Mevlânâ ve Yunus Emre Halkasında..

Mevlânâ Hazretleri: “-Tasavvuf

bir mânevî hakikatten

binlerce ledünnî hakikatlar çıkaran Rabbanî hakimlerin özel irfân meslekleri…”(3)

EŞREF-İ MAHLÛKAT

Hz. Mevlânâ

insanın yaratılış hakikatiyle alâkalı hikmetin sırrını cihânşümûl bir mesaj halinde bütün insanlığın idrâkine sunmuştur. Hz.Mevlânâ’ya göre; o insandır ki

o’nun bir adı da: “eşref-i mahlûkat” olarak meleklerden dahi üstün yaratılmıştır:

“Insan bir cevherdir

gökyüzü ise ona arazdır.
Her sey parçadır

basamaktır

maksat ise insandır.”(4)

Birbirinin ayrılmaz iki kutbun birer mümessili olan Hz.Mevlânâ ve Yunus Emre; bütün insanlığı aynı “gökkuşağı” altında toplanmaya ve birbirleri ile kaynaşmaya “dâvet” etmişlerdir: Hz.Mevlânâ: “...İster kâfir

ister mecûsi

ister putperest ol; ister yüz kere tövbeni bozmuş ol

yine gel!..” derken; Yunus Emre’de: “Yaradılan’ı sev Yaradan’dan ötürü!..” diyordu. Biri doğru yoldan ayrılmış günahkârlara dergâhının kapısını sonuna kadar açarken; diğeri

onları sevginin hudutsuz ikliminde kucaklaştırıyordu:


“Ben yürürem yana yana ışk boyadı beni kana

Ne âkılem ne dîvâne gel gör beni ışk n’eyledi!..”

Geh eserem yeller gibi geh tozaram yollar gibi
Geh akaram seller gibi gel gör beni ışk n’eyledi

Akar sulayın çağlaram derdlü cigerüm dağlaram
Şeyhüm anuban ağlaram gel gör beni ışk n’eyledi

Ya elüm al kaldur beni ya vasluna irdür beni
Çok ağlatdun güldür beni gel gör beni ışk n’eyledi

Ben yürürem ilden ile şeyh soraram dilden dile

Gurbetde hâlüm kim bile gel gör beni ışk n’eyledi!

Mecnûn oluban yürürem ol yârı düşde görürem
Uyanup melûl oluram gel gör beni ışk n’eyledi

Miskin Yûnus biçâreyem başdan ayağa yâreyem
Dost ilinden âvâreyem gel gör beni ışk n’eyledi”(5)

Mısralarının sahibi

(Cellecelalühü) yolunun aşığı Yunus; O’nun yolunda yanıyor

içi kan ağlıyor

deli dîvâne oluyor. Lâkin bu da yetmiyor: “Beni bende deme

bende değilem

bir ben vardır bende benden içerü!...” demek suretiyle kendi benliğini aştığını ve “hâkiki benliğine” kavuştuğunu söylüyor. Zaten bütün mes’ele de bu noktada mihrâklaşıyor. Nefsini “iç benliği”nde eritmek ve kendini aşmak... Çilelerin çilesinden geçip

“nûr” deryasına ulaşmak...

“VARLIK-YOKLUK”

Hz.Mevlânâ: “Hamdım

piştim

yandım!” diye hulâsa ettiği ömrünü

Hakk’a(Cellecelalühü) yürüyüşün emsalsiz bedeli olarak gösterir. “Varlıkta–yokluk” ilk durak ise; “yoklukta-varlık” son durak olacaktır. Aklın bu anda donarak infial ettiği bilinen ve görünen son... Mantığın çatladığı

ilmin acizleşerek yerinde saymaya başladığı vakit... “Yoktan-var” etmek yalnızca “Hâkim” olan

’a (Cellecelalühü) mahsus bir vâkıa...(6)

Bilindiği üzre varlıklar zıtlarıyla kaimdirler. Bir Hâdisi Şerîfte: “Ez’zıd Lâ yeştemîan…”(7) (Yani

zıtlar bir araya gelmez

toplanamaz.) Buyrulmuştur. Bu toplanamazlığa rağmen o zıtlıklarda öylesine bir âheng

nizâm

intizâm ve cünbüş vardır ki

şi’rîyeti tarife sığmaz. Her “varlık” aynı zamanda bir “yokluk”a

her “yokluk” da bir “varlık”a muhtaçtır. Çünkü “varlık” da

“yokluk” da Yüce

’ın(Cellecelalühü) “künhü”ne bağlı birer mahlûkudur.

