Kayıtlar tamamlandı. Enstruman ve vokal kanalları karşınızda, sizin onları birleştirmenizi bekliyor. Muazzam vokaller, enerjik davullar, az rastlanır türden gitarlar, tek başlarına dinlendiğinde hepsi şahane tınlıyor. Fakat sesleri birlikte dinleyince bir türlü tatmin edici bir şey duyamıyorsunuz. Evet, bazen miks yapmak sinir bozucu bir hal alabilir. Bunu yapmanın doğru yolu nedir diye biraz araştırırsanız her başarılı ses mühendisinin kendine ait bir yöntemi olduğunu fark edeceksiniz. Bu da demek oluyor ki muhtemelen dünya üzerinde kaç ses mühendisi varsa o kadar birbirinden farklı miks yapma şekli vardır ve herkes kendi yolunu kendi çizmek durumundadır. Her mikse başlarken aynı yorucu süreçten bir daha geçmemek için bir checklist oluşturmak ve çalışmanızı sistematik hale getirmekte fayda var. Aşağıda kendi checklist'inize dahil edebileceğiniz bir kaç madde var. Bunlar tabi ki değişmez kurallar değil. Sadece başlangıçta rehber olması amacıyla hazırlanmış ve dilediğinizce modifiye edebileceğiniz bir kaç öneri.
1- Başlamadan önce herşeyi sıfırlayın. İster analog bir masada çalışıyor olun ister Protools veya Cubase gibi bir DAW üzerinde, öncelikle tüm eq'ların flat pozisyonda, pan'ların ortada olduğuna emin olun. Tüm efektleri kapatın, kullanılmayan kanalların faderlarını aşağı çekin, hiç bir kanalın sesleri send'lere gitmesin. Software üzerinde miks yapanlar, hazırladıkları preset projekt'lerle işe başlamaya alışkındırlar. Öyle ki bazen trampete uygulanacak kompresör bile save edilmiştir. Kontrol elinizde olsun. Daha sonra açık unuttuğunuz bir efekt yüzünden saatlerinizi harcadığınıza üzülmeyin.
2- Tüm kanalların gain'lerini optimize edin. Sadece normal kanalları değil efektlerin input ve outputlarını, grup kanallarını da ayarlayın. 8 kanal bir miks'te tüm kanallar aynı anda -16 dB'deyken, 16 kanal bir mikste -22 dB'deyken master kanalında -0.4 dB seviye oluşur. Mikse başlarken kanalların seviyelerini yüksek tutarsanız diğer enstrumanları ekledikçe master kanaldaki seviye çok yükselip sizi tüm kanalları yeniden ayarlamak zorunda bırakacaktır.
3- Kanalları gruplandırın. Back vokalleri, davul mikrofonlarını bir kanalda toplayın. Böylece tek bir fader kullanarak, daha önce sağladığınız dengeyi bozmadan davulun genel sesini açabilirsiniz. Bu şekilde oluşturduğunuz grup kanallarına efekt kanallarını da eklemeyi unutmayın. Eğer eklemezseniz grup kanalının sesini her açtığınızda efektlerin sesini de açmakla uğraşmanız gerekir.
4- Eğer miksin bazı kısımlarında kanalların seviyeleri değişiyorsa dinlemelerinizi fader'ları gözle takip etmeden yapın. Böylece enstrumanların dengesine daha rahat konsantre olursunuz.
5- Kulaklarınız daima doğruyu söyler. Mikse başlamadan önce onları dinlendirin. Bu dinlenmenin hemen ardından mikste kullanacağınız monitörlerden referans olarak seçtiğiniz ticari bir kaydı dinleyin.
6- Efektleri abartılı kullanmayın. Özellikle reverb kullanırken dikkatli olun. Gereğinden fazla kullanırsanız netliği kaybedersiniz. Bir sese ne kadar reverb verirseniz onu mikste o kadar arka plana atmış olursunuz. Reverb miktarını azaltmadan sesi miks içinde öne çıkartmak istiyorsanız daha uzun predelay zamanları kullanmayı deneyebilirsiniz.
