Muhasebede Kullanilan Başlica Belgeler, özellikleri Ve örnekleri Ülkemizde muhasebe belgeleri ve bu belgelerin düzenlenme koşul ve esasları başta
vergi kanunlarında özellikle Vergi Usul Kanununda olmak üzere Türk Ticaret Kanununda ve sermaye piyasası mevzuatında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş bulunmaktadır. Şimdi bunları inceleyelim.
A)Vergi Usul Kanununda yer alan belgeler
1) Fatura
Faturanın tanımı:
Fatura satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere, emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından düzenlenerek müşteriye verilen bir belgedir.
Faturanın şekli:
Faturada en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir.
1) Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası
2) Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası
3) Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası
4) Malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı
5) Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası. (Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlemesi ve taşıtta bulundurması şarttır)
Malın, bir mükellefin birden çok iş yerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak
üzere bir komisyoncuya veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir. İrsaliyelerde fiyat ve bedel ile ilgili bilgiler hariç olmak üzere faturanın şekli ile ilgili düzenlemelere ve faturanın nizamında belirtilen düzenlemelere uyulur. İrsaliyelerde ve faturanın nizamında belirtilen düzenlemelere uyulur. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir.
Fatura normal olarak malın teslimi sırasında düzenlenir. Bazı hallerde teslimden bir süre sonra düzenlenmesi de mümkündür. Ancak faturanın malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en geç on gün içinde düzenlenmesi gerekir. Satılan malın teslim
tarihinden sonra veya teslimi sırasında düzenlenmiş olsa dahi, faturada malın teslim tarihi ve irsaliye numarası yer alacak ve ayrıca sevk irsaliyesi de düzenlenecektir.
Fatura nizamı:
Faturanın düzenlenmesinde aşağıdaki kurallara uyulur.
1) Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı işletmenin çeşitli şube ve kısımlarında her biri aynı numara ile başlamak üzere ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturaları şube ve kısımlarına göre şube ve kısmın isimlerinin yazılması veya özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir.
2) Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur.
3) Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir.
4) Faturaların baş tarafına iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur.
5) Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami on gün içinde düzenlenir. Bu süre içinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.
6) Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır.
Ancak nihai tüketiciye satış veya işler için düzenlenecek faturalarda, müşterinin belge ibrazı ve fatura düzenleyenin sorumluluğu yoktur. Öte yandan vergiden muaf esnafın vergi dairesi ve hesap numarası bulunmayacağından sadece soyadı, adı ve adresinin doğruluğu yeterli olacaktır.
Fatura ve makbuzlardan damga vergisi mükellefiyeti kaldırılmış olduğundan bu belgelere pul yapıştırılmayacaktır.
Faturalara damga pulu yapıştırma mükellefiyeti kalktığından kaşe ve imzanın eski alışkanlıkla alta ve iste yapılması tartışılması yapılmaktadır. Fatura bedeli karşılığı yapılan ödeme için makbuz alınmadıkça fatura ödenmiş sayılmaz. Yani kaşenin faturanın altına basılarak imzalanması o faturanın kapalı olup ödendiği anlamını taşımaz.
Fatura kullanma mecburiyeti:
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler ile defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler:
1) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara
2) Serbest meslek erbabına
3) Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara
4) Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere
5) Vergiden muaf esnafa
Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler.
Ancak, yukarıdakiler dışında kalanların birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan veya defter tutmak zorunda olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 560 YTL yi geçmesi veya bedeli 560 YTL den az olsa bile, istemeleri halinde emtiayı satan veya işi yapanın fatura vermesi gerekmektedir.
Öte yandan, 167 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliğinde 1. ve 2. sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin yukarıda beş madde halinde sayılan kimselere sattıkları emtia veya yaptıkları işler için, satılan emtianın veya yapılan işin bedeli ne olursa olsun fatura vermelerinin emtiayı satın alan veya hizmeti yaptıran bu kimselerin de fatura istemelerinin ve almalarının zorunluluğu olduğu ve bunlar için perakende satış fişlerinin geçerli olmayacağı belirtilmiştir.
Ancak, mükelleflerin ticari faaliyetlerine ilişkin olarak iş yerlerinde kullanılmak ve tüketilmek amacıyla satın aldıkları (Kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri gibi) ve bedeli fatura düzenleme mecburiyetini belirleyen kanuni haddi aşmayan diğer bir anlatımla, perakende satış fişi veya yazar kasa fişi düzenleme sınırları içinde kalan mal ve hizmet bedelleri için düzenlenen perakende satış veya yazar kasa fişlerinin gider belgesi olarak kabul edilmesi maliye bakanlığınca da uygun görülmüştür.
İşletmenin tüketimi dışında satışa konu olacak mal ve hizmetlerin alımlarında ise bedeli ne olursa olsun fatura düzenlenmesi ve defterlere faturalara dayanılarak kayıt yaptırırı lması gerekmektedir.
Fatura tasdiki:
Maliye bakanlığı fatura, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu gider pusulası, perakende satış vesikaları (perakende satış fişleri, makineli kasaların kayıt ruloları, giriş ve yolcu taşıma biletleri), sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi ve günlük müşteri listeleri için 01.01.1985 tarihinden itibaren tasdik zorunluluğu koymuştur. Ayrıca 01.03.1985’ten itibaren fatura ve sayılan diğer belgelerin anlaşmalı matbaalarda bastırılabileceği esası getirilmiştir. Bu takdirde, tasdike gerek yoktur. Ancak, anlaşmalı matbaalara bastırılmayan faturalar için, tasdik mecburiyeti devam etmektedir.
V.U.K nun mükerrer 257.md. 24.06.1994 gün ve 4008 sayılı yasanın 7. maddesi ile eklenen üçüncü fıkra hükmüne göre, Maliye bakanlığı belge tasdik işlemini noterlere, kanunla kurulmuş mesleki kuruluşlara ve diğer mercilere yaptırabilecektir.
2) Sevk irsaliyesi
Fatura bulunsun veya bulunmasın mal harekatının mutlaka sevk irsaliyesine bağlanması mecburiyeti getirilmiştir.
Satılan malın teslim tarihinden sonra veya teslimi anında düzenlenmiş olsa dahi faturada malın teslim tarihi ve irsaliye numarası yer alacak ve ayrıca sevk irsaliyesi de düzenlenecektir.
Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması şarttır.
Malın bir mükellefin birden çok iş yerleri ve şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de malı gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir.
Sevk irsaliyelerinde, fiyat ve bedel hariç olmak üzere faturadaki bilgiler bulunur. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir.
Ancak nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla sevk irsaliyesi aranmayacaktır.
Aynı müessesenin muhtelif şube veya kısımlarından her biri.ayrı ayrı irsaliye kullandığı takdirde bu irsaliyelere şube veya kısımlarına göre şube veya kısmın, isimlerinin yazılması veya özel işaretlerle seri tefriki yapılması zorunludur.
İrsaliyelerin tükenmez kalemle, daktilo ile veya bilgisayarla doldurularak en az bir asıl iki örnek olarak düzenlenecek ve örneklere kaçıncı örnek olduğunun matbu olarak işaret edilmesi gerekir. İşaretleme 1.,2.,3., gibi rakam verilerek veya A,B,C, gibi harflendirilerek yapılabilir.
Bu uygulama 01.01.1991 den itibaren başlamıştır
En az üç nüsha olarak düzenlenecek sevk irsaliyesinin iki nüshası mutlaka emtiayı taşıyan taşıtta bulundurulacaktır. Yoklama ve denetimlerde iki nüshası da ibraz edilecek, yoklama veya denetim elemanı bir nüshasına adını, soyadını ve unvanını yazarak mühürledikten sonra ilgiliye verecek, diğeri ise Maliye bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü vergi istihbarat şubesinde defterdarlıkça gönderilecektir.
En az üç nüsha olarak düzenlenmeyen sevk irsaliyesi hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
İrsaliyelerde gönderilen malın nevi ve miktarı ile satıcının veya malı sevk edenin; adı, soyadı, varsa ticaret unvanı, adresi bağlı bulunduğu vergi dairesi ve hesap numarasının (mükellefin diğer işyerine veya satılmak üzere bir alıcıya gönderildiği hallerde malın kime ve nereye gönderildiğinin) bulunması ve bunların satıcı tarafından imzalanması icap etmektedir.
Öte yandan, alım-satımın çeşitli şekillerine göre irsaliye ile ilgili olarak yapılacak işlemler aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır:
a) Alıcıların kimler olacağı ve ne miktarda mal alacakları belli olmayan ve alıcılara
iş yerlerinde teslim edilmek üzere, satıcı tarafından kendi nakil vasıtası ile mal gönderilmesi halinde; nakil vasıtasına yüklenen tüm mallar için tek bir sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve düzenlenen sevk irsaliyesinin müşterinin adı ve adresi bölümüne muhtelif müşteriler ibaresi ile nakil vasıtasının plaka numarası ve sürücünün veya araçta bulunan yetkili kimsenin adının yazılması mümkündür. Bu tür sevk irsaliyesi ile alıcılara gönderilen ve alıcının talep ettiği miktarda teslim edilen malların faturaları malın teslimi anında düzenlenecek ve bu faturalara sevk irsaliyesinin numarası kayıt edilecektir. Ayrıca, her satış için sevk irsaliyesi düzenlenmeyecek, ancak, faturaya işyerinde teslim edildiğine ilişkin şerh verilecektir.
Bu şekilde düzenlenmiş sevk irsaliyesi ile sevk edilen mallar için on günlük süre beklenilmeksizin faturanın malın teslimi anında düzenlenmesi zorunludur. Perakende satışlarda ise perakende satış fişinin malın teslimi anında düzenlenmesi esastır.
Bir işyeri ve deposu bulunmadan pazar takibi veya köy-köy kendi namına taşıtıyla emtia satan kimselerin yukarıda belirtildiği şekilde sevk irsaliyesi düzenlemeleri ve taşıtlarında bulundurmaları, malın teslimi anında ise fatura veya perakende satış fişi düzenlemeleri gerekmektedir.
Diğer taraftan, faturanın malın teslimi anında düzenlenmesi şartıyla önceden tek bir sevk irsaliyesi düzenlenebilmesi imkanı tanınan mükelleflerin, faturayı anında düzenlemeyip daha sonra on günlük süre içinde düzenlemek istemeleri halinde, belirtilen kolaylıktan yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır. Bu takdirde genel esaslara göre malın sevki anında her alıcı için ayrı birer sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekmektedir.
b) Mükelleflerin faaliyetlerine ilişkin olarak işyerlerinde kullanılmak ve tüketilmek
amacıyla satın aldıkları (Kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri, yemek, ekmek gibi) ufak hacimli ve değeri 560 YTL yi aşmayan malları taşımaları veya taşıttırmaları halinde bu mallara ait faturanın taşıma esnasında taşıtta bulundurulması ve faturanın üzerine “Bu mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmemiştir” şerhinin verilmesi şartıyla ayrıca sevk irsaliyesi aranmayacaktır.
c) Satılan mallara ilişkin faturaların malın tesliminden önce düzenlendiği ve malın
daha sonra sevk edildiği durumlarda, faturayı düzenleyenler faturada malın daha sonra sevk edileceğini belirteceklerdir. Faturada bulunması gereken malın teslim tarihi ve irsaliye numarası ise malın tesliminden sonra alıcı ve satıcı kendilerinde kalan sevk irsaliyesinden faydalanarak faturaya şerh verecekler, fatura ve sevk irsaliyesi arasındaki uyumu sağlayacaklardır.
d) Bazı mükelleflerin başka mükelleflere teslim edilmek üzere üçüncü şahıslara
talimat verecek mal sevk ettirmesi durumunda sevk irsaliyesi aşağıdaki örnekte açıklandığı şekilde düzenlenecektir
Örnek: Toptancı (a) müşterisi olan perakendeci (c) ye teslim edilmek üzere imalatçı (b) ye talimat vererek kendi adına mal sevkıyatı yapılmasını istemektedir. Bu örnekte (c) ye karşı ases satıcı (a) dır.(b) ise (a) ya karşı satıcı durumundadır. Ancak, malı (a) yerine (c) ye teslim etmektedir.
