Salvo
Kayıtlı Üye
İs Hukuku
I. ÇALISMA SÜRELERİ
1. Normal Çalısma
a) Çalısma süresinin düzenlenmesi
Çalısma süresini uzunlugu, önce yasa ve sonra da sözlesme tarafından azami olarak
sınırlandırılmıstır.
b) Haftalık çalısma süresinin uzunlugu
Genel bakımdan haftalık çalısma süresi, haftada en çok 45 saattir. Daha önce ülkemizde 48
saat olan haftalık çalıma süresi, 1983 yılında yapılan yasal degisiklikle 45 saate inmistir.
[HIDE]c) Haftalık çalısma süresinin günlere dagılımı
1) Esit dagılım
Normal ( 45 saatlik ) haftalık çalısma süresi aksi kararlastırılmamıssa. _s yerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit ölçüde bölünerek uygulanır. Buna göre, haftada altı is günü çalısılan
isyerlerinde günlük çalısma süresi, 7,5 saat ve cumartesi günleri tamamen tatil edilen
isyerlerinde de 9 saattir.
2) Farklı dagılım
a) Her hafta 45 saat çalısma
Normal haftalık çalımla süresi tarafların aralarında anlasmasıyla, isyerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit olmayacak biçimde bölünerek uygulanabilir. Ancak toplam çalısma
süresi 45 saati asamaz.
b) Haftalık ortalama 45 saat çalısma
Normal haftalık çalısma süresi; tarafların anlasması sonucu, isyerlerinde haftanın çalısılan
günlerine, günde 11 saati asmamak kaydıyla, farklı biçimde dagıtılabilir. Bu durumda, iki
aylık süre içinde isçinin ortalama haftalık çalısma süresi, normal haftalık çalısma süresini
asamaz.
2. Çalısılmayan sürenin telafisi
_sçilerin türlü nedenlerle çalısmak istemedikleri zamanları daha sonraki zaman içinde
kapatmaları, klasik ( katı ) anlayısından ayrılan diger bir durumdur. Örnek verilecek olursa;
hafta tatili ve genel tatil günü veya iki genel tatil günü arasında bir is günü veya yarım isgünü
yer aldıgında, dinlenme süresini uzatmak amacıyla isçi aradaki bu süreyi ilerdeki isgünlerinde
fazla çalısarak kapatmak isteyecektir.
Telafi çalısmaları, günlük en çok çalıma süresi olan 11 saati asmamak kaydıyla, günde 3
saatten fazla olmayacaktır. Ayrıca telafi çalısmasının, tatil günlerinde yaptırılması da söz
konusu degildir.
3. Çalısma süresinin düsürülmesi
a) Kısa çalısma
Ekonomik veya zorlayıcı nedenler, isyerlerindeki çalısma sürelerinin azaltılması veya geçici
olarak çalısılmaması sonucunu dogurabilir.
Kısa çalıma nedeniyle az çalısacak veya çalımlayacak olan isçi, issizlik sigortasından
ödenecek “kısa çalısma ödenegi”ni almak suretiyle, dogan ücret kaybını gidermeye
çalısacaktır. Kısa çalısma süresi, her halede üç ayı geçemez.
b) Eksik çalısma
Saglık kuralları bakımından bazı islerde çalısan isçilerin günde 7,5 saat veya daha az
çalıstırılmaları gerekir. Söz konusu isler ilgili yönetmelikte gösterilmistir.
4. Fazla Çalısma
Fazla çalısma, kavram olarak, yasada gösterilen nedenlerle ve yasadaki günlük çalısma
süresinin dısında yapılan çalısmaları anlatır. Buna göre, normal olarak fazla çalısma süresi;
isçilerin cumartesi çalıstırılıp çalıstırılmamalarına göre, haftalık 45 saat çalısma süresinin is
günlerine esit olarak bölünmesiyle buluna 7,5 saat ile 9 saat arasında degisen günlük is
süresinin üstündeki çalısmalarına iliskin süredir.
A. Geçici fazla çalısma
1) Olagan fazla çalısma
a) Olagan fazla çalısmanın kosulları
Olagan fazla çalısma; ülkenin genel yararları, isin niteligi veya üretiminin arttırılması gibi
nedenlerle yapılan fala çalısmadır. Fazla çalısma için isçinin onayının alınması
gerekmektedir.
b) Olagan fazla çalısmanın hükümleri
_ Olagan fazla çalısma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
_ Olagan fazla çalısma yapan isçiye, her fazla saat çalısması karsılıgında, normal
çalısma ücretinin saat basına düsen miktarı yüzde elli ( % 50 ) yükseltilerek ödenir.