7- Kick ve bas gitar gibi sesleri ortada bırakın, sağa veya sola panlamayın. Bas seslerde yön algısı çok daha zayıftır. Bu seslerin stereo sistemde her iki kanala eşit dağıtılmaları en iyi sonucu verecektir.
8- Miks son aşamaya gelene kadar master kanalına eq uygulamayın veya efekt vermeyin. En son yapılacak işi en son yapın.
9- Aynı frekansta sesler üreten enstrumanları aynı bölümde kullanmamaya çalışın. Özellikle mid frekanslarda mümkün olduğunca en iyi sesi seçmeye çalışın. Üstünde çalıştığınız seslerin bas ve tiz kısımlarından eq yardımıyla kurtulup frekans spektrumunu daraltırsanız miks içinde daha ayırt edilebilir tınlamalarını sağlayabilirsiniz. Buna iyi bir örnek olarak rock müzikte akustik gitar kullanımını gösterebiliriz. Akustik gitarın baslarını biraz törpülediğinizde hem miks içine daha iyi oturacak hem de daha net duyulacaktır.
10- Eğer mümkünse problemleri eq'ları yükselterek değil kısarak halletmeye çalışın.
11- Kompresör kullanırken dip gürültülerini de artırdığınızı unutmayın.
12- Zaman zaman miksinizi stüdyonun kapısından çıkıp oradan dinlemeyi deneyin. Miksinizdeki dengesizlikleri daha rahat duymanızı sağlar.
13- Fazla yüksek volume'lerde dinleme yapmayın. İnsan kulağı da gelen seslere kompresyon uygular. Sadece miksinizin yüksek volumelerde nasıl duyulduğunu test etmek istediğinizde sesi açın.
14- Miksinizi kulaklıklarla da dinleyin. Kulaklıkla yapılan dinleme klikleri ve düşük seviyeli distorsiyonu daha rahat duymanızı sağlar. Ancak seviyelere asla kulaklık dinlemesiyle karar vermeyin. Bas frekanslarda kulaklıkların davranışı çok belirsizdir. Kulaklığı parmağınızla hafifçe bastırdığınızda bile bas frekanslar daha çok duyulmaya başlar.
15- Parça içinde davul ve basın seviyelerini değiştirmeyin. Ritm enstrumanları, diğer enstrumanların üzerinde rahatça hareket edebileceği sabit bir zemin oluşturmalıdır. Bu enstrumanların parça içinde tuşeleriyle yükseliş ve düşüşleri haricinde fader'larla oynayarak yapılan düzenlemeler doğallığı bozacaktır.
16- Kalabalık bir mikste drive'lı gitarlar ve synth pad'ler vb. mid frekanslardaki enstrumanların, vokal girdiğinde 2-3 dB düşecekleri şekilde ducking uygulayabilirsiniz. Ancak dikkatli bir dinlemeyle hissedilecek kadar uygulasanız bile, miksinizin çok daha temiz duyulmasını sağlayabilir. Hızlı attack zamanları kullanın. Release zamanlarını dinleyerek ayarlayın. Kısa release zamanları pumping etkisi yaratabilir, ancak rock müzikte daha enerjik bir sonuç elde edebilirsiniz.
17- Eğer daha çok midi enstrumanlardan oluşan bir miksle uğraşıyorsanız, sequencer ekranına bakmamayı deneyin. Bu sayede sadece seslere odaklanıp ekranda akan görüntülerin yarattığı yanlış izlenimlerle bir miks oluşturmamış olursunuz.
18- Yakın mikrofonlamayla alınan bir ses aşırı cansız geliyor ama belirgin bir reverb kullanmak da istemiyorsunuz. Reverb için ambience ya da early reflection ayarlarını deneyin. Reverb zamanını ne kadar kısaltırsanız sesi miks içinde o kadar öne almış olursunuz.