Buna göre malın alçıcı (c) ye teslim edilmek üzere (b) tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı durumda (b), bir nüshası kendinde kalacak ve diğer nüshası (c) ye gönderilecek şekilde sevk irsaliyesi düzenleyecek ayrıca kendinde kalan nüshasının bir fotokopisini de (a) ya gönderecektir. Sevk irsaliyesinin müşteriler bölümüne ise “(a) adını (c) ye teslim edilmek üzere” ibaresini yazacaktır.
Daha sonra, (b) tarafından (a) ya ve (a) tarafından da (c) ye düzenlenecek satış faturalarına, (b) tarafından düzenlenmiş sevk irsaliyesinin tarih ve numarası yazılmak suretiyle, malın alım-satımına ilişkin belgeler düzenlenmiş olacaktır.
e) Mükelleflerin, yarı mamul veya mamul mallarını, bazı işlemler yapılmak üzere,
diğer mükelleflere göndermeleri ve bu mükelleflerden malları geri getirmeleri durumunda götürülen ve geri getirilen mallar için gidiş ve geliş taşımaları sırasında ayrı ayrı sevk irsaliyesi düzenlemeleri zorunludur.
Malların göturülmesinde düzenlenecek sevk irsaliyelerinin müşteriler bölümüne işlemi yapacak kimsenin adı ve soyadı, varsa ticaret ünvanı, vergi dairesi ve hesap numarası ile, yapılacak işin türü (örneğin; “boyatılmak, tamir ettirilmek, parça değiştirmek üzere” şeklinde bir ibare) yazılacak, işlem gördükten sonra malın tekrar taşınmasında düzenlenecek sevk irsaliyelerinin müşteriler bölümüne ise, işlem türü ile işlemi yapana ilişkin bilgiler yazılacaktır.
Söz konusu malların işlemi yapacak mükellefler tarafındın taşınması veya taşıttırılması halinde sevk irsaliyesinin, yukarıda belirtilen esaslara göre bu kimseler tarafından düzenleneceği tabiidir.
f) Numune üzerine veya tecrübe ve muayene şartıyla satım yapılmak üzere mal
sevkıyatı yapılması halinde sevk edilen mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi zorunludur. Bu tür sevkıyatlarda, malı satıcı taşıyor veya alıcı tarafından düzenlenecektir. Kabule bağlı olan ve bunun için yazılı bir sözleşme bulunan bu tür satışlarda, fatura düzenlenmesindeki on günlük sürenin kabul tarihinden itibaren başlayacağı tabiidir.
g) Fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış vesikaları (perakende satış fişi, ödeme
kaydedici cihaz satış fişi, giriş ve yolcu taşıma bileti), gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzunu yalnız birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler ve serbest meslek erbabının düzenlemesi mecburi olup bunları dışında kalan ve kazançları götürü usulde tespit olunan tüccarlar ile götürü usulde vergilendirilen serbest meslek erbabı ve vergiden muaf esnaf arasındaki mal hareketi sevk irsaliyesi yönünden aşağıdaki esaslara göre belgelendirilecektir.
Gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerden, götürü usulde vergilendirilen mükellefler ve vergiden muaf esnaf tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında sevk irsaliyesi aranmayacak, ancak fatura malın satıldığı anda satıcı tarafından düzenlenecektir. Satıcı tarafından satış anında düzenlenecek faturaya alıcı tarafından taşındığı şerhi konulacak ve taşımalar sırasında yetkililerce istenildiğinde ibraz edilecektir.
Götürü usulde vergilendirilen mükellef veya vergiden muaf esnaftan, gerçek usulde vergilendirilen mükellefler tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında ise sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenecektir.
Diğer taraftan, hamule senedi ve konşimentoların, taşıma ücretini ve taşıma irsaliyesinde bulunması gereken diğer bilgileri ihtiva etmesi halinde bunları taşıma irsaliyesi olarak da kabulü maliye bakanlığınca uygun görülmüştür.
3) İrsaliyeli fatura:
İsteyen mükellefler, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı belgeler olarak değil irsaliyeli
fatura adı altında tek belge olarak düzenleyebilirler.
İrsaliyeli faturanın düzenlenmesi, mükellefin isteğine bağlıdır. Bu usulü seçen mükellefler, aşağıda belirtilen esaslara uygun olarak irsaliyeli fatura düzenleyebilirler.
(1) Bu usulü seçen mükellefler, irsaliyeli fatura düzenlemelerinin yanı sıra, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı kullanabileceklerdir.
(2) İrsaliyeli fatura uygulamasını seçen mükelleflerden mal satın alan mükelleflerin, bu malları taşımaları veya taşıttırmaları esnasında irsaliyeli fatura bulunması halinde, ayrıca sevk irsaliyesi düzenleme yükümlülükleri yoktur.
(3) İrsaliyeli fatura anlaşmalı matbaalarda fatura ölçülerinde bastırılacaktır. Ayrıca, irsaliyeli faturanın altında, “ Bu belgenin sevk edilen malla birlikte bulunması halinde ayrıca irsaliye aranmaz” ibaresi bulunacaktır.
(4) Malı satan mükellefler, irsaliyeli faturayı en az bir asıl iki örnek olarak düzenleyeceklerdir. En az üç nüsha olarak düzenlenmeyen irsaliyeli faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.
(5) İrsaliyeli faturanın iki nüshası mutlaka malı taşıyan araçta bulundurulacak, yoklama ve denetimlerde iki nüshası da ibraz edilecektir. Denetim elemanları, kendilerine ibraz edilen irsaliyeli faturanın bir nüshasına adını, soyadını ve unvanını yazdıktan sonra tarih belirterek mühürleyip imzalayacak ve ilgiliye iade edecekler, diğer nüshasını da Maliye bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü vergi istihbarat şubesine gönderilmek üzere defterdarlıklara tevdi edeceklerdir.
(6) İrsaliyeli faturada, faturayı düzenleyenin adı, ticaret ünvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası, malın nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı ile nereye ve kime gönderildiği, müşterinin adı, ticaret ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarası, faturanın seri ve müteselsil sıra numarası, düzenleme tarihi ve saati ile anlaşmalı matbaaya ilişkin bilgilere yer verilecektir. Bu bilgilerin eksik olması halinde irsaliyeli fatura hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
(7) İşlerinin gereği irsaliyeli fatura uygulamasından yararlanmak isteyen mükellefler, irsaliyeli fatura uygulamasına geçecekleri hesap döneminden önce anlaşmalı matbaalara irsaliyeli faturayı bastırmaları gerekmektedir. İrsaliyeli fatura uygulamasından hesap dönemi itibariyle yararlanılacak, bu uygulamadan ancak hesap dönemi sonunda vazgeçilebilecektir.
4) Taşıma irsaliyesi
Taşıma irsaliyesi, ücret karşılığında eşya taşıyanlar tarafından düzenlenir. Taşımanın kara, deniz, demir veya hava yolu ile yapılması sonucu etkilemez. Bütün bu hallerde, taşıma irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Kendisine ait vasıta ile kendi eşyasını taşıyanların taşıma irsaliyesi düzenlemesi gerekmez. Çünkü, taşıma irsaliyesi, mal sirkülasyonunun izlenmesi ile ilgili değil, ücret karşılığında eşya taşıyanların izlenmesi ile ilgili bir belgedir.
Taşıma, nakliye komisyoncuları ve acenteleri vasıtası ile yaptırıldığı hallerde, bunların da taşıma irsaliyesi düzenleme zorunluluğu vardır.
Taşınan eşyanın ticari veya gayri ticari nitelikte olmasının önemi yoktur. Ücret karşılığında taşınan eşya ticari mal da olsa, ev eşyası gibi ticari olmayan nitelikte de olsa taşıma irsaliyesi düzenlemesi gereklidir.
Taşıma irsaliyesinde bulunacak bilgiler şunlardır:
1) Sürücünün adı, soyadı, aracının plaka numarası
2) Taşıma irsaliyesini düzenleyenin adı, soyadı, ticaret ünvanı, vergi dairesi hesap numarası
3) Taşınacak malın, taşımayı ücret karşılığında yapacak olanca teslim alındığı tarih
4) Malın cinsi ve miktarı (malın cinsinin açıkça belli olmadığı hallerde, sadece balya, kasa, sandık gibi ambalaj nevinin kaydedilmesi ile yetinilir)
5) Malın kimin tarafından tevdi edildiği
6) Alınan taşıma ücret tutarı
Taşıma irsaliyeleri üç örnek düzenlenir. Bir örneği eşyayı taşıttırana, bir örneği eşyayı
taşıyan aracın sürücüsüne veya kaptanına verilir. Bir örneği de taşımayı yapan nezdinde saklanır. Taşıma irsaliyesinin götürü usulde vergiye tabi olanlar tarafından da düzenlenmesi zorunludur.
Öte yandan, taşıma irsaliyeleri Vergi Usul Kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik ile tespit edilen 28*20 cm ebadı yanı sıra, 03.04.1986 tarihinden itibaren 14*20 cm ebadında da anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılabilecektir.
Uygulamada nakliyat ambarlarına nakledilmek üzere getirilen malların ambara giriş tarihi ile sevk tarihleri arasında farklılık bulunduğu, ayrıca birden fazla şahsa ait bulunan malların genellikle tek bir taşıtla taşındığı, bu nedenle malın ambara giriş tarihinde taşıma irsaliyesi düzenlenmesinin fiilen mümkün olmadığı görüldüğünden bu durumlarda nakliyat ambarlarının malın ambara girişi sırasında aşağıdaki belgeyi düzenlemeleri maliye bakanlığınca uygun görülmüştür.
Nakliyat ambarları, daha sonra nakledilmek üzere ambara teslim edilen mallar için aşağıdaki bilgileri ihtiva eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilen üç nüsha ambar tesellüm fişi düzenleyeceklerdir. Bu şekilde fiş düzenlenmesi halinde fişin bir nüshası malı taşıttırana, bir nüshası malı taşıyan aracın sürücüsüne verilir ve bir nüshası da nakliyat ambarlarında saklanır. Fişin taşıttıran nezdinde kalan nüshası taşıma irsaliyesi örneği yerine geçer.
Ambar tesellüm fişinde en az aşağıdaki bilgiler bulunur:
1) Makbuzu düzenleyen taşıma ambarının adı, soyadı varsa ticaret ünvanı adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Malı tevdi edenin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
3) Malın ambara giriş tarihi
4) Malın nevi ve miktarı
5) Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve soyadı)
6) Alınan taşıma ücreti
7) Makbuzun düzenlenme tarihi
8) Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve numarası
Buna göre, ambar tesellüm fişiyle ambara tevdi edilen mallardan birden fazla kişiye ait
olanların tek bir taşıt veya birden fazla taşıtla taşınması suretiyle ambarlardan çıkışı sırasında malları taşınan şahısların ve alıcıların ad ve soyadları ayrı ayrı sütunlarda gösterilen ve taşıma irsaliyesinde bulunması zorunlu olan diğer bilgileri de ihtiva eden liste şeklinde düzenlenecek, bir taşıma irsaliyesi kullanılacaktır. Ayrıca liste şeklinde düzenlenecek taşıma irsaliyesine tesellüm fişlerinin bir örneği ile, malı taşınan tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin de eklenmesi zorunludur.
Bir taşıtla sadece bir kişiye ait malın ambar girişi yapılmadan taşınması halinde ise ambar tesellüm fişi düzenlenmesine gerek bulunmayıp, sadece taşıma irsaliyesi ve malı taşınan veya malı taşıttıran tarafından sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Ambar tesellüm fişlerinde; yukarıda sayılan asgari bilgiler yanında ayrıca, tesellüm fişinin müteselsil seri ve sıra numarası, müşterinin, komisyoncunun veya aracının adı, soyadı, ticaret ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarasına ilişkin bilgiler de bulunacaktır.
