sEmih
Kayıtlı Üye
Kültür ve Medeniyet
Bilim adamlarının üzerinde en çok durduğu konulardan bir tanesi Kültür, medeniyet ve uygarlık kavramlarıdır. Birbiriyle ilişkili olan bu kavramlar gündemdeki yerini her zaman korumuş, kitap, makale, deneme ve hatta şiirlerin esas teması olarak işlenmiştir.
Bilimsel olarak kültür kavramını anlatabilmek için yıllarca çalışılmış, üzerinde düşünülmüş yanlışa sapmamak için gayret gösterilmiştir. Zira konu sadece bir ferdi değil, tüm toplumu ilgilendirmektedir. Toplumu ilgilendiren hususlarda ise hassasiyet gösterilmesi gerekir.
Öyleyse üzerinde yıllarca çalışılan, düşünülen, yazılan, çizilen kültür ne demektir?
Sözlük anlamının dışında, kavram itibariyle yaklaşık olarak 166 adet tanımı vardır.
Bu tanımların esasında bir milletin hayat tarzı ifade edilmektedir. Bu ifadeleri kimileri hars, kimileri ekin, kimileri ise varlıklar şeklinde dile getirmişlerdir.
Güney Afrikalı bir düşünür yapılan tüm tanımlamanın genel anlamda özetini çıkararak kültürü şöyle tanımlamaktadır. Kültür; bir milletin, tarih boyunca elde etmiş olduğu maddî ve manevî değerlerin tümüdür.
Görüldüğü gibi ekin demekle toplumların yaptıkları, hasat demekle yapılanların neticeleri, varlık demekle insanların yaşam tarzı ile kazanımları dile getirilmiştir.
Bozkurt Güvenç Eğitim yol ise, kültür, yolcunun hayatı boyunca yaşayarak öğrendiklerinin tümüdür. Şeklinde tanımlamaktadır.
Kültür; bir milletin hayat tarzını ifade ederken, tarih sahnesine çıkışından günümüze kadar elde ettiği birikimlerdir. Bu birikimler gerek maddî anlamda, binaları, çarşıları, evleri, evlerin içerisinde kullandıkları, camileri, okulları, cadde ve sokakları, parkları, bahçeleri ve gerekse manevî hayatta ibadetleri, arkadaşlıkları, komşuluk ilişkileri, misafir karşılama ve uğurlamaları, ikramları, beklentileri, anne-baba-evlat ilişkileri, sanatı, edebiyatı kısaca hayatta vuku bulan tüm hadiselerdir.
Antropologlar kültürü 4 temel kavram üzerinde yoğunlaştırarak açıklamaktadır.
1- Kültür, bir toplumun, ya da bütün toplumların uygarlık birikimidir.
2- Kültür, belli bir toplumun kendisidir.
3- Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileşkesidir.
4- Kültür, bir insan ve toplum kavramıdır. Toplumsal bellek olarak da kabul edilebilir.
Toplumsal bir olgu olan kültür oluşturulurken ne tarafa doğru yönlendiğimiz çok önemlidir. Zira bugünün hayatı yarının kültür birikimidir.
Belki fert olarak sokakta yürüyüşümüz, tanıdığımıza selam verişimiz, ondan selam alışımız bir şey ifade etmeye bilir. Ancak bu fertler bir araya gelip toplumu oluşturdukları zaman selamlaşmanın ve şeklinin büyük önemi vardır.
Cemil Meriçe göre kültür, insanı insan yapan bilim, iman ve terbiyeden oluşan irfandan çok daha fakir bir kavramdır.
İngiliz tarihçi ve kültürolog Arnold Toynbee Uygarlıktan insan toplumlarının, Batı, İslam, Uzakdoğu ve Hint-Uygarlığı diye sınıflandırılmasını anlıyoruz. Bu isimler aklımıza; din, mimarî, üslup ve gelenek açısından farklı şeyler çağrıştırmaktadır.
Uygarlık anlamında batı Avrupa dillerinde kullanılan sözcük civilisation, doğu İslam dünyasında ise medeniyettir. Arapça olan medeniyet bir Medinede yani kentte oturanların yaşam biçimlerini ve düzeyini belirten bir sözcüktür.
Uygarlık antropolojik olarak bir toplumun ya da toplumların birikimli kültürü şeklinde ifade edilebilir.
Öyleyse uygarlık ve medeniyet aynı anlama gelmekle beraber toplumların kültürel birikimleridir. Uygar ya da medeni olmak için öncelikle bir toplumun mensubu bulunmak gerekir. O toplum değerlerini benimseyip günlük hayatta uygulamak lazımdır.