19- Bitirdiğinizi düşündüğünüz miksi bir de ertesi gün dinleyin. Gece boyunca dinlenen kulaklarınız size çok daha objektif bir duyum sağlayacaktır. İlk zamanlarda 'bu kadar bariz bir hatayı nasıl yaptım' diye düşünmeniz normaldir. Üzülmeyin.
20- Miksinizin son halini elinizdeki tüm ses sistemlerinde dinleyin. Araba teybiniz dahil tümünde iyi sound aldığınıza emin olun. Tüm ayarlarınızı saklayın. Ne zaman ihtiyacınız olacağı belli olmaz.
1- Başlamadan önce herşeyi sıfırlayın. İster analog bir masada çalışıyor olun ister Protools veya Cubase gibi bir DAW üzerinde, öncelikle tüm eq'ların flat pozisyonda, pan'ların ortada olduğuna emin olun. Tüm efektleri kapatın, kullanılmayan kanalların faderlarını aşağı çekin, hiç bir kanalın sesleri send'lere gitmesin. Software üzerinde miks yapanlar, hazırladıkları preset projekt'lerle işe başlamaya alışkındırlar. Öyle ki bazen trampete uygulanacak kompresör bile save edilmiştir. Kontrol elinizde olsun. Daha sonra açık unuttuğunuz bir efekt yüzünden saatlerinizi harcadığınıza üzülmeyin.
2- Tüm kanalların gain'lerini optimize edin. Sadece normal kanalları değil efektlerin input ve outputlarını, grup kanallarını da ayarlayın. 8 kanal bir miks'te tüm kanallar aynı anda -16 dB'deyken, 16 kanal bir mikste -22 dB'deyken master kanalında -0.4 dB seviye oluşur. Mikse başlarken kanalların seviyelerini yüksek tutarsanız diğer enstrumanları ekledikçe master kanaldaki seviye çok yükselip sizi tüm kanalları yeniden ayarlamak zorunda bırakacaktır.
3- Kanalları gruplandırın. Back vokalleri, davul mikrofonlarını bir kanalda toplayın. Böylece tek bir fader kullanarak, daha önce sağladığınız dengeyi bozmadan davulun genel sesini açabilirsiniz. Bu şekilde oluşturduğunuz grup kanallarına efekt kanallarını da eklemeyi unutmayın. Eğer eklemezseniz grup kanalının sesini her açtığınızda efektlerin sesini de açmakla uğraşmanız gerekir.
4- Eğer miksin bazı kısımlarında kanalların seviyeleri değişiyorsa dinlemelerinizi fader'ları gözle takip etmeden yapın. Böylece enstrumanların dengesine daha rahat konsantre olursunuz.
5- Kulaklarınız daima doğruyu söyler. Mikse başlamadan önce onları dinlendirin. Bu dinlenmenin hemen ardından mikste kullanacağınız monitörlerden referans olarak seçtiğiniz ticari bir kaydı dinleyin.
6- Efektleri abartılı kullanmayın. Özellikle reverb kullanırken dikkatli olun. Gereğinden fazla kullanırsanız netliği kaybedersiniz. Bir sese ne kadar reverb verirseniz onu mikste o kadar arka plana atmış olursunuz. Reverb miktarını azaltmadan sesi miks içinde öne çıkartmak istiyorsanız daha uzun predelay zamanları kullanmayı deneyebilirsiniz.
7- Kick ve bas gitar gibi sesleri ortada bırakın, sağa veya sola panlamayın. Bas seslerde yön algısı çok daha zayıftır. Bu seslerin stereo sistemde her iki kanala eşit dağıtılmaları en iyi sonucu verecektir.
8- Miks son aşamaya gelene kadar master kanalına eq uygulamayın veya efekt vermeyin. En son yapılacak işi en son yapın.