Diğer taraftan, gerek ambar tesellüm fişleri ve gerekse toplu şekilde düzenlenen taşıma irsaliyesinin “Vergi usul kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik” ile Vergi Usul Kanunu genel tebliğlerinde belirtilen esaslara uyulmak şartıyla anlaşmalı matbaalara bastırılarak veya noter tasdikli olarak kullanılması gerekmektedir.
01.01.1991 den itibaren uygulamada tesellüm fişlerinde bulunması zorunlu olan bilgiler yeniden belirlenmiştir.
Bu açıklamalara göre, sevk irsaliyesi ve ambar tesellüm fişi ayrı ayrı düzenlenmesi gereken belgeler olduğundan, nakliyat ambarları tarafından yapılan mal sevkıyatında her iki belgede de kanunen bulunması gereken bilgilerin tam olarak yer alması zorunludur.
Ancak, 01.01.1991 tarihinden itibaren, müşteriler tarafından ambara teslim edilmesi amacıyla malın sevki sırasında düzenlenen sevk irsaliyesinin ambar tesellüm fişine eklenmesi ve birlikte bulundurulması halinde, sevk irsaliyesindeki bazı bilgilerin, ambar tarafından teslim alınması sırasında düzenlenen ambar tesellüm fişinde tam olarak yer alması aranmayacaktır.
Buna göre, sevk irsaliyesi ile ambar tesellüm fişinin birlikte bulunması halinde, ambar tesellüm fişlerinde;
1) Makbuzu düzenleyen taşıma ambarı işletmecisinin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Malı tevdi edenin adı, soyadı varsa ticaret ünvanı
3) Malın ambara giriş tarihi
4) Malın nevi ve miktarı
5) Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve adresi)
6) Alınılan taşıma ücreti
7) Makbuzun düzenlenme tarihi
8) Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve sıra numarasının bulunması yeterli sayılacaktır.
5) Yolcu listeleri
Yolcu listeleri, şehirlerarası yolcu taşıyan müesseselerce her sefer için ayrı ayrı olmak üzere, seri ve sıra numaraları ile teselsül edecek şekilde düzenlenecektir. Oturma yerleri planlı olarak gösterilecek, yolcu adedi belirtilecektir.
01.01.1991 den itibaren yolcu listeleri en az üç nüsha olarak düzenlenecek, bir nüshası işyerinde kalacak, iki nüshası taşıttı bulundurulacaktır.
Yolcu taşıma biletlerinin komisyoncu ve acenteler tarafından kesilmesi halinde, yolcu listesi dört nüsha olarak düzenlenir. Bir fazla örnek, komisyoncu veya acente içindir. Bu listelerde işletmenin adı, ünvanı, vergi dairesi, hesap numarası, taşıtın plaka numarası, sefer tarihi ve hareket saati, yolcu sayısı, toplam hasılat gösterilir.
Şehirler arası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecileri kullanacakları yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerini bağlı bulundukları vergi dairesinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara bastıracaklardır.
Ancak, bir otobüs firmasının veya firmalarının biletlerinin komisyoncular tarafından satılması halinde, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerini otobüs komisyoncuları kendi vergi dairelerinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara kendi adlarına bastıracaklar ve bu şekilde bastırılacak biletlerin dış yüzü üzerinde, hangi firmanın biletinin olduğunu belirtir, ilgili firmanın, adı ve soyadı varsa ünvanı gibi bilgiler ile amblemi yer alacaktır.
Otobüs komisyoncuları, bu şekilde bastıracakları yolcu taşıma biletlerini, birbirini takip eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettireceklerdir. Otobüs firmaları ise hizmet bedeli olarak komisyoncu adına düzenleyecekleri faturalarda satılan bilet miktar ve tutarını ayrıca göstereceklerdir.
Öte yandan, bir işletmenin kendi otobüsüyle yaptığı taşıma işi yanı sıra, bağımsız otobüs sahiplerine de taşıma yaptırması halinde, bağımsız otobüs sahipleri tarafından işletmeye yapılan taşıma hizmeti karşılığında fatura düzenlenecektir.
Ancak, yolcu taşıma bileti ve yolcu listesinin gerek işletmeye bağlı otobüslere gerekse bağımsız otobüs sahiplerine yaptırılan taşımalarda işletme tarafından düzenleneceği tabiidir.
Bağımsız otobüs sahiplerinden maksat kendi otobüsüyle bir firmanın yolcularını taşıyan şahıslardır.
6) Günlük müşteri listeleri
Günlük müşteri listeleri, otel, motel, pansiyon gibi konaklama yerleri işletenlerce
tutulur. Odalar, bölmeler ve yatak durumu planlı olarak gösterilir. Müteselsil seri ve sıra numaraları taşır. İşletmede bulundurularak, istendiği anda ibraz edilir.
Bu listelerde:
1) Mükellefin adı, soyadı varsa ünvanı ve adresi,
2) Oda numaraları belirtilmek suretiyle müşterinin adı, soyadı ve oda ücreti
3) Düzenleme tarihi bulunur.
Otel işletmeliğinin bünyelerinde, özel jetonlarla çalışabilen oyun makinaları ile çeşitli
talih oyunları düzenlemeleri halinde, bu işletmelerin sözü edilen faaliyetlerine ilişkin düzenleyecekleri belgeler aşağıdaki şekilde olacaktır.
Anılan işletmelerin, talih oyunları için müşterilerine satmış oldukları jeton karşılığında fatura veya perakende satış fişi (ödeme kaydedici cihaz kullanılması halinde bu makinaların fişleri) vermeleri mecburidir.
Öte yandan, oyun sonucu müşterilere dağıtılacak ikramiyeler ile müşteriler tarafından iade edilecek jeton bedelleri ise Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun olarak düzenlenecek gider pusulası ile belgelendirilecektir.
7) Muhabere evrakı
Tüccarların her nevi ticari muameleleri dolayısıyla yazdıkları ve aldıkları, mektup,
telgraf, hesap hülasaları, muhabere evrakını teşkil eder ve bir dosyada saklanır.
Gider yazılan muhabere ücretinin tevsiki için de muhabere evrakının ibraz edilmesi şarttır.
8) Diğer belgeler
Tüccarlar evvelce açıklananlar dışında kalan ve bir hüküm ifade eden veya icabında
bir hakkın ispatında delil olarak kullanılabilen mukavelename, kefaletname, mahkeme ilamları gibi hukuki vesikalarla ihbarname, karar örnekleri, vergi makbuzları gibi vergi evrakını dosyada muhafaza etmeye mecburdurlar.
Zirai kazancın götürü gider usulüne göre tespiti sırasında beyan olunan hasılattan indirilmek üzere gerçek giderleri nazara alınan mükellefler, bu giderleri tevsik edecek belgeleri saklayacaklardır.
G.V.K. na göre sair kazanç ve iratları üzerinden vergilendirilecek mükellefler vergi matrahının tespitinde nazara alınacak giderlerini isbat edecek vesikaları muhafaza etmek mecburiyetindedirler.
9) Adisyon
01.08.1988 gününden itibaren bazı hizmet işletmelerinde adisyon kullanılması
zorunluluğu getirilmiştir. Konu ile ilgili olarak 185 ve 222 sayılı Vergi Usul Kanunu genel tebliğlerinde gerekli açıklamalar yer almış bulunmaktadır.
185 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliğine göre, sadece masada servis
yapılan, kurumlar vergisine tabi olan kurumlar tarafından çalıştırılan veya bilanço esasında defter tutan işletmeler ile işletme hesabı esasına göre defter tutmakla beraber alkollü içki servis yapılan işletmelerde adisyon kullanılması zorunlu bulunmaktadır.
Ayrıca anılan genel tebliğde belirlenen işletmelere ilave olarak, kurumlar vergisi veya gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olup şehirlerarası karayolları üzerinde hizmet veren işletmelere de 200 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliği ile adisyon kullanma zorunluluğu getirilmiştir.
222 sayılı tebliğle de adisyon kullanımı konusunda yeni düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre;
1) Belediyelerden veya turizm bakanlığından alınan belgeler ile sınıfı belirlenen hizmet işletmelerinden 1. Sınıf veya daha üst sınıfa giren ve alkollü içki servisi yapılan lokanta, gazino ve benzeri işletmeler;
2) Tarihi mekan veya binalarda faaliyet gösterdiğinden sınıf tespiti yapılmayan lokantalarla turizm bakanlığından özel belge almış yeme-içme tesisleri ve eğlence yerlerinden alkollü içki servisi yapılan işletmeler;
Adisyon kullanmak mecburiyetindedirler.
Alkollü içki servisi yapılmayan lokanta ve benzeri işletmelerin sınıfı ne olursa olsun
adisyon kullanma mecburiyetleri bulunmaktadır.
Adisyon, sunulan hizmetin ve emtianın cins ve miktarını göstermek amacıyla düzenlenen bir belgedir. Adisyonlar anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılacaktır. Adisyonlarda belirli bir ölçü aranmayacak, işletmeler kendi ihtiyaçlarına göre ölçüleri belirleyeceklerdir.
Adisyonlar, müşteriden sipariş alınırken düzenlenecek ve müşterinin masasında, daha sonraki siparişler işlenmek üzere bırakılacaktır.
Müşteri masasına bırakılan adisyonlara ayrıca düzenlenme saatleri yazılacaktır.
Hizmetin tamamlanmasından sonra adisyon müşteriye ibraz edilecek ve bu adisyona dayanılarak hesap ödenecektir. Ayrıca, müşterinin talebi beklenmeksizin derhal fatura, fatura vermeyi gerektirmeyen hallerde de perakende satış fişi düzenlenerek adisyonun birinci örneği ile birlikte müşteriye verilecektir.
Adisyonda en az aşağıdaki bilgiler bulunacaktır:
1) Mükellefin adı, varsa ticaret ünvanı, iş adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Hizmetin ve emtianın cinsi, miktarı
3) Adisyonun düzenlenme tarihi ve seri sıra numarası
4) Adisyonun basıldığı matbaa ile ilgili bilgiler
Adisyonlar, kopyalı en az iki örnek olarak düzenlenecektir. ilk örneği, fatura ve
perakende satış fişi ile birlikte müşteriye verilecek, ikinci örneği ise işletmede kalacaktır.
Adisyonlar en az yukarıda belirtilen bilgileri taşıyacak şekilde defterdarlıklarca anlaşma yapılmış matbaalarda ilgili mevzuat esaslarına göre bastırılacaktır.
Anlaşmalı matbaalara bastırılmamış adisyonlar ile tarih yazılmamış ve müşteri masasına bırakılmamış adisyonlar hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
209 sayılı Vergi Usul Kanunu genel tebliği ile 01.09.1991 gününden itibaren yeni bir uygulama başlamıştır. Buna göre:
- Ödeme kaydedici cihaz kullanmayan kahvehaneler adisyon tipi perakende satış fişi kullancaklardır. Örneği belli edilen bu fişte tüketilen içecek veya yapılan hizmet ayrıntılı olarak gösterilecektir.
- Ödeme kaydedici cihaz kullanan kahvehanelerin hasılatı ödeme kaydedici cihaz fişleri ile belgelendirilecektir.
10) Reçeteler
01.06.1989 gününden itibaren özel muayenehane, özel poliklinik, özel hasta hane sahibi
veya buralarda çalışan hekimlerce özel muayenehane ve tedaviler için düzenlenen reçeteler de Vergi Usul Kanunu uyarınca düzenlenmesi zorunlu belgeler kapsamına alınmıştır.
Öte yandan serbest meslek makbuzu dışında düzenlenecek reçete en az üç örnek olacak, ikisi müşteriye verilecek bir örneği muayenehanede kalacaktır.
Müşteri iki örneği de ilaç alacağı eczaneye ibraz edecek, eczane bir örneğini maliye bakanlığına aylık dönemler itibariyle göndereceği bilgi formunun dayanağı olarak saklayacaktır.
