Referendum. Siyâsî iktidar
tarafından hazırlanmakta olan bir kânunun veya bir kararın kabul edilip edilmemesine halkın katılması
şekli. Halk oyuna başvurmaktır. Halkın yönetime katılmasıdır. Bâzı yönetimlerde, halkın yönetime
katılması doğrudan doğruya, belirli zamanlarda siyâsî ve idârî kararlara katılmak üzere genel kurul
hâlinde toplanması şeklinde olur. Buna doğrudan demokrasi denir. Eski çağ sitelerinde vatandaşlık
hakkına sâhip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugün ise bâzı
İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defâ toplanan halk genel kurulunun
görevi, sâdece yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Doğrudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki güçlük sebebiyle temsîlî demokrasi sistemine
gidilmiştir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için,
yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı doğrudan
demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sâdece
temsilciler seçmek değildir. Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla
katılırlar.
Hazırlanmakta olan bir kânunun kabûlüne veya bir kânun teklifine halkın katılması iki şekilde olur:
1. Yetkili makamın bir kânun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna başvurmak.
2. Yasama organı (parlâmento)nun hazırladığı kânun hakkında halkın reyine müracaat etmek.
Meclisin hazırlamış olduğu kânun, yürürlüğe girmeden önce halka sunulur. Seçmenler, hazırladıkları
bir dilekçe ile kânunun karşısında yeterli sayıda imzâ toplayabilirse, kânunun tasdiki veya yürürlükten
kaldırılması husûsunda halkın reyine başvurulur. Karşı oylar yetersiz kalırsa kânun, referandumla
tasdiklenmiş sayılır. Karşı oylar fazla gelirse, kânun yürürlükten kalkmış olur. 1789 Fransız ihtilâli
sonucu Fransada uygulanan bu sistem, bugün bâzı Amerikan eyâlet anayasalarında yer alır. Buna
halkın tasdiki veya halk vetosu denir. Bâzan da, Alman Velmar Anayasasında olduğu gibi; devlet
başkanı dilerse, her hangi bir kânunu tasdik etmeden önce, bir defâ da halkın oyuna gerek duyabilir.
Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna
başvurulur. Türkiyede, Fransada ve İsviçrede yeni anayasaların kabûlü bu şekilde olmuştur. Buna
Anayasa Referandumu denir.
Türkiyede ilk defâ referanduma, 1960 Anayasasının kabûlü sırasında başvurulmuştur. Katılan
seçmenlerin % 62si evet, % 38i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclisin hazırladığı Anayasayı
kabul etmiş oldu. 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda
ise, kabul oyları % 91i geçti. Red ise % 9 idi. Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş
ve seçmenlerin tasvibini almıştır.
Kânunların halkın referandumuna sunulması usûlü ABD ve İsviçrede temel bir prensip olarak kabul
edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünyâ anayasaları içinde sâdece 1946 Fransız
Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul
edilmiştir.
tarafından hazırlanmakta olan bir kânunun veya bir kararın kabul edilip edilmemesine halkın katılması
şekli. Halk oyuna başvurmaktır. Halkın yönetime katılmasıdır. Bâzı yönetimlerde, halkın yönetime
katılması doğrudan doğruya, belirli zamanlarda siyâsî ve idârî kararlara katılmak üzere genel kurul
hâlinde toplanması şeklinde olur. Buna doğrudan demokrasi denir. Eski çağ sitelerinde vatandaşlık
hakkına sâhip bir kısım halk, gerçek bir hükümet ve yasama organı gibi toplanırdı. Bugün ise bâzı
İsviçre kantonlarında ve bir kısım Amerikan kominlerinde, yılda bir defâ toplanan halk genel kurulunun
görevi, sâdece yöneticileri denetlemek ve tekliflerini bildirmektir.
Doğrudan demokrasinin fiilen uygulanmasındaki güçlük sebebiyle temsîlî demokrasi sistemine
gidilmiştir. Bu sistemin de mahzurlarını gidermek ve doğrudan demokrasi sistemine yaklaşmak için,
yarı doğrudan demokrasi sistemine gidilmiştir. Referandum bunlardan birisidir. Yarı doğrudan
demokrasi denilen, halkın yönetime katılmasının bu şeklinde ise; seçmenlerin görevi, sâdece
temsilciler seçmek değildir. Seçmenler, gerek anayasa yapma ve gerekse yasama yetkisine oylarıyla
katılırlar.
Hazırlanmakta olan bir kânunun kabûlüne veya bir kânun teklifine halkın katılması iki şekilde olur:
1. Yetkili makamın bir kânun tasarısı veya teklifinin esaslı kısımları hakkında halk oyuna başvurmak.
2. Yasama organı (parlâmento)nun hazırladığı kânun hakkında halkın reyine müracaat etmek.
Meclisin hazırlamış olduğu kânun, yürürlüğe girmeden önce halka sunulur. Seçmenler, hazırladıkları
bir dilekçe ile kânunun karşısında yeterli sayıda imzâ toplayabilirse, kânunun tasdiki veya yürürlükten
kaldırılması husûsunda halkın reyine başvurulur. Karşı oylar yetersiz kalırsa kânun, referandumla
tasdiklenmiş sayılır. Karşı oylar fazla gelirse, kânun yürürlükten kalkmış olur. 1789 Fransız ihtilâli
sonucu Fransada uygulanan bu sistem, bugün bâzı Amerikan eyâlet anayasalarında yer alır. Buna
halkın tasdiki veya halk vetosu denir. Bâzan da, Alman Velmar Anayasasında olduğu gibi; devlet
başkanı dilerse, her hangi bir kânunu tasdik etmeden önce, bir defâ da halkın oyuna gerek duyabilir.
Anayasaların, yeni hazırlanmalarından sonra veya önemli değişikliklerde referandumla halkın oyuna
başvurulur. Türkiyede, Fransada ve İsviçrede yeni anayasaların kabûlü bu şekilde olmuştur. Buna
Anayasa Referandumu denir.
Türkiyede ilk defâ referanduma, 1960 Anayasasının kabûlü sırasında başvurulmuştur. Katılan
seçmenlerin % 62si evet, % 38i hayır şeklinde oy kullanarak; Kurucu Meclisin hazırladığı Anayasayı
kabul etmiş oldu. 1982 yılındaki, Danışma Meclisi tarafından hazırlanan Anayasanın referandumunda
ise, kabul oyları % 91i geçti. Red ise % 9 idi. Yeni anayasa ittifaka yakın bir çoğunlukla kabul edilmiş
ve seçmenlerin tasvibini almıştır.
Kânunların halkın referandumuna sunulması usûlü ABD ve İsviçrede temel bir prensip olarak kabul
edilmiştir. Bugüne kadar referanduma sunulmuş dünyâ anayasaları içinde sâdece 1946 Fransız
Anayasası halk tarafından birinci oylamada reddedilmiştir. Bu anayasa ikinci referandumda kabul
edilmiştir.