9- Aynı frekansta sesler üreten enstrumanları aynı bölümde kullanmamaya çalışın. Özellikle mid frekanslarda mümkün olduğunca en iyi sesi seçmeye çalışın. Üstünde çalıştığınız seslerin bas ve tiz kısımlarından eq yardımıyla kurtulup frekans spektrumunu daraltırsanız miks içinde daha ayırt edilebilir tınlamalarını sağlayabilirsiniz. Buna iyi bir örnek olarak rock müzikte akustik gitar kullanımını gösterebiliriz. Akustik gitarın baslarını biraz törpülediğinizde hem miks içine daha iyi oturacak hem de daha net duyulacaktır.
10- Eğer mümkünse problemleri eq'ları yükselterek değil kısarak halletmeye çalışın.
11- Kompresör kullanırken dip gürültülerini de artırdığınızı unutmayın.
12- Zaman zaman miksinizi stüdyonun kapısından çıkıp oradan dinlemeyi deneyin. Miksinizdeki dengesizlikleri daha rahat duymanızı sağlar.
13- Fazla yüksek volume'lerde dinleme yapmayın. İnsan kulağı da gelen seslere kompresyon uygular. Sadece miksinizin yüksek volumelerde nasıl duyulduğunu test etmek istediğinizde sesi açın.
14- Miksinizi kulaklıklarla da dinleyin. Kulaklıkla yapılan dinleme klikleri ve düşük seviyeli distorsiyonu daha rahat duymanızı sağlar. Ancak seviyelere asla kulaklık dinlemesiyle karar vermeyin. Bas frekanslarda kulaklıkların davranışı çok belirsizdir. Kulaklığı parmağınızla hafifçe bastırdığınızda bile bas frekanslar daha çok duyulmaya başlar.
15- Parça içinde davul ve basın seviyelerini değiştirmeyin. Ritm enstrumanları, diğer enstrumanların üzerinde rahatça hareket edebileceği sabit bir zemin oluşturmalıdır. Bu enstrumanların parça içinde tuşeleriyle yükseliş ve düşüşleri haricinde fader'larla oynayarak yapılan düzenlemeler doğallığı bozacaktır.
16- Kalabalık bir mikste drive'lı gitarlar ve synth pad'ler vb. mid frekanslardaki enstrumanların, vokal girdiğinde 2-3 dB düşecekleri şekilde ducking uygulayabilirsiniz. Ancak dikkatli bir dinlemeyle hissedilecek kadar uygulasanız bile, miksinizin çok daha temiz duyulmasını sağlayabilir. Hızlı attack zamanları kullanın. Release zamanlarını dinleyerek ayarlayın. Kısa release zamanları pumping etkisi yaratabilir, ancak rock müzikte daha enerjik bir sonuç elde edebilirsiniz.
17- Eğer daha çok midi enstrumanlardan oluşan bir miksle uğraşıyorsanız, sequencer ekranına bakmamayı deneyin. Bu sayede sadece seslere odaklanıp ekranda akan görüntülerin yarattığı yanlış izlenimlerle bir miks oluşturmamış olursunuz.
18- Yakın mikrofonlamayla alınan bir ses aşırı cansız geliyor ama belirgin bir reverb kullanmak da istemiyorsunuz. Reverb için ambience ya da early reflection ayarlarını deneyin. Reverb zamanını ne kadar kısaltırsanız sesi miks içinde o kadar öne almış olursunuz.
19- Bitirdiğinizi düşündüğünüz miksi bir de ertesi gün dinleyin. Gece boyunca dinlenen kulaklarınız size çok daha objektif bir duyum sağlayacaktır. İlk zamanlarda 'bu kadar bariz bir hatayı nasıl yaptım' diye düşünmeniz normaldir. Üzülmeyin.
20- Miksinizin son halini elinizdeki tüm ses sistemlerinde dinleyin. Araba teybiniz dahil tümünde iyi sound aldığınıza emin olun. Tüm ayarlarınızı saklayın. Ne zaman ihtiyacınız olacağı belli olmaz.