Konu, bakanlıkça 191-192 notu tebliğlerde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
11) Döviz alım ve satım belgesi
226 Sayılı Vergi Usul Kanunu tebliği ile, 1 Mayıs 1994 gününüzden itibaren geçerli
olmak üzere, Türk parası Kıymetini koruma hakkında 32 sayılı kararda tanımlanan yetkili müesseselerce düzenlenen döviz alım ve satım belgeleri, Vergi Usul Kanununca düzenlenen belgeler kapsamına alınmıştır.
Yetkili müesseseler döviz alış ve satışlarında Vergi Usul Kanunu uyarınca, aşağıda belirlenen bilgileri taşıyan döviz alım ve satım belgelerini düzenlemek ve kullanmak zorundadırlar.
Düzenlenecek döviz alam ve döviz satım belgelerinde, T.C. Merkez bankasınca yayımlanan genelgelere göre bulunması zorunluluğu getirilen bilgilere ilave olarak, belgeyi düzenleyen yetkili müessesenin iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının da bulunması zorunludur.
Döviz alım ve satım belgeleri en az iki örnek olarak düzenlenecektir. bu belgelerin ikiden fazla örnek olarak düzenlenmesi halinde her birinin kaçıncı örnek olduğu belirlenecektir.
Döviz alam ve satım belgelerinin yukarıda sayılan bilgileri taşıması şartıyla bilgisayar kullanmak suretiyle düzenlenmesi de mümkün bulunmaktadır.
Döviz alım ve satım belgeleri, (Bilgisayarla düzenlenenler dahil) defterdarlıklarla anlaşmalı bulunan matbaalara bastırılmak veya noterlere tasdik ettirilmek suretiyle kullanılacak ve bu belgelerde belirli bir ölçü aranılmayacaktır.
12) Perakende satış vesikaları
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin fatura vermek mecburiyetinde olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedelleri perakende satış vesikaları ile belgelendirilir.
a) Perakende satış fişleri:
Perakende satış fişlerinde işletme veya mükellefin adı, düzenlenme tarihi, alınan para
tutarı gösterilecek biçimde iki örnek olarak düzenlenir ve bir örneği imzalanarak müşteriye verilir.
Perakende satış fişlerinde satılan malın cins ve miktarının belirtilmesine gerek yoktur. Bu fişler seri ve sıra numarası ile teselsül ettirilir.
Perakende satış fişlerinin (3100 sayılı kanuna göre verilen yazar kasa fişleri hariç) düzenlenmesi sırasında, toplam bedelin ayrıca yazı ile de belirtilmesi ve rakamla yazılan toplamın her iki tarafının çift çizgi ile kapatılması zorunludur.
b) Makinalı kasaların kayıt ruloları:
Makinalı kasaların kayıt rulosuna günlük perakende satışlar tek tek kaydedilmiş olduğundan bu rulolar perakende satışların belgelendirilmesi için kullanılır.
“3100 sayılı KDV mükelleflerinin ödeme kaydedici cihazları, kullanmak mecburiyeti hakkındaki kanun” a göre gerekli şartları taşıyan ödeme cihazlarının verdiği satış fişlerinde en az şu bilgiler bulunmaktadır;
1) Fişi veren kişi ve işletmenin adı ve soyadı
2) Ünvanı adresi
3) Vergi dairesi ve hesap numarası
4) Satılan malın cinsi ve bedeli
5) Vergili olup olmadıkları ve bunlara ait toplamlar
6) Müteselsil fiş numarası
7) İşlem tarihi
8) Cihazın onaylandığını gösterir sembol ile cihaz sicil numarasıdır.
Makinalı kasaların kayıt ruloları için standart bir ebat tespit edilmesi söz konusu
olmadığından, makinenin cinsine göre kayıt rulosu kullanılabilir.
Cezai şartlar perakende satış fişinde olduğu gibidir.
c) Giriş ve yolcu taşıma biletleri:
Giriş ve yolcu taşıma biletleri, biletle girilen yerler ve yolcu taşıyan işletmelerde
perakende hasılatı belgelendirmek için düzenlenmektedir. Giriş ve yolcu taşıma biletlerinin de seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilmesi, işletme veya mükellef adını ve düzenleme tarihini içerecek biçimde kopyalı olarak iki örnek düzenlenmeleri gerekir.
13) Gider pusulası
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin: Vergiden muaf esnafa: yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için düzenleyerek işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.
Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nevi ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla ve soyadlarını (tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder. gider pusulası iki nüsha olarak düzenlenir ve bir nüshası işi yapana veya malı satana verilir.
Gider pusulası seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilir.
14) Müstahsil makbuzu
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçiler, götürü usule tabi veya vergiden muaf çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve imzalatarak almaya mecburdurlar. Mal, tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya mutavassıt (aracı) tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur.
Çiftçiden avans üzerine yapılan mubayaalarda, makbuz, malın teslimi sırasında verilir.
Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi nezdinle kalan nüshası fatura yerine geçer.
Müstahsil makbuzunda en az aşağıda yazılı bilgiler bulunur:
1) Makbuzun tarihi
2) Malı satın alan tüccar veya çiftçinin adı, soyadı, ünvanı ve adresi
3) Malı satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgah adresi
4) Satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli
Müstahsil makbuzu seri ve sıra numarası ile teselsül ettirilir.
15) Serbest meslek makbuzu
Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatları için iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek, bir nüshasını müşteriye vermek, müşteriler de bu makbuzu istemek ve almak zorundadırlar.
Serbest meslek makbuzunda:
1) Makbuzu verenin soyadı, adı veya ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
2) Müşterini soyadı, adı veya ünvanı ve adresi
3) Alınan paranı miktarı
4) Paranın alındığı tarih
Yazılır ve serbest meslek erbabı tarafından imzalanır.
Serbest meslek makbuzları seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilir.
Serbest meslek makbuzu vermek mecburiyeti, gerçek usulde vergilendirilen serbest meslek erbabı içindir. Götürü usulde tabi olanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla, defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçilere yaptıkları iş karşılığında aldıkları bedeller gider pusulasına bağlanır.
16) Ücret bordrosu
İşverenler her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu düzenlemek zorundalar. Ancak, gelir vergisi kanununa göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro düzenlenmez.
Ücret bordrolarında en az aşağıdaki bilgiler bulunur.
1) Hizmet erbabının soyadı, adı; ücretin alındığına dair imzası veya mührü (ücretin ödenmesinde ayrıca makbuz düzenlenmişse imza veya mühüre gerek yoktur)
2) Varsa vergi karnesinin tarih ve numarası
3) Birim ücreti (Aylık, haftalık, gündelik, saat veya parça başı ücreti)
4) Çalışma süresi veya ücretin ilgili olduğu süre
5) Ücret üzerinden hesaplanan vergilerin tutarı
Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafından gösterilir. Bir aya ait bordro ertesi ayın
yirminci gününe kadar hazırlanıp tarihlenerek, işletme sahibi veya müdürü ile bordroyu tanzim eden memur tarafından imzalanır.
İşverenler ücret bordrolarını yukarıdaki esaslara uymak şartıyla diledikleri şekilde tanzim edebilirler.
Genel, katma, özel bütçeli daire ve müesseselerle belediyelerin ve 3659 sayılı kanuna tabi müesseselerin ücret ödemelerinde kullandıkları vesikalar ücret bordrosu yerine geçer.
Gelir vergisi dört bölümden oluşmaktadır;
1) Çalışanları tanıtıcı bölüm:
Bu bölümde, çalışanların adları-soyadları, sigorta sicil numaralarına ilişkin bilgiler yer
almaktadır.
2) Tahakkuk bölümü:
Çalışanların ilgili ay içinde hak ettiği normal çalışma ücreti ile birlikte fazla çalışma
ücret ve sosyal yardımlar gibi ek ücretlerin yer aldığı bölümdür. Tahakkuk eden ücretler toplamına brüt ücret denilmektedir.
Çalışanlar ücretlerini aylık, haftalık veya gündelik şeklinde alabilirler. Bir ay otuz gün olarak kabul edilmektedir 1475 sayılı iş kanununa göre, çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. İş kanunu Cumartesi ve Pazar günleri işyerinin kapatılması ve haftanın diğer günlerinde 9 saat çalışılması suretiyle haftalık çalışmanın tamamlanmasına imkan tanımaktadır. Böylece haftalık çalışma süresini tamamlayanlar Cumartesi ve Pazar günleri çalışmasalar da ücrete hak kazanmaktadırlar.
Cumartesi ve Pazar günleri çalışılmayan işyerlerinde hafta içinde 9 saati geçen çalışmalar hafta içi fazla çalışma; Cumartesi ve Pazar günleri de çalışılması halinde hafta sonu fazla çalışma olarak adlandırılmaktadır. Hafta içi fazla çalışma ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen kısmın %50 fazlası ile ödenir. Aylık ücretlerde, saat ücreti aylığın 225 saate bölünmesiyle hesaplanmaktadır.
Hafta sonu fazla mesai ücret ise işçinin hafta tatili günü için çalışmadan almaya hak kazandığı bir günlük tutarındaki ücretini 1.5 gündeliği daha eklenerek hesaplanır. Böylece haftalık çalışma süresini tamamladıktan sonra hafta tatilinde çalışan işçiye toplam 2.5 gündelik ücret ödenmesi gerekmektedir.
3) Kesintiler bölümü:
Brüt ücret topl******* yasalar uyarınca yapılması gereken kesintiler ile çalışanların işletmeye borçlarına karşılık yapılan kesintilerin yer aldığı bölümüdür. İşverenler yasalar uyarınca şu kesintileri yapmak zorundalar: SSK pirimi, tasarrufu teşvik fonu, gelir ve damga vergisi.
Belgelerin saklanması ve ibrazı:
Vergi Usul Kanunu gereği defter tutmak zorunda olan mükelleflerin defter ve belgeleri
ilgili bulundukları yılı takip eden takvim yılındın başlayarak beş yıl süreyle saklanmaları zorunludur. Ayrıcı, defter tutmak zorunda olmayan ancak Vergi Usul Kanunun gereğince fatura, gider pusulası ve müstahsil makbuzu almak zorunda olanların aldıkları bu belgeleri tarih sırası ile tanzim tarihlerini takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süreyle saklamaları zorunludur.
Vergi Usul Kanunu gereği düzenlenmesi zorunlu olan tüm belgelerin saklama süresi içerisinde yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz etme zorunluluğu bulunmaktadır.
vergi kanunlarında özellikle Vergi Usul Kanununda olmak üzere Türk Ticaret Kanununda ve sermaye piyasası mevzuatında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş bulunmaktadır. Şimdi bunları inceleyelim.
A)Vergi Usul Kanununda yer alan belgeler
1) Fatura
Faturanın tanımı:
Fatura satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere, emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından düzenlenerek müşteriye verilen bir belgedir.
Faturanın şekli:
Faturada en az aşağıdaki bilgilerin bulunması gerekir.
1) Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası
2) Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası
3) Müşterinin adı, ticaret unvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası
4) Malın veya işin nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı
5) Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası. (Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlemesi ve taşıtta bulundurması şarttır)
Malın, bir mükellefin birden çok iş yerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak
üzere bir komisyoncuya veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir. İrsaliyelerde fiyat ve bedel ile ilgili bilgiler hariç olmak üzere faturanın şekli ile ilgili düzenlemelere ve faturanın nizamında belirtilen düzenlemelere uyulur. İrsaliyelerde ve faturanın nizamında belirtilen düzenlemelere uyulur. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir.
Fatura normal olarak malın teslimi sırasında düzenlenir. Bazı hallerde teslimden bir süre sonra düzenlenmesi de mümkündür. Ancak faturanın malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren en geç on gün içinde düzenlenmesi gerekir. Satılan malın teslim
tarihinden sonra veya teslimi sırasında düzenlenmiş olsa dahi, faturada malın teslim tarihi ve irsaliye numarası yer alacak ve ayrıca sevk irsaliyesi de düzenlenecektir.