Toynbeenin ifadesi bir anlamda dünya uygarlığını dört temel esasa ayırmaktır. Batı, İslam, Uzakdoğu ve Hint uygarlığı olarak sınıflandırması bunlar arasında bariz farklılıkların olduğunu vurgulamaktadır. Bu farklılığı ise inanışlar, yaşam tarzı, gelenekleri ortaya koymaktadır.
Her canlı varlık gibi hareketli ve değişken olan kültür, buna bağlı olarak etkileşim içindedir.
Toplumlar arasında iletişim olduğu sürece kültürel etkileşimde devam edecektir. Özellikle 21.yüzyılda kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, haber alma ve bilgi edinme kolaylığının görülmesi bu etkileşimi hızlandırmıştır. İngiliz Antropolog Taylor her ne kadar kültürü 3e ayırarak batı kültürünü en üst seviyeye taşımışsa da, yirminci yüzyılda bu tezin yanlış olduğu diğer antropologlar tarafından tespit edilmiş, teknolojik üstünlüğün bir kültür üstünlüğü anlamına gelmeyeceği vurgulanmıştır.
Toplumların yaşayışından, kullandığı teknolojiden dolayı üstünlüğünden bahsetmek yerine, ahlak, iman, inanç ve kutsal değerlere olan saygınlığı, bağlılığı ile değerlendirmek gerekir.
Kültürler arası iletişim her zaman var olan bir durumdur. Bunun önüne geçmekte mümkün değildir. Ancak toplumlar kendi kültürlerine ne kadar bağlı ise birlik ve beraberlikleri de o derece sağlamdır. Zira ferdleri birbirine bağlayan kan bağından sonra yaşayış tarzıdır, tarih birliğidir, anlayış biçimidir. Temel konularda aynı anlayışa sahip fertler arasında ayrımcılığın olması söz konusu değildir.
Tarihte bir çok millet kendi kültürlerine sahip oldukları ve geçmişlerini unutmadıkları için yeniden bir araya gelme şansına sahip olmuşlardır.
Günümüzde kuşaklar arası çatışmadan söz edilmesinin ve tartışma konusu olmasının başlıca sebeblerinden bir tanesi geçmişe olan bağın zayıflığıdır.
Torun, dedeyi anlamakta güçlük çekerse; dede ile torun arasında sorun baş gösterir.
Çocuk; yazılı tarihini, edebiyatını, sanatını anlayamaz ve bir çok fraksiyonların peşinden koşarsa kimliğini tanımakta zorluk çeker.
Toplum olarak köklü bir geçmişe sahibiz. Bu sebeple kültür birikimimiz hayli yüklüdür. Bu birikimin her bir parçası çok kıymetlidir. Çünkü, kültürümüzü oluşturan yapının temelinde insan ve iman vardır.
Yani bizim kültürümüzün temelinde insan vardır. Allah ve ahiret inancı vardır.
Fert olarak bir şey yapılacaksa insan ve iman göz önünde bulundurulmuş, fertlerin böyle düşünmesiyle toplumun değer yargıları ortaya çıkmıştır. Temelinde insan ve iman olan değerlerin oluşturduğu yapı sağlam bir zemin üzerine oturmuştur.
Ancak günümüzde bu değerlerden uzaklaştırılıp, özellikle gençlerimiz ve çocuklarımız bir takım sapma kültürlerin peşine sürüklenmek istenmektedir. Bunun için de en yaygın kitle iletişim aracı olan televizyonlar, basın yayın organları kullanılmaktadır.
Kültürler ve değerler aile, okul ve arkadaş çevresinde oluşturulurken şimdilerde bunlar arasına daha etkin olarak kitle iletişim araçları girmiştir.
Bilinçli kullanılmayan bu araçlar gelecek neslin çok farklı yapıya bürünmesine neden olabilecektir. Zira dede ile torun arasındaki uçurum gün geçtikçe artmakta birbirlerini anlamakta güçlük çekmektedirler.
Kültür - Uygarlık Kavramları Etkileşimi ve İlişkisi
Dünyanın çeşitli ülkelerinde, özellikle de ülkemizde kültür ile uygarlığın birbirlerine karıştırıldığını, birlikte ve birbirlerinin adıyla tanımlandığı görülür. Bu iki kavramı bilinçli olarak birlikte ele alıp tanımlamaya çalışmak, genellikle birinin diğerine kıyasla çok daha zayıf olduğu ülkelerde rastlanmaktadır.
XX. yüzyılın başına kadar kültür ve uygarlık, iki ayrı kavram olarak ele alınmaya devam edilmiştir. Kültür; insanın olgunlaşmak için harcadığı çaba (amaç), uygarlık ise; dünyayı değiştirmek için girişilen hareketler(araç) olarak görülmüştür. Sözgelimi Maclver:kültür, yaşayış ve düşünüş tarzımız, sanat, edebiyat, dinle ilgili değerlerimiz, adet, gelenek ve eğlencelerimizdir, uygarlık ise; insanın yarar sağlamak amacıyla ve belirli bir hedefe ulaşmak üzere kullandığı her türlü araç ve gereçlerdir diyerek kültür ve uygarlığı ayırmıştır.