2) Zorunlu fazla çalısma
a) Zorunlu fazla çalısmanın kosulları
Bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi durumunda yahut makineler ile araç
ve gereç için hemen yapılması gereken acele islerde ve yahut zorlayıcı nedenlerin ortaya
çıkmasında yapılan fazla çalısmadır.
b) Zorunlu fazla çalısmanın hükümleri
_syerinin normal çalısmasını saglayacak dereceyi asmamak kaydıyla, yani isyeri olagan is
düzenine dönünceye dek, zorunlu fazla çalısmanın sürdürülmesi mümkündür. Zorunlu fazla
çalısma yapan isçiye 24 saat içinde en az 8 saatli bir dinlenme süresi verilmelidir.
3) Olaganüstü fazla çalısma
a) Olaganüstü fazla çalısmanın kosulları
Olaganüstü fazla çalısma, esas olarak seferberlik sırasında, ülke savunmasının
gereksinimlerini saglayan islerde çalısan isçilere yaptırılan fazla çalısmadır. Olaganüstü fazla
çalısmanın yapılabilmesi için, Bakanlar Kurulu’nun buna gerek duyması zorunludur.
b) Olaganüstü fazla çalısmanın hükümleri
Seferberlik süresiyle sınırlı bulunan olaganüstü fazla çalısmalarda günlük is süresi, Bakanlar
Kurulu’nca “ isçinin en çok çalısma gücünü” çıkarabilir.
B. Sürekli fazla çalısma
Yürütülen asıl isi düzenli biçimde görülebilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme
islerinin, asıl isçiler tarafından is saatlerinden önce veya sonra ve günlük olagan is sürelerine
ek olarak yapılmasıdır.
a) Sürekli fazla çalısmanın kosulları
aa) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin yapılması zorunlulugu
Sürekli fazla çalısmayı gerektiren, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin görülmesi,
isyerinde teknik nedenle veya saglık nedeniyle, zorunlu olmalıdır.
bb) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin asıl ise ek olarak görülmesi
Sürekli fazla çalısmadan söz edilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin
isyerin asıl isçileri tarafından ve bunların asıl islerine ek olarak gördürülmesi gerekir.
b) Sürekli fazla çalısmanın hükümleri
_ Hazırlama- tamamlama ve temizleme isleri de dâhil olmak üzere günlük
çalısma süresi 11 saati asamaz.
_ Fazla çalısma sürelerinin toplamı 270 saati asamaz.
_ Sürekli fazla çalısma yapacak isçiler, olagan is sürelerine ek olarak, günde en
çok iki saat daha çalıstırılabilirler.
II. D_NLENME SÜRELER_
1. Ara dinlenmesi
Ara dinlenmesi kavram olarak günlük çalısma süresi içinde isçilere verilen dinlenme
zamanlarını anlatır. Bu süre içerisinde isçi, hem dinlenme ve hem de yemek-içmek gibi
zorunlu gereksinimlerini giderme olanagını elde eder. Ara dinlenmenin uzunlugu; 4 saat veya
daha kısa süreli islerde 15dk. 4 saatten fazla ve 7.5 saate kadar süreli islerde yarım saat , 7.5
saatten fazla islerde daha fazladır. 2. Gece dinlenmesi
Çalısma yasamında gece, en geç saat 20.00’de baslayarak en erken sabah 06.00’ya kadar
geçen gün dönemidir. Ancak bazı islerin niteligine veya yurdun bazı bölgelerinin özelliklerine
göre bu süre degisebilir.
Gece dönemi, isçinin dinlenip uyku gereksinimini giderecegi süredir. Bu sürenin, isçiye
aralıksız olarak kullandırılması gerekir. Çünkü kesintili kullandırma, dinlenmeyi saglama
amacının gerçeklesmesini ortadan kaldırır.
3. Tatil dinlenmesi
a. Hafta tatilinde dinlenme
Nüfusu onbin ve onbinden çok olan sehirlerdeki tüm sanayi ve ticari isyerlerinde çalısmanın,
haftada bir gün durması ve haftada altı gün çalısan isçinin en az bir gün dinlenme hakkına
sahip olması öngörülmüstür.
Hafta tatili günü olarak, Pazar günü kabul edilmistir. Hafta tatilinin 35 saatten eksik olmamak
üzere Cumartesi günü saat 13.00’te baslayacagı belirtilmistir.
Nitekim bazı isyerlerinin hafta tatilinde de çalısması mümkündür. Bunlar 3 ana grup
içerisinde toplanabilir.
