PARANIN TANIMI VE FONKSİYONLARI
Paranın tanımı birincil fonksiyonu olan takas fonksiyonuna dayanmak suretiyle yapılabilir. Buna göre, para için kısaca,”herkesin kabul ettiği takas vasıtasıdır” diyebiliriz. Paranın doğuşu da yine takas fonksiyonu ile ilgilidir; takasın güçlükleri paranın ortaya çıkmasına yol açmıştır.
İktisat ünitelerinin (bütçeler,teşebbüsler,devlet,bankalar) bilançolarının aktif tarafı, banknot ve ufaklık para şeklinde nakit varlıkları,vadesiz ve vadeli banka mevduatları,ticari senet cüzdanları,tahvil portföyleri,diğer alacak hakları reel servetlerinden meydana gelen varlıkları gösterir. Bu aktiflerden banknot,ufaklık para ve vadesiz mevduat umumi bir ödeme vasıtası vasfını taşır. Gerçekte umumi bir ödeme vasıtası vasfını taşıyan banknot,ufaklık para ve vadesiz mevduat da birer alacak hakkından başka bir şey değildir. Banknot merkez bankasının,ufaklık para hazinenin,vadesiz mevduat mevduatın bulunduğu bankaların borçlarıdır.
Para, takas fonksiyonu yanında başka fonksiyonlar da görmektedir. Bunlar değer ölçüsü, gelecekte yapılacak ödemelerin ifadesi ve biriktirme saklama fonksiyonlarıdır. Modern ekonomilerde takas fonksiyonu ile birlikte biriktirme saklama fonksiyonu da paranın birincil fonksiyonu olarak kabul edilmektedir. Birçok kişi paraya bir de iktisat politikası aracı olmak fonksiyonunu eklemektedir. Özellikle Keynes’in sisteminde para piyasasının diğer piyasalara bağlanmış olması nedeniyle para arzı, faiz haddi yoluyla istihdam ve milli gelir seviyesinin belirlenmesinde rol oynar ve böylece ekonomi,para piyasasını da içine alan genel bir denge içinde ele alınır. Bu çerçevede para politikası da istihdam ve gelir seviyesinin arttırılmasında önemli bir rol oynayabilir. Fakat, paranın iktisat politikası aracı olması ile yukarıda sayılan fonksiyonları arasında bir paralellik yoktur. Paranın fonksiyonlarından bazıları para sayılmayan aktifler tarafından da arda bir ifade edilebilir. Örneğin ,tek tek hallerde çek,bono veya poliçe de takas vasıtası olarak kullanılabilir. Ancak bu gibi değerli evrak herkes tarafından mübadele vasıtası olarak kabul edilmediği için para tanımına girmez. Demek ki para fonksiyonlarını başaran çeşitli şeylerden ancak bir kısmı,bu fonksiyonu her seferinde başaranlar tanımına girer.
Paranın tanımı birincil fonksiyonu olan takas fonksiyonuna dayanmak suretiyle yapılabilir. Buna göre, para için kısaca,”herkesin kabul ettiği takas vasıtasıdır” diyebiliriz. Paranın doğuşu da yine takas fonksiyonu ile ilgilidir; takasın güçlükleri paranın ortaya çıkmasına yol açmıştır.
İktisat ünitelerinin (bütçeler,teşebbüsler,devlet,bankalar) bilançolarının aktif tarafı, banknot ve ufaklık para şeklinde nakit varlıkları,vadesiz ve vadeli banka mevduatları,ticari senet cüzdanları,tahvil portföyleri,diğer alacak hakları reel servetlerinden meydana gelen varlıkları gösterir. Bu aktiflerden banknot,ufaklık para ve vadesiz mevduat umumi bir ödeme vasıtası vasfını taşır. Gerçekte umumi bir ödeme vasıtası vasfını taşıyan banknot,ufaklık para ve vadesiz mevduat da birer alacak hakkından başka bir şey değildir. Banknot merkez bankasının,ufaklık para hazinenin,vadesiz mevduat mevduatın bulunduğu bankaların borçlarıdır.
Para, takas fonksiyonu yanında başka fonksiyonlar da görmektedir. Bunlar değer ölçüsü, gelecekte yapılacak ödemelerin ifadesi ve biriktirme saklama fonksiyonlarıdır. Modern ekonomilerde takas fonksiyonu ile birlikte biriktirme saklama fonksiyonu da paranın birincil fonksiyonu olarak kabul edilmektedir. Birçok kişi paraya bir de iktisat politikası aracı olmak fonksiyonunu eklemektedir. Özellikle Keynes’in sisteminde para piyasasının diğer piyasalara bağlanmış olması nedeniyle para arzı, faiz haddi yoluyla istihdam ve milli gelir seviyesinin belirlenmesinde rol oynar ve böylece ekonomi,para piyasasını da içine alan genel bir denge içinde ele alınır. Bu çerçevede para politikası da istihdam ve gelir seviyesinin arttırılmasında önemli bir rol oynayabilir. Fakat, paranın iktisat politikası aracı olması ile yukarıda sayılan fonksiyonları arasında bir paralellik yoktur. Paranın fonksiyonlarından bazıları para sayılmayan aktifler tarafından da arda bir ifade edilebilir. Örneğin ,tek tek hallerde çek,bono veya poliçe de takas vasıtası olarak kullanılabilir. Ancak bu gibi değerli evrak herkes tarafından mübadele vasıtası olarak kabul edilmediği için para tanımına girmez. Demek ki para fonksiyonlarını başaran çeşitli şeylerden ancak bir kısmı,bu fonksiyonu her seferinde başaranlar tanımına girer.