sEmih
Kayıtlı Üye
Lolan kelimesinin anlamı, ne kitaplarda vardır ve ne de yaşamış büyükler arasında bilinmektedir. Ancak, Lolan dendi mi, bir büyük tarihî oymağın ve boyun adı olarak bilinmektedir. Bu isim, Orta Asyada bir zamanlar büyük bir imparatorluk kurmuş olan Hun İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır.
an eki Türkçe gramerde yer almakla beraber, genelde Farsçadan geçen işlek bir ektir. Lol kökü ise, lal-lâl-lul-lol değişimi ile Lol olduğunu göstermekte ise de, kanımızca bu kök, oturulan bölgenin yer isminden kaynaklanan Lul dan bozma olsa gerek.
Orta Asyada ve şimdiki Çin toprakları içinde olan Doğu Türkelideki Altın Dağın kuzeyinde bulunan LOP GÖLÜ yakınlarındaki (LUL-AN) kazılarında LOU-LAN kasabasının ortaya çıkışı; Lolanlıların tarihçesindeki başlangıç noktasına dikkati çekmektedir.
Anadoludaki yerli hâlk, Lolan oymağının hâlkına LOL ve bu hâlktan olan kişilere veya bireylere LOLIC demektedir. Çin kaynakları, dillerinin özelliği bakımından tek heceli dil grubuna girdiğinden, Lolanlıların LOU-LAN göstermektedir. 1985 yılında TRT televizyon kanallarında yayınlanan İPEK YOLU dizisinde de Lolanlılar, aynı şekilde LOU-LAN olarak yayınlandı. Yöre hâlkı, Lolanlılarla meskûn olan bölgeye de LOLA demektedir.
Günümüzde Vartoda, Pülümürde Bingölde, Erzincanda, Aşkalede, Karsın Selim ilçesi köylerinde yer alan Lolanlıların kabile ve soy adlarında görüldüğü gibi, Doğu Türkelinde LOU-LAN, Doğu Avrupanın Valday sırtlarında NEU DANZİG, Polonyanın kıyı şeridinde kurulmuş olan Danzig kenti ile Pülümür-Bingöl ve Vartodaki Danzig köy isimlerinin bulunuşu, Lolan oymağının Hun göçleriyle birlikte bu yerlere kendi adlarını verdiklerini göstermektedir. Bu gün belki bu yerlerde Lolanlılar bilinmese bile ilk dönenlerinde bulundukları, Anadoludakilerin kendi kimliklerini yitirmedikleri anlaşılmaktadır.
Gaziantepin Araban ilçesinde birbirine yakın iki köyü de yukarı Lolan ve Aşağı Lolan olarak belirlenmiştir. Bunların, Varto-Tunceli ve Erzincandaki Lolanlılar ile akraba olup olmadıkları bilinmemektedir. Ancak, aynı soydan ve aynı kökenden geldikleri ve önceleri Alevi inançlı iken, çevrelerinin baskıları sonucu Sünnileştikleri bilinmektedir. Bu konuda Fırat Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Seydi ÖZYİĞİT, hazırlamış olduğu lisans tezi araştırmasında şu bilgiyi vermektedir:
Anadoludaki Lolan aşiretinin küçük bir kısmı da Gazi Antep ilinin Araban ilçesine bağlı Lolan ismiyle bilinen iki küçük köyde yaşamaktadırlar. Her iki köyde tamamen Lolanlılar oturmakta olup, bunların birbirine çok yakın akrabadırlar.