Türkçedeki uygarlık sözcüğü Atatürk'ün öncülük ettiği dil devrimi yıllarında dile yeniden kazandırılmıştır. Onun yaygınlık kazanmasına kadar geçen dönemde Türkçede medeniyet deyimi kullanılıyordu. Arapça olan medeniyet bir Medinedeyani kentte oturanların yaşam biçimlerini ve düzeyini belirten bir sözcüktür.
Ziya Gökalp, uygarlık ile kültür kavramlarını, zamanın ruhuna uyarak, ayrı tutarken, çağdaş dünyadaki yaygın eğilimi yansıtıyordu. Uygarlık evrensel, kültür ise yerel, yöresel, etnik veya en azından milli sayılırdı. Günümüzde de uygarlık ile kültür kavramları farklı anlam ve bağlamlarda kullanılmaktadır. Sözgelişi, Mısır, İslam, Batı, Çin hatta Fransız medeniyetleri kimseyi rahatsız etmez de, Alman, Japonya, ya da Lapon, Eskimo, ya da Yakut medeniyetleri tuhaf karşılanır. Bilerek bilmeyerek, bilinçli ya da bilinçdışı olarak bu ayırımda kullanılan ölçütleri nelerdir? Kültürle uygarlığı ayıran, Batıya, İslama, Çine uyup da, Doğuya, Budizme, ve de Japonyaya uymayan nedir?
Uygarlık ve Kültür kavramlarında ön plana çıkan ana temaları alt alta sıraladığımızda:
Her uygarlık ya da her kültürde yukarıda sayılan özelliklerin tümü olmasa bile, hiç olmazsa bazıları vardır. Kültür ve uygarlık kavramları arasında çok yakın ilişki bulunduğu kuşkusuz olmakla birlikte, bunlardan hangisinin daha kapsamlı olduğu, eşanlamda kullanılıp kullanılmayacakları günümüzde de halen büyük bir tartışma konusudur.
İçerik ve kapsam yönünden kültür ile uygarlık kavramlarına ilişkin görüşler üç kümede toplanmaktadır:
1- İki kavram arasında bir ayrım yapmayanlar (Tylor)
Kültürün ilk bilimsel açıklamasını yapan Tylor, tanımına kültür ya da uygarlık... diye başlamış ve böylece iki terimi eş anlamda kullanmıştı. Bu görüş genelde Alman bilim çevrelerinde tutunmuş görünmekle birlikte, Almanya dışındaki ülkelerde de paylaşılan bu görüşün, Türkiye'de belli başlı savunuculardan biri H. Ziya Ülken olmuştu. Atatürk de temelde bu görüşe katılmıştı. Onun 1930'larda bu konuda şunları yazdırdığını görüyoruz.
Uygarlığın ne olduğunu başka başka tanımlayanlar vardır. Bence uygarlığı kültürden ayırmak güçtür ve gereksizdir.
On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru İngiliz antropolog Taylor, Darwin'in evrim teorisinden de etkilenerek dünya yüzündeki kültürleri üç ana bölüme ayırmıştır. Tylor,Batı kültürü ve uygarlığını basamağın en üstüne, "savage'' denilen yabanileri en alta, geçiş döneminde olan "barbarları'' da ortaya yerleştirmiştir. Ona göre dünya yüzündeki bütün toplumlar bu basamakları ağır çıkarak bir gün Batı uygarlığı düzeyine ulaşacaklardır.
Yirminci yüzyılın ilk yarısında antropoloji ve diğer sosyal bilimlerde araştırma yapanlar giderek Tylor'un teorisinin tutarsız olduğunu kavramışlar ve hiçbir kültür ürünün diğerine kıyasla üstün olmadığını saha araştırmalarına dayanarak ortaya koymuşlardır. .Bu bilim adamları teknolojik üstünlüğün kültür üstünlüğü anlamına gelemeyeceğini vurgulamışlardır. Tylor'un görüşü Amerika ve Batı Avrupa'da bugün geçerliliğini tamamen yitirip sosyal bilimler tarihine karışmıştır. Oysa ki Türkiye'de zaman zaman bu görüşün hala canlı olduğunu görmekteyiz.
2-Uygarlığı kültürden daha geniş kapsamlı sayanlar ( A. Toynbee)
Anglosakson sosyal bilimcilerinin çoğu Alman meslektaşlarının aksine, her toplumsal grubun bir kültürü olduğunu kabul etmektedirler. Bu yüzden de uygarlığı belli bir düzeye ulaşmış, en aşağısı yazıyı bulmuş topluluklar için kullanmaktadırlar.