’dan (Cellecelalühü) ayrı olmak mümkün müdür? O halde varlıklardan birinin olması veya olmaması

ötekinin “varlığına” veya “yokluğuna” bir fayda veya zarar getirmez.

İmamı Rabbanî Hazretlerinin muazzam kıstasına göre: “Hiçbir şey O’na muttasıl (bitişik) değil ve hiçbir şey ondan münfasıl (kopuk) değil!.. “Lâ mevcude illallah”ın sırrı buradadır. Yani

yok ki ondan başkası”...( 8 )

Hz Mevlâna:

“Yokluktayız

yokluğun sarhoşu olmuşuz.
Yokluk sevgilisi

çok daha vefalıdır.” (9)

Buyururken

O

“yokluk sevgilisi” olarak vasıflandırdığı

’ı (Cellecelalühü) bilen bir ruhun

zevken idrâk ile büyüklerin “Kendini bil

tâkî Cenâb-ı Hakk’ı da bilesin!”(10) buyurdukları veçhile

bütün insanlığa “Nefsini bilen Rabbini bilir!” hikmetinin de saadet şifresini veriyordu:

“Âlim nice binlerce ilim bilir de o zalim kendi nefsini bilmez

Sen gerçi caiz olanı olmayanı bildin ama nefsin acaba bunlardan hangisi üzere!
Her metaın kıymetini bilirsin de kendi kıymetini bilmeyen ahmaksın.
Uğurlu uğursuz yıldızları biliyorsun da kendin uğurlu musun uğursuz mu haberin yok .”(11)



Üstad Necip Fazıl Kısakürek

“O’nun Sanatı” adlı şiirinde bu mevzû’yu kendisine has ifâdelerle şöyle dillendirmiştir:

“(Yok) bir (var)dır;
Geçit vermez;
Dar mı

dardır!

(Yok) bir (yok)tur;
Akıl ermez

Ne de çoktur!

(Var) bir (yok)tur;
Yusyuvarlak
Dönen oktur.

(Var) bir (var)dır.
O’na varmak...
Bu kadardır!”(12)

Üstad “Geçilmez” adlı Şiirinde de bu büyük “oluş”un âdetâ destânını yazmıştır:

“Bu kapıdan kol ve kanat kırılmadan geçilmez;
Eşten

dosttan

sevgiliden ayrılmadan geçilmez.
İçeride bir has oda

yeri samur döşeli;
Bu odadan gelsin diye çağrılmadan geçilmez.
Eti zehir

yağı zehir

balı zehir dünyada

Bütün fâni lezzetlere darılmadan geçilmez.
Varlık niçin

yokluk nasıl

yaşamak ne

topyekün?
Aklı yele salıverip çıldırmadan geçilmez.
Kayalıklı boğazlarda yön arayan gemi;
Usta kaptan kılavuza varılmadan geçilmez.
Ne okudun

ne öğrendin

ne bildinse berhavâ;
Yer çökmeden

gök iki şak yarılmadan geçilmez.
Geçitlerin

kilitlerin yalnız O’nda şifresi;
İşte

işte o eteğe sarılmadan geçilmez!”(13)

Daha evvel de temas ettiğimiz gibi Tasavvuf’un bu en ince ve en can alıcı mahrem mevzû’u olan “varlık-yokluk” mevzû’nu Cüneydî Bağdadî Hazretleri: “

’ın (Cellecelalühü) seni sende öldürmesi ve kendisiyle diriltmesi”(14) şeklinde tarif etmiştir. “Varlık” ile “yokluğun” mutlak sahibinin Hâkim olan

ü Tealâ’dan (Cellecelalühü) başkasının olmadığının en güzel ifâdesi…Bu azîm tarife göre; her türlü dünyevî his iptal edilecek ve büyük “oluş” hakikatinin tecellîsiyle sırlar âleminin perdeleri açılacak ve ilâhî nûrla mühürlenecektir.