I. ÇALISMA SÜRELERİ
1. Normal Çalısma
a) Çalısma süresinin düzenlenmesi
Çalısma süresini uzunlugu, önce yasa ve sonra da sözlesme tarafından azami olarak
sınırlandırılmıstır.
b) Haftalık çalısma süresinin uzunlugu
Genel bakımdan haftalık çalısma süresi, haftada en çok 45 saattir. Daha önce ülkemizde 48
saat olan haftalık çalıma süresi, 1983 yılında yapılan yasal degisiklikle 45 saate inmistir.
[HIDE]c) Haftalık çalısma süresinin günlere dagılımı
1) Esit dagılım
Normal ( 45 saatlik ) haftalık çalısma süresi aksi kararlastırılmamıssa. _s yerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit ölçüde bölünerek uygulanır. Buna göre, haftada altı is günü çalısılan
isyerlerinde günlük çalısma süresi, 7,5 saat ve cumartesi günleri tamamen tatil edilen
isyerlerinde de 9 saattir.
2) Farklı dagılım
a) Her hafta 45 saat çalısma
Normal haftalık çalımla süresi tarafların aralarında anlasmasıyla, isyerlerinde haftanın
çalısılan günlerine esit olmayacak biçimde bölünerek uygulanabilir. Ancak toplam çalısma
süresi 45 saati asamaz.
b) Haftalık ortalama 45 saat çalısma
Normal haftalık çalısma süresi; tarafların anlasması sonucu, isyerlerinde haftanın çalısılan
günlerine, günde 11 saati asmamak kaydıyla, farklı biçimde dagıtılabilir. Bu durumda, iki
aylık süre içinde isçinin ortalama haftalık çalısma süresi, normal haftalık çalısma süresini
asamaz.
2. Çalısılmayan sürenin telafisi
_sçilerin türlü nedenlerle çalısmak istemedikleri zamanları daha sonraki zaman içinde
kapatmaları, klasik ( katı ) anlayısından ayrılan diger bir durumdur. Örnek verilecek olursa;
hafta tatili ve genel tatil günü veya iki genel tatil günü arasında bir is günü veya yarım isgünü
yer aldıgında, dinlenme süresini uzatmak amacıyla isçi aradaki bu süreyi ilerdeki isgünlerinde
fazla çalısarak kapatmak isteyecektir.
Telafi çalısmaları, günlük en çok çalıma süresi olan 11 saati asmamak kaydıyla, günde 3
saatten fazla olmayacaktır. Ayrıca telafi çalısmasının, tatil günlerinde yaptırılması da söz
konusu degildir.
3. Çalısma süresinin düsürülmesi
a) Kısa çalısma
Ekonomik veya zorlayıcı nedenler, isyerlerindeki çalısma sürelerinin azaltılması veya geçici
olarak çalısılmaması sonucunu dogurabilir.
Kısa çalıma nedeniyle az çalısacak veya çalımlayacak olan isçi, issizlik sigortasından
ödenecek “kısa çalısma ödenegi”ni almak suretiyle, dogan ücret kaybını gidermeye
çalısacaktır. Kısa çalısma süresi, her halede üç ayı geçemez.
b) Eksik çalısma
Saglık kuralları bakımından bazı islerde çalısan isçilerin günde 7,5 saat veya daha az
çalıstırılmaları gerekir. Söz konusu isler ilgili yönetmelikte gösterilmistir.
4. Fazla Çalısma
Fazla çalısma, kavram olarak, yasada gösterilen nedenlerle ve yasadaki günlük çalısma
süresinin dısında yapılan çalısmaları anlatır. Buna göre, normal olarak fazla çalısma süresi;
isçilerin cumartesi çalıstırılıp çalıstırılmamalarına göre, haftalık 45 saat çalısma süresinin is
günlerine esit olarak bölünmesiyle buluna 7,5 saat ile 9 saat arasında degisen günlük is
süresinin üstündeki çalısmalarına iliskin süredir.
A. Geçici fazla çalısma
1) Olagan fazla çalısma
a) Olagan fazla çalısmanın kosulları
Olagan fazla çalısma; ülkenin genel yararları, isin niteligi veya üretiminin arttırılması gibi
nedenlerle yapılan fala çalısmadır. Fazla çalısma için isçinin onayının alınması
gerekmektedir.
b) Olagan fazla çalısmanın hükümleri
_ Olagan fazla çalısma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz.
_ Olagan fazla çalısma yapan isçiye, her fazla saat çalısması karsılıgında, normal
çalısma ücretinin saat basına düsen miktarı yüzde elli ( % 50 ) yükseltilerek ödenir.