Fatura nizamı:
Faturanın düzenlenmesinde aşağıdaki kurallara uyulur.
1) Faturalar sıra numarası dahilinde teselsül ettirilir. Aynı işletmenin çeşitli şube ve kısımlarında her biri aynı numara ile başlamak üzere ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde bu faturaları şube ve kısımlarına göre şube ve kısmın isimlerinin yazılması veya özel işaretle seri tefriki yapılması mecburidir.
2) Faturalar mürekkeple, makine ile veya kopya kurşun kalemi ile doldurulur.
3) Faturalar en az bir asıl ve bir örnek olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek olduğu işaret edilir.
4) Faturaların baş tarafına iş sahibinin veya namına imzaya mezun olanların imzası bulunur.
5) Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami on gün içinde düzenlenir. Bu süre içinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.
6) Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır.
Ancak nihai tüketiciye satış veya işler için düzenlenecek faturalarda, müşterinin belge ibrazı ve fatura düzenleyenin sorumluluğu yoktur. Öte yandan vergiden muaf esnafın vergi dairesi ve hesap numarası bulunmayacağından sadece soyadı, adı ve adresinin doğruluğu yeterli olacaktır.
Fatura ve makbuzlardan damga vergisi mükellefiyeti kaldırılmış olduğundan bu belgelere pul yapıştırılmayacaktır.
Faturalara damga pulu yapıştırma mükellefiyeti kalktığından kaşe ve imzanın eski alışkanlıkla alta ve iste yapılması tartışılması yapılmaktadır. Fatura bedeli karşılığı yapılan ödeme için makbuz alınmadıkça fatura ödenmiş sayılmaz. Yani kaşenin faturanın altına basılarak imzalanması o faturanın kapalı olup ödendiği anlamını taşımaz.
Fatura kullanma mecburiyeti:
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenler ile defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler:
1) Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara
2) Serbest meslek erbabına
3) Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara
4) Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere
5) Vergiden muaf esnafa
Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler.
Ancak, yukarıdakiler dışında kalanların birinci ve ikinci sınıf tüccarlardan veya defter tutmak zorunda olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin 560 YTL yi geçmesi veya bedeli 560 YTL den az olsa bile, istemeleri halinde emtiayı satan veya işi yapanın fatura vermesi gerekmektedir.
Öte yandan, 167 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliğinde 1. ve 2. sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin yukarıda beş madde halinde sayılan kimselere sattıkları emtia veya yaptıkları işler için, satılan emtianın veya yapılan işin bedeli ne olursa olsun fatura vermelerinin emtiayı satın alan veya hizmeti yaptıran bu kimselerin de fatura istemelerinin ve almalarının zorunluluğu olduğu ve bunlar için perakende satış fişlerinin geçerli olmayacağı belirtilmiştir.
Ancak, mükelleflerin ticari faaliyetlerine ilişkin olarak iş yerlerinde kullanılmak ve tüketilmek amacıyla satın aldıkları (Kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri gibi) ve bedeli fatura düzenleme mecburiyetini belirleyen kanuni haddi aşmayan diğer bir anlatımla, perakende satış fişi veya yazar kasa fişi düzenleme sınırları içinde kalan mal ve hizmet bedelleri için düzenlenen perakende satış veya yazar kasa fişlerinin gider belgesi olarak kabul edilmesi maliye bakanlığınca da uygun görülmüştür.
İşletmenin tüketimi dışında satışa konu olacak mal ve hizmetlerin alımlarında ise bedeli ne olursa olsun fatura düzenlenmesi ve defterlere faturalara dayanılarak kayıt yaptırırı lması gerekmektedir.
Fatura tasdiki:
Maliye bakanlığı fatura, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu gider pusulası, perakende satış vesikaları (perakende satış fişleri, makineli kasaların kayıt ruloları, giriş ve yolcu taşıma biletleri), sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi ve günlük müşteri listeleri için 01.01.1985 tarihinden itibaren tasdik zorunluluğu koymuştur. Ayrıca 01.03.1985’ten itibaren fatura ve sayılan diğer belgelerin anlaşmalı matbaalarda bastırılabileceği esası getirilmiştir. Bu takdirde, tasdike gerek yoktur. Ancak, anlaşmalı matbaalara bastırılmayan faturalar için, tasdik mecburiyeti devam etmektedir.
V.U.K nun mükerrer 257.md. 24.06.1994 gün ve 4008 sayılı yasanın 7. maddesi ile eklenen üçüncü fıkra hükmüne göre, Maliye bakanlığı belge tasdik işlemini noterlere, kanunla kurulmuş mesleki kuruluşlara ve diğer mercilere yaptırabilecektir.
2) Sevk irsaliyesi
Fatura bulunsun veya bulunmasın mal harekatının mutlaka sevk irsaliyesine bağlanması mecburiyeti getirilmiştir.
Satılan malın teslim tarihinden sonra veya teslimi anında düzenlenmiş olsa dahi faturada malın teslim tarihi ve irsaliye numarası yer alacak ve ayrıca sevk irsaliyesi de düzenlenecektir.
Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması şarttır.
Malın bir mükellefin birden çok iş yerleri ve şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de malı gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir.
Sevk irsaliyelerinde, fiyat ve bedel hariç olmak üzere faturadaki bilgiler bulunur. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir.
Ancak nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırması halinde bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla sevk irsaliyesi aranmayacaktır.
Aynı müessesenin muhtelif şube veya kısımlarından her biri.ayrı ayrı irsaliye kullandığı takdirde bu irsaliyelere şube veya kısımlarına göre şube veya kısmın, isimlerinin yazılması veya özel işaretlerle seri tefriki yapılması zorunludur.
İrsaliyelerin tükenmez kalemle, daktilo ile veya bilgisayarla doldurularak en az bir asıl iki örnek olarak düzenlenecek ve örneklere kaçıncı örnek olduğunun matbu olarak işaret edilmesi gerekir. İşaretleme 1.,2.,3., gibi rakam verilerek veya A,B,C, gibi harflendirilerek yapılabilir.
Bu uygulama 01.01.1991 den itibaren başlamıştır
En az üç nüsha olarak düzenlenecek sevk irsaliyesinin iki nüshası mutlaka emtiayı taşıyan taşıtta bulundurulacaktır. Yoklama ve denetimlerde iki nüshası da ibraz edilecek, yoklama veya denetim elemanı bir nüshasına adını, soyadını ve unvanını yazarak mühürledikten sonra ilgiliye verecek, diğeri ise Maliye bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü vergi istihbarat şubesinde defterdarlıkça gönderilecektir.
En az üç nüsha olarak düzenlenmeyen sevk irsaliyesi hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
İrsaliyelerde gönderilen malın nevi ve miktarı ile satıcının veya malı sevk edenin; adı, soyadı, varsa ticaret unvanı, adresi bağlı bulunduğu vergi dairesi ve hesap numarasının (mükellefin diğer işyerine veya satılmak üzere bir alıcıya gönderildiği hallerde malın kime ve nereye gönderildiğinin) bulunması ve bunların satıcı tarafından imzalanması icap etmektedir.
Öte yandan, alım-satımın çeşitli şekillerine göre irsaliye ile ilgili olarak yapılacak işlemler aşağıda ayrı ayrı açıklanmıştır:
a) Alıcıların kimler olacağı ve ne miktarda mal alacakları belli olmayan ve alıcılara
iş yerlerinde teslim edilmek üzere, satıcı tarafından kendi nakil vasıtası ile mal gönderilmesi halinde; nakil vasıtasına yüklenen tüm mallar için tek bir sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve düzenlenen sevk irsaliyesinin müşterinin adı ve adresi bölümüne muhtelif müşteriler ibaresi ile nakil vasıtasının plaka numarası ve sürücünün veya araçta bulunan yetkili kimsenin adının yazılması mümkündür. Bu tür sevk irsaliyesi ile alıcılara gönderilen ve alıcının talep ettiği miktarda teslim edilen malların faturaları malın teslimi anında düzenlenecek ve bu faturalara sevk irsaliyesinin numarası kayıt edilecektir. Ayrıca, her satış için sevk irsaliyesi düzenlenmeyecek, ancak, faturaya işyerinde teslim edildiğine ilişkin şerh verilecektir.
Bu şekilde düzenlenmiş sevk irsaliyesi ile sevk edilen mallar için on günlük süre beklenilmeksizin faturanın malın teslimi anında düzenlenmesi zorunludur. Perakende satışlarda ise perakende satış fişinin malın teslimi anında düzenlenmesi esastır.
Bir işyeri ve deposu bulunmadan pazar takibi veya köy-köy kendi namına taşıtıyla emtia satan kimselerin yukarıda belirtildiği şekilde sevk irsaliyesi düzenlemeleri ve taşıtlarında bulundurmaları, malın teslimi anında ise fatura veya perakende satış fişi düzenlemeleri gerekmektedir.
Diğer taraftan, faturanın malın teslimi anında düzenlenmesi şartıyla önceden tek bir sevk irsaliyesi düzenlenebilmesi imkanı tanınan mükelleflerin, faturayı anında düzenlemeyip daha sonra on günlük süre içinde düzenlemek istemeleri halinde, belirtilen kolaylıktan yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır. Bu takdirde genel esaslara göre malın sevki anında her alıcı için ayrı birer sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekmektedir.
b) Mükelleflerin faaliyetlerine ilişkin olarak işyerlerinde kullanılmak ve tüketilmek
amacıyla satın aldıkları (Kırtasiye, büro ve temizlik malzemeleri, yemek, ekmek gibi) ufak hacimli ve değeri 560 YTL yi aşmayan malları taşımaları veya taşıttırmaları halinde bu mallara ait faturanın taşıma esnasında taşıtta bulundurulması ve faturanın üzerine “Bu mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmemiştir” şerhinin verilmesi şartıyla ayrıca sevk irsaliyesi aranmayacaktır.
c) Satılan mallara ilişkin faturaların malın tesliminden önce düzenlendiği ve malın
daha sonra sevk edildiği durumlarda, faturayı düzenleyenler faturada malın daha sonra sevk edileceğini belirteceklerdir. Faturada bulunması gereken malın teslim tarihi ve irsaliye numarası ise malın tesliminden sonra alıcı ve satıcı kendilerinde kalan sevk irsaliyesinden faydalanarak faturaya şerh verecekler, fatura ve sevk irsaliyesi arasındaki uyumu sağlayacaklardır.
d) Bazı mükelleflerin başka mükelleflere teslim edilmek üzere üçüncü şahıslara
talimat verecek mal sevk ettirmesi durumunda sevk irsaliyesi aşağıdaki örnekte açıklandığı şekilde düzenlenecektir
Örnek: Toptancı (a) müşterisi olan perakendeci (c) ye teslim edilmek üzere imalatçı (b) ye talimat vererek kendi adına mal sevkıyatı yapılmasını istemektedir. Bu örnekte (c) ye karşı ases satıcı (a) dır.(b) ise (a) ya karşı satıcı durumundadır. Ancak, malı (a) yerine (c) ye teslim etmektedir.
Buna göre malın alçıcı (c) ye teslim edilmek üzere (b) tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı durumda (b), bir nüshası kendinde kalacak ve diğer nüshası (c) ye gönderilecek şekilde sevk irsaliyesi düzenleyecek ayrıca kendinde kalan nüshasının bir fotokopisini de (a) ya gönderecektir. Sevk irsaliyesinin müşteriler bölümüne ise “(a) adını (c) ye teslim edilmek üzere” ibaresini yazacaktır.
Daha sonra, (b) tarafından (a) ya ve (a) tarafından da (c) ye düzenlenecek satış faturalarına, (b) tarafından düzenlenmiş sevk irsaliyesinin tarih ve numarası yazılmak suretiyle, malın alım-satımına ilişkin belgeler düzenlenmiş olacaktır.
e) Mükelleflerin, yarı mamul veya mamul mallarını, bazı işlemler yapılmak üzere,
diğer mükelleflere göndermeleri ve bu mükelleflerden malları geri getirmeleri durumunda götürülen ve geri getirilen mallar için gidiş ve geliş taşımaları sırasında ayrı ayrı sevk irsaliyesi düzenlemeleri zorunludur.