Ünlü İngiliz tarihçisi A. Toynbee'yi - içerik yönünden değişik görüşte olsa bile- kültürle uygarlık kavramlarını birbirinden ayıran ve uygarlığı daha geniş boyutlu bir kavram olarak değerlendirip şöyle demektedir:
Uygarlık, belki içinde bütün insanlığın, herkesi kapsayan tek bir ailenin üyeleri olarak, tam bir uyum halinde yaşayabilecekleri bir toplum durumunu yaratmak için girişilmiş bir çaba şeklinde tanımlanabilir.
Türkiye'de kültür ile uygarlık kavramlarını kesin olarak ayıran ve kültüre ulusal bir içerik kazandırmaya çalışan kişilerin başında kuşkusuz ki Ziya Gökalp gelmektedir. Kültür kavramına bilimsel bir yaklaşımla eğilen ve kültür deyimine karşı hars sözüğünü kullanan Gökalp'ın görüşlerinin, toplumun büyük bir kesiminde etkinliğini hâlâ koruduğu da bilinmektedir. Ne var ki kültür ile uygarlık arasında köken ve içerik yönlerinden bu denli ayrılıklar sıralayan Gökalp, bir yıl sonra 1923'te yayımlanan Türkçülüğün Esasları kitabında, oldukça büyük bir değişikliğe yönelmiştir. Bu kez kültür ile uygarlığı içerdikleri öğeler bakımından birleştirmiş ve onlara eş anlam vermiştir.
Gökalp'in görüşleri, bazı küçük farklarla Mümtaz Turhan, Nurettin Topçu, Mehmet Kaplan gibi aydın ve düşünürlerce de ateşli bir biçimde savunulmaktadır.
3-Kültürü uygarlıktan daha kapsamlı bir kavram olarak kabul edenler (Oswald Spengler)
Bu görüşte olanların başında bir Alman olmasına karşın yukarıda değindiğimiz Germen ekolünün dışında kalan fizikçi-matematikçi Oswald Spengler gelmektedir. 1922'de yayımlandığında büyük yankılar uyandıran Batının Çöküşüadlı kitabında Spengler, kültürü, tarihi belirleyen, ona şekil veren ilkeler diye tanımlamış ve onu çok kapsamlı bir kavram olarak değerlendirmeye çalışmıştı. Ona göre uygarlık ise, yaşama gücünü yitiren ve sona ermekte olan bir kültürün son evresi, kendisinden sonra gelen yeni kültüre kalıt olarak bıraktığı bir uzantıdır.
Kendi içlerinde farklı alt-bileşenlerden oluşmakla beraber, uygarlık ile kültürün toplumsal yaşamın birbirinden ayrılamaz iki ana eksen olduğunu, uygarlıksız kültürün, kültürsüz de uygarlığın var olmayacağının altını çizmek gerekecektir. Çok basit bir özdeyişle; uygarlık toplumların vücudunu, kültür ise tinini, ruhunu temsil eder. demek olasıdır.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve UYGARLIK
Devlet Yönetimi Devletin başında Kağan ( Hakan ) adı verilen bir hükümdar bulunurdu Hakanın eşine Katun (Hatun) denilirdi . Kağan devlet işlerini danıştığı Kurultay denilen meclis vardı .
Din ve İnanış Türkler Gök Tanrıya inanırlardı . Buna göre bütün Dünyayı yaratan Gök Tanrı idi , Din adamlarınakam ( taman ) denirdi . Ölüleri için yapılan törene yuğ , mezarlarına kurgan denirdi . Ölenler eşyaları ile gömülürdü . Türkler arasında sonraları bilhassa Uygurlar döneminde diğer dinler de yayıldı . Türkler daha sonraları ( 10. yy ) Müslümanlığı kabul ettiler .
Sosyal ve Ekonomik Yaş**
Türkler önceleri yarı göçebe olarak yaşadılar. İlk şehirlerini Göktürkler zamanında kuran Türkler
Uygurlar döneminde de yerleşik yaşama geçtiler . Göçebe olanlar kıldan yapılmış yurt adı verilen çadırlarda yaşarlardı .
Yazı Dil ve Edebiyat
Türk devletlerinde ilk yazı Göktürk Devletinde kullanıldı . Göktürk Alfabesi denilen bu yazı 38 harften oluşur . Orhun Yazıtları Göktürk Alfabesi ile yazılmıştır . Yazıtlar Türk edebiyat tarihinin ilk yazılı bellgelerindendir . Yazıtlar Kültigin , Bilge kağan ve Tonyukuk adlarına dikilmiştir . Kitabelerin yazarı olan Yuluğ Tigin bilinen ilk Türk edebiyatçılarındandır .