Araban ilçesinin birçok kilometre doğusunda bulunan verimli ovada yer alan Lolanlılar, çiftçilik yapmakta olup, az da olsa büyük ve küçük baş hayvan beslemektedirler. Türkçe konuşan bu Lolanlı köyler, Sünni Hanefî mezhebindedirler.fakat Aşağı Lolan köyü eski muhtarı olan Mustafa Demir ve Yukarı Lolanlı Mehmet Özyiğitin verdiği bilgilere göre, çok eskiden Alevi olduklarını, bunu dedelerinden duyduklarını tespit ettim. Biz de buna dayanarak bu iki Lolan köyünün ilk sakinleri olan Lolanlıların Alevi olan Erzincan ve Varto Lolanlıları ile ilgilerinin olabileceğini tahmin etmekteyiz. Arabandaki Lolanlıların eskiden Alevi olmaları ve Türkçe konuşmaları da gösteriyor ki, bu Lolanlılar, çok büyük bir ihtimalle Yavuz Selim zamanından önce ayrılmış ve buralara gelmiş olmaları muhtemel.(1)
Vartodaki Lolan kabilesinin bütün büyükleri, Erzincan ve şimdiki Tunceli ilinin Pülümür ilçesinin Danzig bölgesinden geldiklerini ve oradaki Çirik ve civar köylerinde oturdukları, bunu da babalarından ve dedelerinden duyduklarını söylemektedirler. Danzig bölgesine ise, İranın Horasan bölgesinden göç ettiklerini, bu göçün, Selçuklu akınları ile birlikte veya sonra olduğu belirtilmektedir.
Hâlen Pülümürün Danzig bucağı ile Bingöl, Göle, Selim ve Vartodaki Lolanlılar, birbirlerine gidip gelmekte ve birbirlerini yakından tanımaktadırlar.
Kaynaklar, Lolan oymağının Miladi 4. yüzyılda anayurtları olan Türkistandaki Lu-lan Lolan kentinden batıya göç etmiş olduğunu belirtmektedir. Lolan şehrinin harabeleri, hâlen Lop Gölü yakınlarındaki kazılardan anlaşılmaktadır.
Hicri 10. yüzyılda Vartoya gelen ve ilçenin yerli hâlkından sayılan bu oymak hâlkı, Dersim ve Erzincan bölgelerinden Vartoya geldiklerine ve Akkoyunlular zamanında burada yerleşik bir kabile olarak Karaballı oymağına mensup oldukları bilinmektedir. Köylerindeki mezar taşlarında koç ve koyun başları resimlerinin bulunuşu, bunu belgelemektedir. Bu kabile hâlkı, Vartoda Kalıbal-Kasım-Kacer ve Hıdan boylarına ayrılmış olup, eski gelenek ve göreneklerini, inanç ve yaşam özelliklerini korumaktadırlar.(2)
Aynı şekilde araştırmacı/yazar rahmetli Salih San da, Hun güçleriyle birlikte Orta Asyadan Batı Türkistana ve Horasan bölgesine, orandan da Selçuklu akınlarıyla birlikte Anadoluya Erzincan bölgesine geçtiklerini bildirmektedir.(3) bu üç ayrı açıklama, birbirinden alıntılı olsa bile, gerek Prof. Dr. Osman Turanın Selçuklular Tarihi ve gerekse T. Yılmaz Özturanın Türkiye Tarihi ile Hunların parçalanmasından sonra Kuzey Hunların Ön Asyaya ve Doğu Avrupaya göçleri ile göç yolları birbirini tamamlayan tarihi olgudur.
Hunlar zamannındaki Lolan şehir devletlerinin yeri üzerinde yabancı araştırmacılar tarafından çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Bu araştırmacılardan Albert Herman, Condray, Sven Hedin ve Aurel Stein araştırmalarıyla bu konuya değinmişlerdir. Lolan şehri Hunlar zamanında Lobnor-tuslu bataklıklarının (şimdiki Lop Gölü çevresi) kuzeyinde olup aynı gölün güneyinde de Şanşan adında bir şehrin olduğu belirlenmiştir.
Hâlen Lop Gölü civarında bulunan Lolan Harabeleri meşhur olup bir çok Doğulu ve Batılı şarkiyatçının ilgisini çekmiş, üzerinde çeşitli yayınlarla birlikte defalarca kazılar yapılmıştır.