ONLAR “HÂL” DİLİYLE KONUŞURLARDI

İslâm Mutasavvıfları “hâl” ehli idiler ve birbirleriyle konuşmaları “kaal” diliyle değil

“hâl” diliyle olurdu.

“Birgün Bağdat’dan Mutasavvıf Şeyh Şihabeddin Ömer Suhreverdi Hazretleri’nin Kayseri’ye Hz.Mevlânâ’nın Hocalarından Seyyid Burhaneddin Hazretleri’ni ziyarete geleceğini haber verirler. Bir-iki gün sonra Suhreverdi Hazretleri Kayseri’ye gelir

Seyyid Burhaneddin Hazretleri’ni Zâviyesi’nin önündeki bir toprak yığınının üstünde bularak yanı başına çömeliverir. Saatler geçtiği halde tek kelime konuşmazlar. Sonunda Suhreverdi Hazretleri

Seyyid Hazretleri’nin yanından ayrılır

bu garip ziyareti şaşkın şaşkın seyreden müritleri Seyyid Hazretleri’ne:

-Bu nasıl görüşme böyle? Aranızda hiçbir sual ve cevap vaki olmadı. Tek kelime konuşmadınız. Buna sebep nedir?
Diye sorarlar. Seyyid Burhaneddin Hazretleri şu cevabı verir:
-Hâl ehli yanında “kaal” dili değil

“hâl” dili lâzım. Kur’ân-ı Kerîm’de “susunuz” hitabı varid oldu. Hakikati görenin huzurunda susmak gerekir. Zira

“hâl” olmaksızın “kaal” ile gönül müşkülleri çözülemez.”(18)

ŞERÎAT MERKEZLİ HAKİKAT YÜRÜYÜŞÜ

Hz. Mevlânâ’nın babası Sultan’ül Ulema (Bilginlerin Sultânı) Bahaeddin Veled Hazretleri “Maârif” adlı eserinin dördüncü cildinde

filozoflara ve felsefeden ve hikmetten bir şey umanlara şiddetli bir dille şöyle sesleniyordu:

“-Siz dengeli ve huzur içindeki gönülleri bırakıyor

şüphe ve vesveselere düşüyorsunuz. Hakikat sizlere şahdamarınızdan daha yakın olduğu halde

göremiyor

boşuna çırpınıp duruyorsunuz. Acırım sizlere…

Ve ilâve ediyordu:

-Hazreti Peygamberin yürüyüşünden daha iyi bir yürüyüş

yolundan daha doğru bir yol görmedim. O yokken “varlık” da yoktu. Ne fikir

ne his

ne madde

ne yıldız

ne felsefeyle hikmet… O geldi

Kur’ân-ı Kerîm indi ve her şey onda cem oldu.”(19)

Aynı yolun yolcusu oğlu Gönüller Sultânı Hz.Mevlânâ da

(Cellecelalühü)

Kur’ân ve Resûl aşığı büyük bir velîdir. O

bu husûsu çok açık bir şekilde şöyle dile getirmiştir:

“Men bende-i Kur’anem

eğer cân dârem
Men hâk-i reh-i Muhammed muhtârem
Eğer nakl kuned cüz in kes ez güftarem
Bizârem

ezü vez an suhen bizârem”(20)

[ Ben yaşadıkça

Kur’ân’ın kulu

kölesiyim.
Ben

o temiz

pâk Muhammed’in yolunun toprağıyım.
Bir kimse benim bu sözlerimden başka bir şey naklederse.
Onu söyleyenden de

o sözden de

bîzârım...]