Bilim adamlarının üzerinde en çok durduğu konulardan bir tanesi Kültür, medeniyet ve uygarlık kavramlarıdır. Birbiriyle ilişkili olan bu kavramlar gündemdeki yerini her zaman korumuş, kitap, makale, deneme ve hatta şiirlerin esas teması olarak işlenmiştir.
Bilimsel olarak kültür kavramını anlatabilmek için yıllarca çalışılmış, üzerinde düşünülmüş yanlışa sapmamak için gayret gösterilmiştir. Zira konu sadece bir ferdi değil, tüm toplumu ilgilendirmektedir. Toplumu ilgilendiren hususlarda ise hassasiyet gösterilmesi gerekir.
Öyleyse üzerinde yıllarca çalışılan, düşünülen, yazılan, çizilen kültür ne demektir?
Sözlük anlamının dışında, kavram itibariyle yaklaşık olarak 166 adet tanımı vardır.
Bu tanımların esasında bir milletin hayat tarzı ifade edilmektedir. Bu ifadeleri kimileri hars, kimileri ekin, kimileri ise varlıklar şeklinde dile getirmişlerdir.
Güney Afrikalı bir düşünür yapılan tüm tanımlamanın genel anlamda özetini çıkararak kültürü şöyle tanımlamaktadır. Kültür; bir milletin, tarih boyunca elde etmiş olduğu maddî ve manevî değerlerin tümüdür.
Görüldüğü gibi ekin demekle toplumların yaptıkları, hasat demekle yapılanların neticeleri, varlık demekle insanların yaşam tarzı ile kazanımları dile getirilmiştir.
Bozkurt Güvenç Eğitim yol ise, kültür, yolcunun hayatı boyunca yaşayarak öğrendiklerinin tümüdür. Şeklinde tanımlamaktadır.
Kültür; bir milletin hayat tarzını ifade ederken, tarih sahnesine çıkışından günümüze kadar elde ettiği birikimlerdir. Bu birikimler gerek maddî anlamda, binaları, çarşıları, evleri, evlerin içerisinde kullandıkları, camileri, okulları, cadde ve sokakları, parkları, bahçeleri ve gerekse manevî hayatta ibadetleri, arkadaşlıkları, komşuluk ilişkileri, misafir karşılama ve uğurlamaları, ikramları, beklentileri, anne-baba-evlat ilişkileri, sanatı, edebiyatı kısaca hayatta vuku bulan tüm hadiselerdir.
Antropologlar kültürü 4 temel kavram üzerinde yoğunlaştırarak açıklamaktadır.
1- Kültür, bir toplumun, ya da bütün toplumların uygarlık birikimidir.
2- Kültür, belli bir toplumun kendisidir.
3- Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileşkesidir.
4- Kültür, bir insan ve toplum kavramıdır. Toplumsal bellek olarak da kabul edilebilir.
Toplumsal bir olgu olan kültür oluşturulurken ne tarafa doğru yönlendiğimiz çok önemlidir. Zira bugünün hayatı yarının kültür birikimidir.
Belki fert olarak sokakta yürüyüşümüz, tanıdığımıza selam verişimiz, ondan selam alışımız bir şey ifade etmeye bilir. Ancak bu fertler bir araya gelip toplumu oluşturdukları zaman selamlaşmanın ve şeklinin büyük önemi vardır.
Cemil Meriçe göre kültür, insanı insan yapan bilim, iman ve terbiyeden oluşan irfandan çok daha fakir bir kavramdır.
İngiliz tarihçi ve kültürolog Arnold Toynbee Uygarlıktan insan toplumlarının, Batı, İslam, Uzakdoğu ve Hint-Uygarlığı diye sınıflandırılmasını anlıyoruz. Bu isimler aklımıza; din, mimarî, üslup ve gelenek açısından farklı şeyler çağrıştırmaktadır.
Uygarlık anlamında batı Avrupa dillerinde kullanılan sözcük civilisation, doğu İslam dünyasında ise medeniyettir. Arapça olan medeniyet bir Medinede yani kentte oturanların yaşam biçimlerini ve düzeyini belirten bir sözcüktür.
Uygarlık antropolojik olarak bir toplumun ya da toplumların birikimli kültürü şeklinde ifade edilebilir.
Öyleyse uygarlık ve medeniyet aynı anlama gelmekle beraber toplumların kültürel birikimleridir. Uygar ya da medeni olmak için öncelikle bir toplumun mensubu bulunmak gerekir. O toplum değerlerini benimseyip günlük hayatta uygulamak lazımdır.
Toynbeenin ifadesi bir anlamda dünya uygarlığını dört temel esasa ayırmaktır. Batı, İslam, Uzakdoğu ve Hint uygarlığı olarak sınıflandırması bunlar arasında bariz farklılıkların olduğunu vurgulamaktadır. Bu farklılığı ise inanışlar, yaşam tarzı, gelenekleri ortaya koymaktadır.