2) Zorunlu fazla çalısma
a) Zorunlu fazla çalısmanın kosulları
Bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi durumunda yahut makineler ile araç
ve gereç için hemen yapılması gereken acele islerde ve yahut zorlayıcı nedenlerin ortaya
çıkmasında yapılan fazla çalısmadır.
b) Zorunlu fazla çalısmanın hükümleri
_syerinin normal çalısmasını saglayacak dereceyi asmamak kaydıyla, yani isyeri olagan is
düzenine dönünceye dek, zorunlu fazla çalısmanın sürdürülmesi mümkündür. Zorunlu fazla
çalısma yapan isçiye 24 saat içinde en az 8 saatli bir dinlenme süresi verilmelidir.
3) Olaganüstü fazla çalısma
a) Olaganüstü fazla çalısmanın kosulları
Olaganüstü fazla çalısma, esas olarak seferberlik sırasında, ülke savunmasının
gereksinimlerini saglayan islerde çalısan isçilere yaptırılan fazla çalısmadır. Olaganüstü fazla
çalısmanın yapılabilmesi için, Bakanlar Kurulu’nun buna gerek duyması zorunludur.
b) Olaganüstü fazla çalısmanın hükümleri
Seferberlik süresiyle sınırlı bulunan olaganüstü fazla çalısmalarda günlük is süresi, Bakanlar
Kurulu’nca “ isçinin en çok çalısma gücünü” çıkarabilir.
B. Sürekli fazla çalısma
Yürütülen asıl isi düzenli biçimde görülebilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme
islerinin, asıl isçiler tarafından is saatlerinden önce veya sonra ve günlük olagan is sürelerine
ek olarak yapılmasıdır.
a) Sürekli fazla çalısmanın kosulları
aa) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin yapılması zorunlulugu
Sürekli fazla çalısmayı gerektiren, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin görülmesi,
isyerinde teknik nedenle veya saglık nedeniyle, zorunlu olmalıdır.
bb) Hazırlama – tamamlama ve temizleme islerinin asıl ise ek olarak görülmesi
Sürekli fazla çalısmadan söz edilmesi için, hazırlama- tamamlama ve temizleme islerinin
isyerin asıl isçileri tarafından ve bunların asıl islerine ek olarak gördürülmesi gerekir.
b) Sürekli fazla çalısmanın hükümleri
_ Hazırlama- tamamlama ve temizleme isleri de dâhil olmak üzere günlük
çalısma süresi 11 saati asamaz.
_ Fazla çalısma sürelerinin toplamı 270 saati asamaz.
_ Sürekli fazla çalısma yapacak isçiler, olagan is sürelerine ek olarak, günde en
çok iki saat daha çalıstırılabilirler.
II. D_NLENME SÜRELER_
1. Ara dinlenmesi
Ara dinlenmesi kavram olarak günlük çalısma süresi içinde isçilere verilen dinlenme
zamanlarını anlatır. Bu süre içerisinde isçi, hem dinlenme ve hem de yemek-içmek gibi
zorunlu gereksinimlerini giderme olanagını elde eder. Ara dinlenmenin uzunlugu; 4 saat veya
daha kısa süreli islerde 15dk. 4 saatten fazla ve 7.5 saate kadar süreli islerde yarım saat , 7.5
saatten fazla islerde daha fazladır. 2. Gece dinlenmesi
Çalısma yasamında gece, en geç saat 20.00’de baslayarak en erken sabah 06.00’ya kadar
geçen gün dönemidir. Ancak bazı islerin niteligine veya yurdun bazı bölgelerinin özelliklerine
göre bu süre degisebilir.
Gece dönemi, isçinin dinlenip uyku gereksinimini giderecegi süredir. Bu sürenin, isçiye
aralıksız olarak kullandırılması gerekir. Çünkü kesintili kullandırma, dinlenmeyi saglama
amacının gerçeklesmesini ortadan kaldırır.
3. Tatil dinlenmesi
a. Hafta tatilinde dinlenme
Nüfusu onbin ve onbinden çok olan sehirlerdeki tüm sanayi ve ticari isyerlerinde çalısmanın,
haftada bir gün durması ve haftada altı gün çalısan isçinin en az bir gün dinlenme hakkına
sahip olması öngörülmüstür.
Hafta tatili günü olarak, Pazar günü kabul edilmistir. Hafta tatilinin 35 saatten eksik olmamak
üzere Cumartesi günü saat 13.00’te baslayacagı belirtilmistir.
Nitekim bazı isyerlerinin hafta tatilinde de çalısması mümkündür. Bunlar 3 ana grup
içerisinde toplanabilir.