“Ben bir ayağı Şerîat’de

bir ayağı bütün kâinâtı dolaşan bir pergelim!” diyen Hz..Mevlânâ’daki engin tecessüs; Yunus Emre’de: “Yunus diye göründüm

ete kemiğe büründüm!...” şeklinde karşılık bulur.



YUNUS EMRE HZ.MEVLÂNÂ HALKASINDA

Hz.Mevlânâ’ya büyük bir edep ve tevâzu içerisinde olan bağlılığını aşağıdaki şiirinde açıkça ifâde eden Yunus Emre’nin

Hz Mevlânâ’nın sohbet halkasında bulunmuş olduğunun da bir göstergesidir:

“Mevlânâ Hüdâvendigâr bize nazar kılalı

Onun görklü nazarı gönlümüz aynasıdır.

Fâkîh Ahmed Kutbuddin Seyyid Ahmed Necmüddin

Mevlânâ Celâlüddin o kutb-i cihân kani.”(21)

YUNUS’UN BEN’İ

(Cellecelalühü) “Mâlik-ül Mülk”tür. Her şeyin sahibi ve hükümdarı O’dur. Yunus Emre bu vaziyeti çeşitli beyitlerinde dile getirir:

“Senündür padişahlık kudretün var

Yaratdun yiri gögi heybetün var.”

Bütün mevcûdât

ü Teala’nın(Cellecelalühü) nûru ile kaplıdır.

(Cellecelalühü)

“Zat-Nûrunu” kendi sıfatlarıyla gizlediğinden zât’ıyla değil nişanlarıyla bilinir:

“Dünya âhiret

ol Hak yir gök toludur mutlak

Hiç gözlere görinmez kim bilür ne nişânde.”

“Kün” emriyle bütün mevcûdâtı yaratmıştır. Çünkü

(Cellecelalühü)

evvel

ahir

ezelî

ebedî…ilh. her şeyi “var” ve “yok” edendir:

“Hem evvelsin

hem âhir kâmu yerlerde zâhir
Hiç makam yoktur sensüz ben niçün göremezem”(22)

Yunus Emre’nin: “Beni bende demen

bende değilem; bir ben vardır

bende benden içerü!” dediği “ben” artık kendi “ben”i olmaktan çıkmış

Mutlak Zat’ın “ben”i ile karışmıştır. Artık görünen vücutlar

’(Cellecelalühü)ındır ve Yunus Emre’nin dilinde hakikî seyrini bulmuştur:

“Mânâ bahrine daldık

vücut seyrini bulduk;
İki cihân ser-te-ser cümle vücutta bulduk.”(23)

HZ. MEVLÂNÂ’NIN İLÂHÎ ÂŞK MUHABBETİ

Hz.Mevlânây’ya göre

aşktan nasibini alamayanların

insanlık vasıfları eksiktir. Yaratılışın yüce hikmetine vasıl olmak aşkla mümkündür:

“Âşk

üstünlükte

hünerde bilgide

defterde

kitap yapraklarında değildir.
Halkın

dedi-kodusu da âşıkların yolu değildir.

Âşkın dalı ezeldedir

kökü ebedde. Bu ağaç ne arşa dayanır

ne yere

Gövdesi yoktur

gövdeye dayanmaz bu âşk ağacı...

Âşka boşverdik

hevayı

hevesi çoktan attık

Çünkü bu ululuk

şu anlayışa göre değil

Sen âşka iştiyak diyorsun

bil ki iştiyak ondadır.
O sana müştaktır. Çünkü onun şevki olmadıkça

hiç kimse iştiyak çekemez.”(24)

Âşk geldi damarımda

derimde kan kesildi; beni kendimden aldı

sevgiliyle doldurdu.
Bedenimin bütün cüz’ülerini sevgili kapladı.
Benden kalan yalnız bir ad

ondan ötesi hep o…

Bizim Peygamberimiz’in yolu âşk yoludur.
Biz âşk çocuklarıyız; âşk bizim anamızdır.
Âşksız olma ki ölü olmayasın

âşk da öl ki diri kalasın.”(25)

“İnsan çok büyük bir âlemdir (Fihi Mafih).”(26) Buyuran Hz.Mevlânâ

üstün idrâk ve yakıcı aşkın mutlaka devam ettirilmesinden yanadır:

“İster bu cihânın âşkı olsun

ister o cihânın âşkı..
Gerçek mâşukta suret yoktur.

