi bozuk bir toplum haline gelmemize yol acmaktadir.
TSSB icin risk faktorleri
Ailede psikiyatrik bir bozuklugun olmasi, cocuklugun erken donemlerinde davranim bozukluklarinin olmasi, egitim duzeyinin dusuk olmasi, kucuk yasta ailesinden ayrilma, daha onceden depresyonun varligi ve yeterli cevresel desteklerin olmamasi TSSB gelismesi riskini arttirmaktadir.
Tedavisiz gecmez mi ?
Yapilan calismalara gore tedavi almayan vakalardan % 25' inin 1 yil icinde, % 40' inin 2 yil icinde iyilestigi, ancakhastalarin % 50'sinin 6 yil sonra bile rahatsizliklarinin ayni sekilde surdugu gorulmustur.
TSSB'da, belirtileri etkileyen degisiklikler
Etkilenen kisilerin sorunlarinin ve yasadiklari travmanin siddetine gore beyinlerindeki hipokampus' adli bolgenin kuculdugu gozlenmistir. Ayrica beyindeki hipotalamus-hipofiz ile bobrek ustu bezleri baglantisinin duzeninin bozuldugu; adrenerjik sistem ve serotonerjik sistemlerde duzensizlikler oldugu saptanmistir.
TSSB'da tedavi
Tedavi bilissel tedavi, ilac tedavisi ve grup terapi ile yurutulebilmektedir. Bilissel tedavide kisinin kendine ve cevresine yonelik asiri guvensiz, yetersizlik, yalnizlik ,caresizlik, sucluluk hatta dusmanca dusunceleri uygun yaklasimlarla travma oncesindeki olagan, normal dusunce sekillerine cevrilmeye calisilir. Kendine yetebilen,deger veren, olaylarla basedebilen ve travmanin getirdigi kacinma,gerilim vb belirtilerden kurtulmus bir kisi haline gelmesine calisilir.
Ilac tedavisinde doz kisiden ve sure kisiden kisiye gore degismektedir. Unutulmamasi gereken seyler ilacin doktor kontrolunda kullanilmasi, etkilerinin 2. haftadan sonra baslayabilecegi, aliskanlik yapmayacagi, ancak kullanim suresinin uzun olabilecegidir (6 ay ve uzeri surede ).
Grup terapi haftada bir, yaklasik 1 saat sure ile yapilan ve ayni travma durumundan gecmis 8-10 kisilik katilim ile gerceklesen bir tedavidir.