Malların göturülmesinde düzenlenecek sevk irsaliyelerinin müşteriler bölümüne işlemi yapacak kimsenin adı ve soyadı, varsa ticaret ünvanı, vergi dairesi ve hesap numarası ile, yapılacak işin türü (örneğin; “boyatılmak, tamir ettirilmek, parça değiştirmek üzere” şeklinde bir ibare) yazılacak, işlem gördükten sonra malın tekrar taşınmasında düzenlenecek sevk irsaliyelerinin müşteriler bölümüne ise, işlem türü ile işlemi yapana ilişkin bilgiler yazılacaktır.
Söz konusu malların işlemi yapacak mükellefler tarafındın taşınması veya taşıttırılması halinde sevk irsaliyesinin, yukarıda belirtilen esaslara göre bu kimseler tarafından düzenleneceği tabiidir.
f) Numune üzerine veya tecrübe ve muayene şartıyla satım yapılmak üzere mal
sevkıyatı yapılması halinde sevk edilen mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi zorunludur. Bu tür sevkıyatlarda, malı satıcı taşıyor veya alıcı tarafından düzenlenecektir. Kabule bağlı olan ve bunun için yazılı bir sözleşme bulunan bu tür satışlarda, fatura düzenlenmesindeki on günlük sürenin kabul tarihinden itibaren başlayacağı tabiidir.
g) Fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış vesikaları (perakende satış fişi, ödeme
kaydedici cihaz satış fişi, giriş ve yolcu taşıma bileti), gider pusulası, müstahsil makbuzu ile serbest meslek makbuzunu yalnız birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler ve serbest meslek erbabının düzenlemesi mecburi olup bunları dışında kalan ve kazançları götürü usulde tespit olunan tüccarlar ile götürü usulde vergilendirilen serbest meslek erbabı ve vergiden muaf esnaf arasındaki mal hareketi sevk irsaliyesi yönünden aşağıdaki esaslara göre belgelendirilecektir.
Gerçek usulde vergilendirilen mükelleflerden, götürü usulde vergilendirilen mükellefler ve vergiden muaf esnaf tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında sevk irsaliyesi aranmayacak, ancak fatura malın satıldığı anda satıcı tarafından düzenlenecektir. Satıcı tarafından satış anında düzenlenecek faturaya alıcı tarafından taşındığı şerhi konulacak ve taşımalar sırasında yetkililerce istenildiğinde ibraz edilecektir.
Götürü usulde vergilendirilen mükellef veya vergiden muaf esnaftan, gerçek usulde vergilendirilen mükellefler tarafından satın alınan malın alıcı tarafından taşınmasında ise sevk irsaliyesi alıcı tarafından düzenlenecektir.
Diğer taraftan, hamule senedi ve konşimentoların, taşıma ücretini ve taşıma irsaliyesinde bulunması gereken diğer bilgileri ihtiva etmesi halinde bunları taşıma irsaliyesi olarak da kabulü maliye bakanlığınca uygun görülmüştür.
3) İrsaliyeli fatura:
İsteyen mükellefler, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı belgeler olarak değil irsaliyeli
fatura adı altında tek belge olarak düzenleyebilirler.
İrsaliyeli faturanın düzenlenmesi, mükellefin isteğine bağlıdır. Bu usulü seçen mükellefler, aşağıda belirtilen esaslara uygun olarak irsaliyeli fatura düzenleyebilirler.
(1) Bu usulü seçen mükellefler, irsaliyeli fatura düzenlemelerinin yanı sıra, fatura ve sevk irsaliyesini ayrı ayrı kullanabileceklerdir.
(2) İrsaliyeli fatura uygulamasını seçen mükelleflerden mal satın alan mükelleflerin, bu malları taşımaları veya taşıttırmaları esnasında irsaliyeli fatura bulunması halinde, ayrıca sevk irsaliyesi düzenleme yükümlülükleri yoktur.
(3) İrsaliyeli fatura anlaşmalı matbaalarda fatura ölçülerinde bastırılacaktır. Ayrıca, irsaliyeli faturanın altında, “ Bu belgenin sevk edilen malla birlikte bulunması halinde ayrıca irsaliye aranmaz” ibaresi bulunacaktır.
(4) Malı satan mükellefler, irsaliyeli faturayı en az bir asıl iki örnek olarak düzenleyeceklerdir. En az üç nüsha olarak düzenlenmeyen irsaliyeli faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.
(5) İrsaliyeli faturanın iki nüshası mutlaka malı taşıyan araçta bulundurulacak, yoklama ve denetimlerde iki nüshası da ibraz edilecektir. Denetim elemanları, kendilerine ibraz edilen irsaliyeli faturanın bir nüshasına adını, soyadını ve unvanını yazdıktan sonra tarih belirterek mühürleyip imzalayacak ve ilgiliye iade edecekler, diğer nüshasını da Maliye bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü vergi istihbarat şubesine gönderilmek üzere defterdarlıklara tevdi edeceklerdir.
(6) İrsaliyeli faturada, faturayı düzenleyenin adı, ticaret ünvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası, malın nevi, miktarı, fiyatı ve tutarı ile nereye ve kime gönderildiği, müşterinin adı, ticaret ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarası, faturanın seri ve müteselsil sıra numarası, düzenleme tarihi ve saati ile anlaşmalı matbaaya ilişkin bilgilere yer verilecektir. Bu bilgilerin eksik olması halinde irsaliyeli fatura hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
(7) İşlerinin gereği irsaliyeli fatura uygulamasından yararlanmak isteyen mükellefler, irsaliyeli fatura uygulamasına geçecekleri hesap döneminden önce anlaşmalı matbaalara irsaliyeli faturayı bastırmaları gerekmektedir. İrsaliyeli fatura uygulamasından hesap dönemi itibariyle yararlanılacak, bu uygulamadan ancak hesap dönemi sonunda vazgeçilebilecektir.
4) Taşıma irsaliyesi
Taşıma irsaliyesi, ücret karşılığında eşya taşıyanlar tarafından düzenlenir. Taşımanın kara, deniz, demir veya hava yolu ile yapılması sonucu etkilemez. Bütün bu hallerde, taşıma irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Kendisine ait vasıta ile kendi eşyasını taşıyanların taşıma irsaliyesi düzenlemesi gerekmez. Çünkü, taşıma irsaliyesi, mal sirkülasyonunun izlenmesi ile ilgili değil, ücret karşılığında eşya taşıyanların izlenmesi ile ilgili bir belgedir.
Taşıma, nakliye komisyoncuları ve acenteleri vasıtası ile yaptırıldığı hallerde, bunların da taşıma irsaliyesi düzenleme zorunluluğu vardır.
Taşınan eşyanın ticari veya gayri ticari nitelikte olmasının önemi yoktur. Ücret karşılığında taşınan eşya ticari mal da olsa, ev eşyası gibi ticari olmayan nitelikte de olsa taşıma irsaliyesi düzenlemesi gereklidir.
Taşıma irsaliyesinde bulunacak bilgiler şunlardır:
1) Sürücünün adı, soyadı, aracının plaka numarası
2) Taşıma irsaliyesini düzenleyenin adı, soyadı, ticaret ünvanı, vergi dairesi hesap numarası
3) Taşınacak malın, taşımayı ücret karşılığında yapacak olanca teslim alındığı tarih
4) Malın cinsi ve miktarı (malın cinsinin açıkça belli olmadığı hallerde, sadece balya, kasa, sandık gibi ambalaj nevinin kaydedilmesi ile yetinilir)
5) Malın kimin tarafından tevdi edildiği
6) Alınan taşıma ücret tutarı
Taşıma irsaliyeleri üç örnek düzenlenir. Bir örneği eşyayı taşıttırana, bir örneği eşyayı
taşıyan aracın sürücüsüne veya kaptanına verilir. Bir örneği de taşımayı yapan nezdinde saklanır. Taşıma irsaliyesinin götürü usulde vergiye tabi olanlar tarafından da düzenlenmesi zorunludur.
Öte yandan, taşıma irsaliyeleri Vergi Usul Kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik ile tespit edilen 28*20 cm ebadı yanı sıra, 03.04.1986 tarihinden itibaren 14*20 cm ebadında da anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılabilecektir.
Uygulamada nakliyat ambarlarına nakledilmek üzere getirilen malların ambara giriş tarihi ile sevk tarihleri arasında farklılık bulunduğu, ayrıca birden fazla şahsa ait bulunan malların genellikle tek bir taşıtla taşındığı, bu nedenle malın ambara giriş tarihinde taşıma irsaliyesi düzenlenmesinin fiilen mümkün olmadığı görüldüğünden bu durumlarda nakliyat ambarlarının malın ambara girişi sırasında aşağıdaki belgeyi düzenlemeleri maliye bakanlığınca uygun görülmüştür.
Nakliyat ambarları, daha sonra nakledilmek üzere ambara teslim edilen mallar için aşağıdaki bilgileri ihtiva eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettirilen üç nüsha ambar tesellüm fişi düzenleyeceklerdir. Bu şekilde fiş düzenlenmesi halinde fişin bir nüshası malı taşıttırana, bir nüshası malı taşıyan aracın sürücüsüne verilir ve bir nüshası da nakliyat ambarlarında saklanır. Fişin taşıttıran nezdinde kalan nüshası taşıma irsaliyesi örneği yerine geçer.
Ambar tesellüm fişinde en az aşağıdaki bilgiler bulunur:
1) Makbuzu düzenleyen taşıma ambarının adı, soyadı varsa ticaret ünvanı adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Malı tevdi edenin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
3) Malın ambara giriş tarihi
4) Malın nevi ve miktarı
5) Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve soyadı)
6) Alınan taşıma ücreti
7) Makbuzun düzenlenme tarihi
8) Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve numarası
Buna göre, ambar tesellüm fişiyle ambara tevdi edilen mallardan birden fazla kişiye ait
olanların tek bir taşıt veya birden fazla taşıtla taşınması suretiyle ambarlardan çıkışı sırasında malları taşınan şahısların ve alıcıların ad ve soyadları ayrı ayrı sütunlarda gösterilen ve taşıma irsaliyesinde bulunması zorunlu olan diğer bilgileri de ihtiva eden liste şeklinde düzenlenecek, bir taşıma irsaliyesi kullanılacaktır. Ayrıca liste şeklinde düzenlenecek taşıma irsaliyesine tesellüm fişlerinin bir örneği ile, malı taşınan tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin de eklenmesi zorunludur.
Bir taşıtla sadece bir kişiye ait malın ambar girişi yapılmadan taşınması halinde ise ambar tesellüm fişi düzenlenmesine gerek bulunmayıp, sadece taşıma irsaliyesi ve malı taşınan veya malı taşıttıran tarafından sevk irsaliyesi düzenlenmesi gerekir.
Ambar tesellüm fişlerinde; yukarıda sayılan asgari bilgiler yanında ayrıca, tesellüm fişinin müteselsil seri ve sıra numarası, müşterinin, komisyoncunun veya aracının adı, soyadı, ticaret ünvanı, adresi varsa vergi dairesi ve hesap numarasına ilişkin bilgiler de bulunacaktır.
Diğer taraftan, gerek ambar tesellüm fişleri ve gerekse toplu şekilde düzenlenen taşıma irsaliyesinin “Vergi usul kanunu uyarınca vergi mükellefleri tarafından kullanılan belgelerin basım ve dağıtımı hakkında yönetmelik” ile Vergi Usul Kanunu genel tebliğlerinde belirtilen esaslara uyulmak şartıyla anlaşmalı matbaalara bastırılarak veya noter tasdikli olarak kullanılması gerekmektedir.
01.01.1991 den itibaren uygulamada tesellüm fişlerinde bulunması zorunlu olan bilgiler yeniden belirlenmiştir.