Her canlı varlık gibi hareketli ve değişken olan kültür, buna bağlı olarak etkileşim içindedir.
Toplumlar arasında iletişim olduğu sürece kültürel etkileşimde devam edecektir. Özellikle 21.yüzyılda kitle iletişim araçlarının yaygınlaşması, haber alma ve bilgi edinme kolaylığının görülmesi bu etkileşimi hızlandırmıştır. İngiliz Antropolog Taylor her ne kadar kültürü 3e ayırarak batı kültürünü en üst seviyeye taşımışsa da, yirminci yüzyılda bu tezin yanlış olduğu diğer antropologlar tarafından tespit edilmiş, teknolojik üstünlüğün bir kültür üstünlüğü anlamına gelmeyeceği vurgulanmıştır.
Toplumların yaşayışından, kullandığı teknolojiden dolayı üstünlüğünden bahsetmek yerine, ahlak, iman, inanç ve kutsal değerlere olan saygınlığı, bağlılığı ile değerlendirmek gerekir.
Kültürler arası iletişim her zaman var olan bir durumdur. Bunun önüne geçmekte mümkün değildir. Ancak toplumlar kendi kültürlerine ne kadar bağlı ise birlik ve beraberlikleri de o derece sağlamdır. Zira ferdleri birbirine bağlayan kan bağından sonra yaşayış tarzıdır, tarih birliğidir, anlayış biçimidir. Temel konularda aynı anlayışa sahip fertler arasında ayrımcılığın olması söz konusu değildir.
Tarihte bir çok millet kendi kültürlerine sahip oldukları ve geçmişlerini unutmadıkları için yeniden bir araya gelme şansına sahip olmuşlardır.
Günümüzde kuşaklar arası çatışmadan söz edilmesinin ve tartışma konusu olmasının başlıca sebeblerinden bir tanesi geçmişe olan bağın zayıflığıdır.
Torun, dedeyi anlamakta güçlük çekerse; dede ile torun arasında sorun baş gösterir.
Çocuk; yazılı tarihini, edebiyatını, sanatını anlayamaz ve bir çok fraksiyonların peşinden koşarsa kimliğini tanımakta zorluk çeker.
Toplum olarak köklü bir geçmişe sahibiz. Bu sebeple kültür birikimimiz hayli yüklüdür. Bu birikimin her bir parçası çok kıymetlidir. Çünkü, kültürümüzü oluşturan yapının temelinde insan ve iman vardır.
Yani bizim kültürümüzün temelinde insan vardır. Allah ve ahiret inancı vardır.
Fert olarak bir şey yapılacaksa insan ve iman göz önünde bulundurulmuş, fertlerin böyle düşünmesiyle toplumun değer yargıları ortaya çıkmıştır. Temelinde insan ve iman olan değerlerin oluşturduğu yapı sağlam bir zemin üzerine oturmuştur.
Ancak günümüzde bu değerlerden uzaklaştırılıp, özellikle gençlerimiz ve çocuklarımız bir takım sapma kültürlerin peşine sürüklenmek istenmektedir. Bunun için de en yaygın kitle iletişim aracı olan televizyonlar, basın yayın organları kullanılmaktadır.
Kültürler ve değerler aile, okul ve arkadaş çevresinde oluşturulurken şimdilerde bunlar arasına daha etkin olarak kitle iletişim araçları girmiştir.
Bilinçli kullanılmayan bu araçlar gelecek neslin çok farklı yapıya bürünmesine neden olabilecektir. Zira dede ile torun arasındaki uçurum gün geçtikçe artmakta birbirlerini anlamakta güçlük çekmektedirler.
Kültür - Uygarlık Kavramları Etkileşimi ve İlişkisi
Dünyanın çeşitli ülkelerinde, özellikle de ülkemizde kültür ile uygarlığın birbirlerine karıştırıldığını, birlikte ve birbirlerinin adıyla tanımlandığı görülür. Bu iki kavramı bilinçli olarak birlikte ele alıp tanımlamaya çalışmak, genellikle birinin diğerine kıyasla çok daha zayıf olduğu ülkelerde rastlanmaktadır.
XX. yüzyılın başına kadar kültür ve uygarlık, iki ayrı kavram olarak ele alınmaya devam edilmiştir. Kültür; insanın olgunlaşmak için harcadığı çaba (amaç), uygarlık ise; dünyayı değiştirmek için girişilen hareketler(araç) olarak görülmüştür. Sözgelimi Maclver:kültür, yaşayış ve düşünüş tarzımız, sanat, edebiyat, dinle ilgili değerlerimiz, adet, gelenek ve eğlencelerimizdir, uygarlık ise; insanın yarar sağlamak amacıyla ve belirli bir hedefe ulaşmak üzere kullandığı her türlü araç ve gereçlerdir diyerek kültür ve uygarlığı ayırmıştır.