Hakikaten surete âşıksan sevgili ölünce onu ne diye terk ediyorsun?
Sureti yine yerinde

bu terk ediş neden?

Âşık iyice ara mâşukun kim senin?
Sevgili duyuyla idrâk edilseydi her duyu ile idrâk edene âşık olurdun.
Vefa âşkı arttırıyorsa

suret nasıl olur da vefayı değiştirir?”(27)

“Her nefis ölümü tadacaktır” ilâhî kaidesince

ölüm de muhakkaktır. Kur’ân-ı Kerîm’ de ölüm: “

’a(Cellecelalühü) dönüş” olarak vasıflandırılmıştır. Hz. Mevlânâ için ise ölüm yâre

(sevgiliye) kavuşma “visâl”e erme (şeb-i ârus-gerdek gecesi)dir. Hz. Mevlânâ ölümü

bir yeniden doğuş

vuslat

günü kabul etmiştir:

“Bizim mezarımız ârif kişilerin gönülleridir.
Öldüğüm gün

tabutumu omuzlar üzerinde gördüğün zaman

bende bu cihânın derdi var sanma…

Bana ağlama

yazık yazık

vah vah deme.
Şeytanın tuzağına düşersen

vah vah’ın sırası o zamandır

yazık yazık o zaman denir..

Cenazemi gördüğün zaman ayrılık ayrılık deme

benim buluşmam

görüşmem o zamandır.
Beni mezara koydukları zaman

elvedâ elvedâ deme…
Mezar Cennet Kapısı’nın perdesidir.

Batmayı gördün ya

doğmayı da seyret.
Güneş ve aya batmadan ne ziyan gelir?..

Sana batma görünür ama

o aslında doğmaya hazırlıktır

yeniden doğmadır.
Mezar ise hapishane gibi görünür ama

aslında cân’ın hapisten kurtuluşudur…

Yere hangi tohum atıldı da bitmedi?
Neden insan tohumuna gelince bitmeyecek zannına düşüyorsun?..

Hangi kova kuyuya salındı da dolu olarak çıkmadı?
Can

Yusuf’u kuyuya düşünce niye ağlasın?..

Bu tarafta ağzını yumdun mu o tarafta aç..
Çünkü artık hay-huydan uzak

mekânsızlık âlemindesin”(28)



NETİCE-İ KELÂM

Yaratan ile yaratılan arasındaki mükemmel bağın halkalarını meydana getiren bu iki “Hakk Âşığı”

bize “ilimlerin-ilminin” anahtarını bırakıp Hakk’a yürüdüler. Sadece başımız sıkıştığında değil

dosdoğru yolda yürürken dahi

çilenin bu “nûrlu” aynasından kendimizi daima kontrol etmeliyiz. Hem öyle kontrol etmeliyiz ki

“Ölmeden evvel ölünüz!” ihtarınca ve gah Yunus Emre gibi:

“Ten fanîdür

cân ölmez

gidenler girü gelmez

Ölür ise ten ölür

cânlar ölesi degül”(29)

gah Gönüller Sultânı Hz.Mevlânâ gibi:

Biz

göklere doğru uçup ağmadayız;
Çünkü bizim yaradılışımızın aslı

mayası arştır.(30)

“Dünyâda da ahrette de mevcut tek odur
Her yerdeki

her yöndeki mâbud tek odur
Bağ

bahçe

çiçek

güneş ve gök hepsi yalan
Her sözde ve mânâdaki maksud tek odur” (31)

Diyerek!...