Bu açıklamalara göre, sevk irsaliyesi ve ambar tesellüm fişi ayrı ayrı düzenlenmesi gereken belgeler olduğundan, nakliyat ambarları tarafından yapılan mal sevkıyatında her iki belgede de kanunen bulunması gereken bilgilerin tam olarak yer alması zorunludur.
Ancak, 01.01.1991 tarihinden itibaren, müşteriler tarafından ambara teslim edilmesi amacıyla malın sevki sırasında düzenlenen sevk irsaliyesinin ambar tesellüm fişine eklenmesi ve birlikte bulundurulması halinde, sevk irsaliyesindeki bazı bilgilerin, ambar tarafından teslim alınması sırasında düzenlenen ambar tesellüm fişinde tam olarak yer alması aranmayacaktır.
Buna göre, sevk irsaliyesi ile ambar tesellüm fişinin birlikte bulunması halinde, ambar tesellüm fişlerinde;
1) Makbuzu düzenleyen taşıma ambarı işletmecisinin adı, soyadı, varsa ticaret ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Malı tevdi edenin adı, soyadı varsa ticaret ünvanı
3) Malın ambara giriş tarihi
4) Malın nevi ve miktarı
5) Malın nereye ve kime gönderildiği (alıcının adı ve adresi)
6) Alınılan taşıma ücreti
7) Makbuzun düzenlenme tarihi
8) Malı tevdi eden tarafından düzenlenen sevk irsaliyesinin müteselsil seri ve sıra numarasının bulunması yeterli sayılacaktır.
5) Yolcu listeleri
Yolcu listeleri, şehirlerarası yolcu taşıyan müesseselerce her sefer için ayrı ayrı olmak üzere, seri ve sıra numaraları ile teselsül edecek şekilde düzenlenecektir. Oturma yerleri planlı olarak gösterilecek, yolcu adedi belirtilecektir.
01.01.1991 den itibaren yolcu listeleri en az üç nüsha olarak düzenlenecek, bir nüshası işyerinde kalacak, iki nüshası taşıttı bulundurulacaktır.
Yolcu taşıma biletlerinin komisyoncu ve acenteler tarafından kesilmesi halinde, yolcu listesi dört nüsha olarak düzenlenir. Bir fazla örnek, komisyoncu veya acente içindir. Bu listelerde işletmenin adı, ünvanı, vergi dairesi, hesap numarası, taşıtın plaka numarası, sefer tarihi ve hareket saati, yolcu sayısı, toplam hasılat gösterilir.
Şehirler arası yolcu taşıma işiyle uğraşan otobüs işletmecileri kullanacakları yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerini bağlı bulundukları vergi dairesinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara bastıracaklardır.
Ancak, bir otobüs firmasının veya firmalarının biletlerinin komisyoncular tarafından satılması halinde, yolcu taşıma biletleri ve yolcu listelerini otobüs komisyoncuları kendi vergi dairelerinin bulunduğu ildeki anlaşmalı matbaalara kendi adlarına bastıracaklar ve bu şekilde bastırılacak biletlerin dış yüzü üzerinde, hangi firmanın biletinin olduğunu belirtir, ilgili firmanın, adı ve soyadı varsa ünvanı gibi bilgiler ile amblemi yer alacaktır.
Otobüs komisyoncuları, bu şekilde bastıracakları yolcu taşıma biletlerini, birbirini takip eden müteselsil seri ve sıra numarası dahilinde teselsül ettireceklerdir. Otobüs firmaları ise hizmet bedeli olarak komisyoncu adına düzenleyecekleri faturalarda satılan bilet miktar ve tutarını ayrıca göstereceklerdir.
Öte yandan, bir işletmenin kendi otobüsüyle yaptığı taşıma işi yanı sıra, bağımsız otobüs sahiplerine de taşıma yaptırması halinde, bağımsız otobüs sahipleri tarafından işletmeye yapılan taşıma hizmeti karşılığında fatura düzenlenecektir.
Ancak, yolcu taşıma bileti ve yolcu listesinin gerek işletmeye bağlı otobüslere gerekse bağımsız otobüs sahiplerine yaptırılan taşımalarda işletme tarafından düzenleneceği tabiidir.
Bağımsız otobüs sahiplerinden maksat kendi otobüsüyle bir firmanın yolcularını taşıyan şahıslardır.
6) Günlük müşteri listeleri
Günlük müşteri listeleri, otel, motel, pansiyon gibi konaklama yerleri işletenlerce
tutulur. Odalar, bölmeler ve yatak durumu planlı olarak gösterilir. Müteselsil seri ve sıra numaraları taşır. İşletmede bulundurularak, istendiği anda ibraz edilir.
Bu listelerde:
1) Mükellefin adı, soyadı varsa ünvanı ve adresi,
2) Oda numaraları belirtilmek suretiyle müşterinin adı, soyadı ve oda ücreti
3) Düzenleme tarihi bulunur.
Otel işletmeliğinin bünyelerinde, özel jetonlarla çalışabilen oyun makinaları ile çeşitli
talih oyunları düzenlemeleri halinde, bu işletmelerin sözü edilen faaliyetlerine ilişkin düzenleyecekleri belgeler aşağıdaki şekilde olacaktır.
Anılan işletmelerin, talih oyunları için müşterilerine satmış oldukları jeton karşılığında fatura veya perakende satış fişi (ödeme kaydedici cihaz kullanılması halinde bu makinaların fişleri) vermeleri mecburidir.
Öte yandan, oyun sonucu müşterilere dağıtılacak ikramiyeler ile müşteriler tarafından iade edilecek jeton bedelleri ise Vergi Usul Kanunu hükümlerine uygun olarak düzenlenecek gider pusulası ile belgelendirilecektir.
7) Muhabere evrakı
Tüccarların her nevi ticari muameleleri dolayısıyla yazdıkları ve aldıkları, mektup,
telgraf, hesap hülasaları, muhabere evrakını teşkil eder ve bir dosyada saklanır.
Gider yazılan muhabere ücretinin tevsiki için de muhabere evrakının ibraz edilmesi şarttır.
8) Diğer belgeler
Tüccarlar evvelce açıklananlar dışında kalan ve bir hüküm ifade eden veya icabında
bir hakkın ispatında delil olarak kullanılabilen mukavelename, kefaletname, mahkeme ilamları gibi hukuki vesikalarla ihbarname, karar örnekleri, vergi makbuzları gibi vergi evrakını dosyada muhafaza etmeye mecburdurlar.
Zirai kazancın götürü gider usulüne göre tespiti sırasında beyan olunan hasılattan indirilmek üzere gerçek giderleri nazara alınan mükellefler, bu giderleri tevsik edecek belgeleri saklayacaklardır.
G.V.K. na göre sair kazanç ve iratları üzerinden vergilendirilecek mükellefler vergi matrahının tespitinde nazara alınacak giderlerini isbat edecek vesikaları muhafaza etmek mecburiyetindedirler.
9) Adisyon
01.08.1988 gününden itibaren bazı hizmet işletmelerinde adisyon kullanılması
zorunluluğu getirilmiştir. Konu ile ilgili olarak 185 ve 222 sayılı Vergi Usul Kanunu genel tebliğlerinde gerekli açıklamalar yer almış bulunmaktadır.
185 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliğine göre, sadece masada servis
yapılan, kurumlar vergisine tabi olan kurumlar tarafından çalıştırılan veya bilanço esasında defter tutan işletmeler ile işletme hesabı esasına göre defter tutmakla beraber alkollü içki servis yapılan işletmelerde adisyon kullanılması zorunlu bulunmaktadır.
Ayrıca anılan genel tebliğde belirlenen işletmelere ilave olarak, kurumlar vergisi veya gerçek usulde gelir vergisi mükellefi olup şehirlerarası karayolları üzerinde hizmet veren işletmelere de 200 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu genel tebliği ile adisyon kullanma zorunluluğu getirilmiştir.
222 sayılı tebliğle de adisyon kullanımı konusunda yeni düzenlemeler yapılmıştır. Buna göre;
1) Belediyelerden veya turizm bakanlığından alınan belgeler ile sınıfı belirlenen hizmet işletmelerinden 1. Sınıf veya daha üst sınıfa giren ve alkollü içki servisi yapılan lokanta, gazino ve benzeri işletmeler;
2) Tarihi mekan veya binalarda faaliyet gösterdiğinden sınıf tespiti yapılmayan lokantalarla turizm bakanlığından özel belge almış yeme-içme tesisleri ve eğlence yerlerinden alkollü içki servisi yapılan işletmeler;
Adisyon kullanmak mecburiyetindedirler.
Alkollü içki servisi yapılmayan lokanta ve benzeri işletmelerin sınıfı ne olursa olsun
adisyon kullanma mecburiyetleri bulunmaktadır.
Adisyon, sunulan hizmetin ve emtianın cins ve miktarını göstermek amacıyla düzenlenen bir belgedir. Adisyonlar anlaşmalı matbaalara bastırılarak kullanılacaktır. Adisyonlarda belirli bir ölçü aranmayacak, işletmeler kendi ihtiyaçlarına göre ölçüleri belirleyeceklerdir.
Adisyonlar, müşteriden sipariş alınırken düzenlenecek ve müşterinin masasında, daha sonraki siparişler işlenmek üzere bırakılacaktır.
Müşteri masasına bırakılan adisyonlara ayrıca düzenlenme saatleri yazılacaktır.
Hizmetin tamamlanmasından sonra adisyon müşteriye ibraz edilecek ve bu adisyona dayanılarak hesap ödenecektir. Ayrıca, müşterinin talebi beklenmeksizin derhal fatura, fatura vermeyi gerektirmeyen hallerde de perakende satış fişi düzenlenerek adisyonun birinci örneği ile birlikte müşteriye verilecektir.
Adisyonda en az aşağıdaki bilgiler bulunacaktır:
1) Mükellefin adı, varsa ticaret ünvanı, iş adresi, vergi dairesi ve hesap numarası
2) Hizmetin ve emtianın cinsi, miktarı
3) Adisyonun düzenlenme tarihi ve seri sıra numarası
4) Adisyonun basıldığı matbaa ile ilgili bilgiler
Adisyonlar, kopyalı en az iki örnek olarak düzenlenecektir. ilk örneği, fatura ve
perakende satış fişi ile birlikte müşteriye verilecek, ikinci örneği ise işletmede kalacaktır.
Adisyonlar en az yukarıda belirtilen bilgileri taşıyacak şekilde defterdarlıklarca anlaşma yapılmış matbaalarda ilgili mevzuat esaslarına göre bastırılacaktır.
Anlaşmalı matbaalara bastırılmamış adisyonlar ile tarih yazılmamış ve müşteri masasına bırakılmamış adisyonlar hiç düzenlenmemiş sayılacaktır.
209 sayılı Vergi Usul Kanunu genel tebliği ile 01.09.1991 gününden itibaren yeni bir uygulama başlamıştır. Buna göre:
- Ödeme kaydedici cihaz kullanmayan kahvehaneler adisyon tipi perakende satış fişi kullancaklardır. Örneği belli edilen bu fişte tüketilen içecek veya yapılan hizmet ayrıntılı olarak gösterilecektir.
- Ödeme kaydedici cihaz kullanan kahvehanelerin hasılatı ödeme kaydedici cihaz fişleri ile belgelendirilecektir.
10) Reçeteler
01.06.1989 gününden itibaren özel muayenehane, özel poliklinik, özel hasta hane sahibi
veya buralarda çalışan hekimlerce özel muayenehane ve tedaviler için düzenlenen reçeteler de Vergi Usul Kanunu uyarınca düzenlenmesi zorunlu belgeler kapsamına alınmıştır.
Öte yandan serbest meslek makbuzu dışında düzenlenecek reçete en az üç örnek olacak, ikisi müşteriye verilecek bir örneği muayenehanede kalacaktır.
Müşteri iki örneği de ilaç alacağı eczaneye ibraz edecek, eczane bir örneğini maliye bakanlığına aylık dönemler itibariyle göndereceği bilgi formunun dayanağı olarak saklayacaktır.