Türkçedeki uygarlık sözcüğü Atatürk'ün öncülük ettiği dil devrimi yıllarında dile yeniden kazandırılmıştır. Onun yaygınlık kazanmasına kadar geçen dönemde Türkçede medeniyet deyimi kullanılıyordu. Arapça olan medeniyet bir Medinedeyani kentte oturanların yaşam biçimlerini ve düzeyini belirten bir sözcüktür.
Ziya Gökalp, uygarlık ile kültür kavramlarını, zamanın ruhuna uyarak, ayrı tutarken, çağdaş dünyadaki yaygın eğilimi yansıtıyordu. Uygarlık evrensel, kültür ise yerel, yöresel, etnik veya en azından milli sayılırdı. Günümüzde de uygarlık ile kültür kavramları farklı anlam ve bağlamlarda kullanılmaktadır. Sözgelişi, Mısır, İslam, Batı, Çin hatta Fransız medeniyetleri kimseyi rahatsız etmez de, Alman, Japonya, ya da Lapon, Eskimo, ya da Yakut medeniyetleri tuhaf karşılanır. Bilerek bilmeyerek, bilinçli ya da bilinçdışı olarak bu ayırımda kullanılan ölçütleri nelerdir? Kültürle uygarlığı ayıran, Batıya, İslama, Çine uyup da, Doğuya, Budizme, ve de Japonyaya uymayan nedir?
Uygarlık ve Kültür kavramlarında ön plana çıkan ana temaları alt alta sıraladığımızda:
Her uygarlık ya da her kültürde yukarıda sayılan özelliklerin tümü olmasa bile, hiç olmazsa bazıları vardır. Kültür ve uygarlık kavramları arasında çok yakın ilişki bulunduğu kuşkusuz olmakla birlikte, bunlardan hangisinin daha kapsamlı olduğu, eşanlamda kullanılıp kullanılmayacakları günümüzde de halen büyük bir tartışma konusudur.
İçerik ve kapsam yönünden kültür ile uygarlık kavramlarına ilişkin görüşler üç kümede toplanmaktadır:
1- İki kavram arasında bir ayrım yapmayanlar (Tylor)
Kültürün ilk bilimsel açıklamasını yapan Tylor, tanımına kültür ya da uygarlık... diye başlamış ve böylece iki terimi eş anlamda kullanmıştı. Bu görüş genelde Alman bilim çevrelerinde tutunmuş görünmekle birlikte, Almanya dışındaki ülkelerde de paylaşılan bu görüşün, Türkiye'de belli başlı savunuculardan biri H. Ziya Ülken olmuştu. Atatürk de temelde bu görüşe katılmıştı. Onun 1930'larda bu konuda şunları yazdırdığını görüyoruz.
Uygarlığın ne olduğunu başka başka tanımlayanlar vardır. Bence uygarlığı kültürden ayırmak güçtür ve gereksizdir.
On dokuzuncu yüzyılın sonlarına doğru İngiliz antropolog Taylor, Darwin'in evrim teorisinden de etkilenerek dünya yüzündeki kültürleri üç ana bölüme ayırmıştır. Tylor,Batı kültürü ve uygarlığını basamağın en üstüne, "savage'' denilen yabanileri en alta, geçiş döneminde olan "barbarları'' da ortaya yerleştirmiştir. Ona göre dünya yüzündeki bütün toplumlar bu basamakları ağır çıkarak bir gün Batı uygarlığı düzeyine ulaşacaklardır.
Yirminci yüzyılın ilk yarısında antropoloji ve diğer sosyal bilimlerde araştırma yapanlar giderek Tylor'un teorisinin tutarsız olduğunu kavramışlar ve hiçbir kültür ürünün diğerine kıyasla üstün olmadığını saha araştırmalarına dayanarak ortaya koymuşlardır. .Bu bilim adamları teknolojik üstünlüğün kültür üstünlüğü anlamına gelemeyeceğini vurgulamışlardır. Tylor'un görüşü Amerika ve Batı Avrupa'da bugün geçerliliğini tamamen yitirip sosyal bilimler tarihine karışmıştır. Oysa ki Türkiye'de zaman zaman bu görüşün hala canlı olduğunu görmekteyiz.
2-Uygarlığı kültürden daha geniş kapsamlı sayanlar ( A. Toynbee)
Anglosakson sosyal bilimcilerinin çoğu Alman meslektaşlarının aksine, her toplumsal grubun bir kültürü olduğunu kabul etmektedirler. Bu yüzden de uygarlığı belli bir düzeye ulaşmış, en aşağısı yazıyı bulmuş topluluklar için kullanmaktadırlar.