DİP NOTLAR
1.Mustafa Çağrıcı İslâmda-Eğitim Ahlâk Meseleleri ve Toplum Kalkınması; İslâm Üzerine Düşünceler s. 10 Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları 1988-Ankara
2. Necip Fazıl Kısakürek Batı Tefekkürü ve İslâm Tasavvufu s. 101102103; Büyük Doğu Yayınları 3.Basım 1989-İstanbul
3.Prof.Dr.Ömer Ferit Kam Vahdet-i Vücûd s. 64; (Sadeleştiren Prof Dr.Ethem Cebecioğlu) Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2.Baskı 2003-Ankara
4.Dr.İhsan Kara Mevlânân’ın Bakış Açısıyla Hayat ve İnsan Diyanet Aylık Dergi Sayı: 197 s. 19. Mayıs 2007-
Ankara.
5.Prof. Dr.Faruk Kadri Timurtaş Yunus Emre Dîvânı s.245; Babıali Kültür Yayıncılığı 1.Baskı 2006-İstanbul
6.Ahmet Şahin Hakka Yürüyen Aşıklar; Davet Dergisi; Sayı 18 s.43 Kasım 1983-Ankara
7.Necip Fazıl Kısakürek Age.171
8.Necip Fazıl Kısakürek Age. s.177
9.Süleyman Nahîfî (Mütercim)-Âmil Çelebioğlu(Sadeleştiren) Mevlânâ Mesnevî-i Şerîf (Tam metin); 1. Basılış
(Münacat: 310) s.535 Timaş Yayınları 2007-İstanbul
10.Prof.Dr.Ömer Ferit Kam age s.67
11.Prof.Dr.Cihan Okuyucu Mesnevî’den Hikmet ve Hikâyelerle Mevlânâ Konuşuyor s.84-85; Bilge Yayınları
2006-İstanbul
12.Necip Fazıl Kısakürek Çile s. 30 Büyük Doğu Yayınları 13.Basım1989-İstanbul
13.Necip Fazıl Kısakürek Age s.132
14.Necip Fazıl Kısakürek Necip Fazıl Kısakürek Batı Tefekkürü ve İslâm Tasavvufu s. 101; Büyük Doğu Yayınları 3.Basım 1989-İstanbul
15. Necip Fazıl Kısakürek Age s. 167
16.Necip Fazıl Kısakürek Age s.177
17.Necip Fazıl Kısakürek Age s.108
18.Mehmet ÖnderMevlânâ (Hayatı-Eserleri) s. 48; Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları -İstanbul
19.Mehmet Önder Age. s. 32
20.Mustafa ŞıvgınSükût Kültür Edebiyat Dergisi; yıl 2 Sayı:6 s.26 2007-Ünye
21.Doç.Dr.Musa K.Yılmaz Büyük İslâm Şairi Yunus Emre Diyanet Üç Aylık Dinî İlmî Edebî Dergisi Yunus Emre Özel Sayısı s.16; (Ocak-Şubat-Mart Cilt 27-Sayı 1); 1991-Ankara
22.Prof.Dr.Abdurrahman GüzelYunus Emre’nin Eserlerinde Din Diyanet Üç Aylık Dinî İlmî Edebî Dergisi Yunus Emre Özel Sayısı s.51; (Ocak-Şubat-Mart Cilt 27-Sayı 1); 1991-Ankara
23.Doç.Dr.Musa K.Yılmaz Age s. 45
24.Mehmet Önder Age. s. 85
25.Memet Önder Age s.155
26.Doç.Dr.Halil Altuntaş Mevlânâ’yı Tanımlamak Diyanet Aylık dergisi s.15Sayı 197 Mayıs 2007-Ankara
27.Memet Önder Age s.226
28.Mehmet Önder Age s.203
29.Yrd.Doç.Dr.Namık Açıkgöz Yunus Emre’de Ölüm:Genç Ölümleri veya “Gök Ekini Biçmek; Diyanet Üç Aylık Dinî İlmî Edebî Dergisi Yunus Emre Özel Sayısı s.116; (Ocak-Şubat-Mart Cilt 27-Sayı 1); 1991-Ankara
30.Mehmet Önder Age. s. 250
31.Mehmed Önder Age s.238