Konu, bakanlıkça 191-192 notu tebliğlerde ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
11) Döviz alım ve satım belgesi
226 Sayılı Vergi Usul Kanunu tebliği ile, 1 Mayıs 1994 gününüzden itibaren geçerli
olmak üzere, Türk parası Kıymetini koruma hakkında 32 sayılı kararda tanımlanan yetkili müesseselerce düzenlenen döviz alım ve satım belgeleri, Vergi Usul Kanununca düzenlenen belgeler kapsamına alınmıştır.
Yetkili müesseseler döviz alış ve satışlarında Vergi Usul Kanunu uyarınca, aşağıda belirlenen bilgileri taşıyan döviz alım ve satım belgelerini düzenlemek ve kullanmak zorundadırlar.
Düzenlenecek döviz alam ve döviz satım belgelerinde, T.C. Merkez bankasınca yayımlanan genelgelere göre bulunması zorunluluğu getirilen bilgilere ilave olarak, belgeyi düzenleyen yetkili müessesenin iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının da bulunması zorunludur.
Döviz alım ve satım belgeleri en az iki örnek olarak düzenlenecektir. bu belgelerin ikiden fazla örnek olarak düzenlenmesi halinde her birinin kaçıncı örnek olduğu belirlenecektir.
Döviz alam ve satım belgelerinin yukarıda sayılan bilgileri taşıması şartıyla bilgisayar kullanmak suretiyle düzenlenmesi de mümkün bulunmaktadır.
Döviz alım ve satım belgeleri, (Bilgisayarla düzenlenenler dahil) defterdarlıklarla anlaşmalı bulunan matbaalara bastırılmak veya noterlere tasdik ettirilmek suretiyle kullanılacak ve bu belgelerde belirli bir ölçü aranılmayacaktır.
12) Perakende satış vesikaları
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle, defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerin fatura vermek mecburiyetinde olmadıkları satışları ve yaptıkları işlerin bedelleri perakende satış vesikaları ile belgelendirilir.
a) Perakende satış fişleri:
Perakende satış fişlerinde işletme veya mükellefin adı, düzenlenme tarihi, alınan para
tutarı gösterilecek biçimde iki örnek olarak düzenlenir ve bir örneği imzalanarak müşteriye verilir.
Perakende satış fişlerinde satılan malın cins ve miktarının belirtilmesine gerek yoktur. Bu fişler seri ve sıra numarası ile teselsül ettirilir.
Perakende satış fişlerinin (3100 sayılı kanuna göre verilen yazar kasa fişleri hariç) düzenlenmesi sırasında, toplam bedelin ayrıca yazı ile de belirtilmesi ve rakamla yazılan toplamın her iki tarafının çift çizgi ile kapatılması zorunludur.
b) Makinalı kasaların kayıt ruloları:
Makinalı kasaların kayıt rulosuna günlük perakende satışlar tek tek kaydedilmiş olduğundan bu rulolar perakende satışların belgelendirilmesi için kullanılır.
“3100 sayılı KDV mükelleflerinin ödeme kaydedici cihazları, kullanmak mecburiyeti hakkındaki kanun” a göre gerekli şartları taşıyan ödeme cihazlarının verdiği satış fişlerinde en az şu bilgiler bulunmaktadır;
1) Fişi veren kişi ve işletmenin adı ve soyadı
2) Ünvanı adresi
3) Vergi dairesi ve hesap numarası
4) Satılan malın cinsi ve bedeli
5) Vergili olup olmadıkları ve bunlara ait toplamlar
6) Müteselsil fiş numarası
7) İşlem tarihi
8) Cihazın onaylandığını gösterir sembol ile cihaz sicil numarasıdır.
Makinalı kasaların kayıt ruloları için standart bir ebat tespit edilmesi söz konusu
olmadığından, makinenin cinsine göre kayıt rulosu kullanılabilir.
Cezai şartlar perakende satış fişinde olduğu gibidir.
c) Giriş ve yolcu taşıma biletleri:
Giriş ve yolcu taşıma biletleri, biletle girilen yerler ve yolcu taşıyan işletmelerde
perakende hasılatı belgelendirmek için düzenlenmektedir. Giriş ve yolcu taşıma biletlerinin de seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilmesi, işletme veya mükellef adını ve düzenleme tarihini içerecek biçimde kopyalı olarak iki örnek düzenlenmeleri gerekir.
13) Gider pusulası
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan serbest meslek erbabının ve çiftçilerin: Vergiden muaf esnafa: yaptırdıkları işler veya onlardan satın aldıkları emtia için düzenleyerek işi yapana veya emtiayı satana imza ettirecekleri gider pusulası vergiden muaf esnaf tarafından verilmiş fatura hükmündedir. Bu belge, birinci ve ikinci sınıf tüccarların, zati eşyalarını satan kimselerden satın aldıkları altın, mücevher gibi kıymetli eşya için de tanzim edilir.
Gider pusulası, işin mahiyeti, emtianın cins ve nevi ile miktar ve bedelini ve iş ücretini ve işi yaptıran veya emtiayı satın alan ile satanın adlarıyla ve soyadlarını (tüzel kişilerde unvanlarını) ve adreslerini ve tarihi ihtiva eder. gider pusulası iki nüsha olarak düzenlenir ve bir nüshası işi yapana veya malı satana verilir.
Gider pusulası seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilir.
14) Müstahsil makbuzu
Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile defter tutmak zorunda olan çiftçiler, götürü usule tabi veya vergiden muaf çiftçilerden satın aldıkları malların bedelini ödedikleri sırada iki nüsha makbuz tanzim etmeye ve imzalatarak almaya mecburdurlar. Mal, tüccar veya çiftçi adına bir adamı veya mutavassıt (aracı) tarafından alındığı takdirde makbuz bunlar tarafından tanzim ve imza olunur.
Çiftçiden avans üzerine yapılan mubayaalarda, makbuz, malın teslimi sırasında verilir.
Müstahsil makbuzunun tüccar veya alıcı çiftçi nezdinle kalan nüshası fatura yerine geçer.
Müstahsil makbuzunda en az aşağıda yazılı bilgiler bulunur:
1) Makbuzun tarihi
2) Malı satın alan tüccar veya çiftçinin adı, soyadı, ünvanı ve adresi
3) Malı satan çiftçinin soyadı, adı ve ikametgah adresi
4) Satın alınan malın cinsi, miktarı ve bedeli
Müstahsil makbuzu seri ve sıra numarası ile teselsül ettirilir.
15) Serbest meslek makbuzu
Serbest meslek erbabı, mesleki faaliyetlerine ilişkin her türlü tahsilatları için iki nüsha serbest meslek makbuzu düzenlemek, bir nüshasını müşteriye vermek, müşteriler de bu makbuzu istemek ve almak zorundadırlar.
Serbest meslek makbuzunda:
1) Makbuzu verenin soyadı, adı veya ünvanı, adresi, vergi dairesi ve hesap numarası,
2) Müşterini soyadı, adı veya ünvanı ve adresi
3) Alınan paranı miktarı
4) Paranın alındığı tarih
Yazılır ve serbest meslek erbabı tarafından imzalanır.
Serbest meslek makbuzları seri ve sıra numaraları ile teselsül ettirilir.
Serbest meslek makbuzu vermek mecburiyeti, gerçek usulde vergilendirilen serbest meslek erbabı içindir. Götürü usulde tabi olanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlarla, defter tutmak zorunda olan serbest meslek erbabı ve çiftçilere yaptıkları iş karşılığında aldıkları bedeller gider pusulasına bağlanır.
16) Ücret bordrosu
İşverenler her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu düzenlemek zorundalar. Ancak, gelir vergisi kanununa göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro düzenlenmez.
Ücret bordrolarında en az aşağıdaki bilgiler bulunur.
1) Hizmet erbabının soyadı, adı; ücretin alındığına dair imzası veya mührü (ücretin ödenmesinde ayrıca makbuz düzenlenmişse imza veya mühüre gerek yoktur)
2) Varsa vergi karnesinin tarih ve numarası
3) Birim ücreti (Aylık, haftalık, gündelik, saat veya parça başı ücreti)
4) Çalışma süresi veya ücretin ilgili olduğu süre
5) Ücret üzerinden hesaplanan vergilerin tutarı
Bordronun hangi aya ait olduğu baş tarafından gösterilir. Bir aya ait bordro ertesi ayın
yirminci gününe kadar hazırlanıp tarihlenerek, işletme sahibi veya müdürü ile bordroyu tanzim eden memur tarafından imzalanır.
İşverenler ücret bordrolarını yukarıdaki esaslara uymak şartıyla diledikleri şekilde tanzim edebilirler.
Genel, katma, özel bütçeli daire ve müesseselerle belediyelerin ve 3659 sayılı kanuna tabi müesseselerin ücret ödemelerinde kullandıkları vesikalar ücret bordrosu yerine geçer.
Gelir vergisi dört bölümden oluşmaktadır;
1) Çalışanları tanıtıcı bölüm:
Bu bölümde, çalışanların adları-soyadları, sigorta sicil numaralarına ilişkin bilgiler yer
almaktadır.
2) Tahakkuk bölümü:
Çalışanların ilgili ay içinde hak ettiği normal çalışma ücreti ile birlikte fazla çalışma
ücret ve sosyal yardımlar gibi ek ücretlerin yer aldığı bölümdür. Tahakkuk eden ücretler toplamına brüt ücret denilmektedir.
Çalışanlar ücretlerini aylık, haftalık veya gündelik şeklinde alabilirler. Bir ay otuz gün olarak kabul edilmektedir 1475 sayılı iş kanununa göre, çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. İş kanunu Cumartesi ve Pazar günleri işyerinin kapatılması ve haftanın diğer günlerinde 9 saat çalışılması suretiyle haftalık çalışmanın tamamlanmasına imkan tanımaktadır. Böylece haftalık çalışma süresini tamamlayanlar Cumartesi ve Pazar günleri çalışmasalar da ücrete hak kazanmaktadırlar.
Cumartesi ve Pazar günleri çalışılmayan işyerlerinde hafta içinde 9 saati geçen çalışmalar hafta içi fazla çalışma; Cumartesi ve Pazar günleri de çalışılması halinde hafta sonu fazla çalışma olarak adlandırılmaktadır. Hafta içi fazla çalışma ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen kısmın %50 fazlası ile ödenir. Aylık ücretlerde, saat ücreti aylığın 225 saate bölünmesiyle hesaplanmaktadır.
Hafta sonu fazla mesai ücret ise işçinin hafta tatili günü için çalışmadan almaya hak kazandığı bir günlük tutarındaki ücretini 1.5 gündeliği daha eklenerek hesaplanır. Böylece haftalık çalışma süresini tamamladıktan sonra hafta tatilinde çalışan işçiye toplam 2.5 gündelik ücret ödenmesi gerekmektedir.
3) Kesintiler bölümü:
Brüt ücret topl******* yasalar uyarınca yapılması gereken kesintiler ile çalışanların işletmeye borçlarına karşılık yapılan kesintilerin yer aldığı bölümüdür. İşverenler yasalar uyarınca şu kesintileri yapmak zorundalar: SSK pirimi, tasarrufu teşvik fonu, gelir ve damga vergisi.
Belgelerin saklanması ve ibrazı:
Vergi Usul Kanunu gereği defter tutmak zorunda olan mükelleflerin defter ve belgeleri
ilgili bulundukları yılı takip eden takvim yılındın başlayarak beş yıl süreyle saklanmaları zorunludur. Ayrıcı, defter tutmak zorunda olmayan ancak Vergi Usul Kanunun gereğince fatura, gider pusulası ve müstahsil makbuzu almak zorunda olanların aldıkları bu belgeleri tarih sırası ile tanzim tarihlerini takip eden takvim yılından başlayarak beş yıl süreyle saklamaları zorunludur.
Vergi Usul Kanunu gereği düzenlenmesi zorunlu olan tüm belgelerin saklama süresi içerisinde yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz etme zorunluluğu bulunmaktadır.