Ünlü İngiliz tarihçisi A. Toynbee'yi - içerik yönünden değişik görüşte olsa bile- kültürle uygarlık kavramlarını birbirinden ayıran ve uygarlığı daha geniş boyutlu bir kavram olarak değerlendirip şöyle demektedir:
Uygarlık, belki içinde bütün insanlığın, herkesi kapsayan tek bir ailenin üyeleri olarak, tam bir uyum halinde yaşayabilecekleri bir toplum durumunu yaratmak için girişilmiş bir çaba şeklinde tanımlanabilir.
Türkiye'de kültür ile uygarlık kavramlarını kesin olarak ayıran ve kültüre ulusal bir içerik kazandırmaya çalışan kişilerin başında kuşkusuz ki Ziya Gökalp gelmektedir. Kültür kavramına bilimsel bir yaklaşımla eğilen ve kültür deyimine karşı hars sözüğünü kullanan Gökalp'ın görüşlerinin, toplumun büyük bir kesiminde etkinliğini hâlâ koruduğu da bilinmektedir. Ne var ki kültür ile uygarlık arasında köken ve içerik yönlerinden bu denli ayrılıklar sıralayan Gökalp, bir yıl sonra 1923'te yayımlanan Türkçülüğün Esasları kitabında, oldukça büyük bir değişikliğe yönelmiştir. Bu kez kültür ile uygarlığı içerdikleri öğeler bakımından birleştirmiş ve onlara eş anlam vermiştir.
Gökalp'in görüşleri, bazı küçük farklarla Mümtaz Turhan, Nurettin Topçu, Mehmet Kaplan gibi aydın ve düşünürlerce de ateşli bir biçimde savunulmaktadır.
3-Kültürü uygarlıktan daha kapsamlı bir kavram olarak kabul edenler (Oswald Spengler)
Bu görüşte olanların başında bir Alman olmasına karşın yukarıda değindiğimiz Germen ekolünün dışında kalan fizikçi-matematikçi Oswald Spengler gelmektedir. 1922'de yayımlandığında büyük yankılar uyandıran Batının Çöküşüadlı kitabında Spengler, kültürü, tarihi belirleyen, ona şekil veren ilkeler diye tanımlamış ve onu çok kapsamlı bir kavram olarak değerlendirmeye çalışmıştı. Ona göre uygarlık ise, yaşama gücünü yitiren ve sona ermekte olan bir kültürün son evresi, kendisinden sonra gelen yeni kültüre kalıt olarak bıraktığı bir uzantıdır.
Kendi içlerinde farklı alt-bileşenlerden oluşmakla beraber, uygarlık ile kültürün toplumsal yaşamın birbirinden ayrılamaz iki ana eksen olduğunu, uygarlıksız kültürün, kültürsüz de uygarlığın var olmayacağının altını çizmek gerekecektir. Çok basit bir özdeyişle; uygarlık toplumların vücudunu, kültür ise tinini, ruhunu temsil eder. demek olasıdır.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve UYGARLIK
Devlet Yönetimi Devletin başında Kağan ( Hakan ) adı verilen bir hükümdar bulunurdu Hakanın eşine Katun (Hatun) denilirdi . Kağan devlet işlerini danıştığı Kurultay denilen meclis vardı .
Din ve İnanış Türkler Gök Tanrıya inanırlardı . Buna göre bütün Dünyayı yaratan Gök Tanrı idi , Din adamlarınakam ( taman ) denirdi . Ölüleri için yapılan törene yuğ , mezarlarına kurgan denirdi . Ölenler eşyaları ile gömülürdü . Türkler arasında sonraları bilhassa Uygurlar döneminde diğer dinler de yayıldı . Türkler daha sonraları ( 10. yy ) Müslümanlığı kabul ettiler .
Sosyal ve Ekonomik Yaş**
Türkler önceleri yarı göçebe olarak yaşadılar. İlk şehirlerini Göktürkler zamanında kuran Türkler
Uygurlar döneminde de yerleşik yaşama geçtiler . Göçebe olanlar kıldan yapılmış yurt adı verilen çadırlarda yaşarlardı .
Yazı Dil ve Edebiyat
Türk devletlerinde ilk yazı Göktürk Devletinde kullanıldı . Göktürk Alfabesi denilen bu yazı 38 harften oluşur . Orhun Yazıtları Göktürk Alfabesi ile yazılmıştır . Yazıtlar Türk edebiyat tarihinin ilk yazılı bellgelerindendir . Yazıtlar Kültigin , Bilge kağan ve Tonyukuk adlarına dikilmiştir . Kitabelerin yazarı olan Yuluğ Tigin bilinen ilk Türk edebiyatçılarındandır .