nones
Bayan Üye
Tasavvuf ehli, zamana “meşgul olunması gereken en güzel şeyle geçirmek, alaka ve meşgaleden sıyrılmak” şeklinde vasıflandırır. Yine tasavvuf ehli, zamanı, "kendisi zamana uyan değil, zamanı kendisi kullanan, zamanı idare eden manasında ebu'l vakt; anının ve hâlinin vakti hâkimi" manasında "ibnü'l vakt" olarak değerlendirir. Zamanın hâkimi değil, mahkûmu olanları da vaktin, hâlin ve zamanın esiri manasında, “ebnâ-yı vakt” olarak isimlendirir. Sâlik (hak yolcusu) daima içinde yaşadığı anın hükmü altındadır, vakit onu ne yana sürüklerse o yana gider. Sâlik, İbnü'l vakt (vaktin çocuğu), yani ânı yaşayan kişilerdir. Sâlikin hâli, vakte göre değişir; bazen kabz, (sıkıntı, kesiklik) bazen bast (sevinç ve ferahlık) hâlinde bulunur. Ayrıca "İbnü'l vakt" olmak, geçmiş ve geleceğin üzüntülerini yada umutlarını bir yana bırakarak anı değerlendirmeyi gerektirir. Sûfiler, ilâhî tecellilerin gönülde doğuşuna yada bu doğuşu gerçekleştiği zamana da vakt denir.
Muhiddin Arabi Hazretlerine göre zaman, bir an'dan ibarettir (ân-ı dâim). Abdulhâlik Gücdivânî Hazretleri, tasavvûfî ıstılahlarda "Vukuf-i Zamanî" ve "Huş Der Dem" düsturları ile vakti kullanmada bizleri her an muhasebeye davet etmektedir. "Vukuf-i Zamâni", sâlikin, müridin her an hâlinden haberdâr olmasıdır. Bunun manası, şimdiki zamana vâkıf olmak ve geçmiş zamanı muhasebe etmektir. Sâlik için lâzım olan, her vaktini gözetip gereğince amel etmesi yani gündüzün hesabını akşam, gecenin hesabını sabah görmesi, kendisini hesaba çekmesidir. “Günüm veya gecem Allah'a itaat ile mi, yoksa isyan ile mi geçti?” sualiyle kendisini muhasebe etmesidir.
Vaktini tamire ve zayi olan geçmişi telafiye çalışmalıdır. Mutasavvıflar bu bapta, “Musibetler çoktur; fakat musibetlerin en büyüğü, vakti boşa geçirmektir.” buyururlar. Huş Der Dem, Allah'tan gafil olmayıp, her nefes muteyakkız olmaktır. Nefes alıp verirken huzurda Allah ile olmaktır.
Hz. Ömer; “Allah'ım! Senden zamanın iyisini ve vakitleri bereketli kılmanı niyaz ediyorum” diye ilticada bulunmuş. Vakitlerin boşa geçirilmemesi hususunda; “Ben sizden birini boş görmeyi istemiyorum. Ya dünya ya da ahiret işi...” tavsiyesinde bulunmuşlardır. “İş bir vakit geri kalırsa, hiçbir vakit ilerlemez” uyarısı da Hz. Ömer'e aittir.
İmam-ı Rabbânî hazretleri, “Vakitleri korumak tarikatın zarûrî hallerindendir.” buyurmaktadır. Çeşitli mektuplarında da aylakların sohbetini semmün katilin (öldürücü zehir) olarak vasıflandırmış ve onların sohbetinden kaçınmayı tavsiye etmiştir.
Meşhur eseri Mektubât-ı Şerif'te bu hususla alakalı bahisler vardır:
Fırsatı ganimet bilip, boşa harcamamak gerekir. Merasimlerle, adetlere uyup zamanı boşa geçirmekle bir şey hasıl olmaz. Zarar ziyan ve hüsrandan başka bir şeyde artırmaz.
Muhbir-i Sadık Peygamberimiz; “Erteleyenler (Yarın, sonra yaparım diyenler), helak oldu” buyurdular.
Mevcut “ömür sermayesi”ni mevhüm (vehimli, hayalli, kuruntulu) işe harcamak ve mevhüm için mevcudu elden çıkarmak (kaçırmak) çok çirkindir. Vakit sermayesini ehem (en önemli, en kıymetli) işe sarf etmek icap eder. Asıl lazım olan işi düşünmeli lüzumsuz, faydasız şeylerden tamamen yüz çevirmelidir.
Ey muhip (bizi seven kardeşim)! Vakit keskin kılıçtır. Yarın fırsat ele geçer mi geçmez mi bilinmez. Mühim işleri bugün yapmalı, mühim olmayanları yarına bırakmalıdır. Aklın hükmü ve iktizası da budur.
Bir kimsenin iyi Müslüman olduğu lüzumlu şeylerle meşgul olup, faydasız şeylerden uzaklaşması ile belli olur. Zamanın boş şeylerle telef olmaması için insanın vakitleri muhafaza etmesi lazımdır. İnsan öyle yaşamalıdır ki yanında bulunanlarda dayınıklıktan, başı boşluktan, malayaniden kurtarıp toparlasın. Zira zaman nutuk çekecek, dedikodu yapacak zaman değildir.
İmam-ı Şaranî Hazretleri, “Alelade bir insan zamanı nasıl bitireceğini, akııllı bir insan ise zamanı nasıl kullanacağını düşünür” buyurdular. Abdulkadir Geylani Hazretleri, “Ben yemekle meşgul olduğum her defasında canım çıkıyormuşçasına ruhumda sıkıntı duyuyorum. Çünkü zikrime mani oluyor” buyuruyorlar. İmam-ı Azam Hazretleri ise, “Felaketlerin en büyüğü vakti boşa geçirmektir” buyuruyorlar. İmam-ı Malik Hazretlerinin helada geçecek zamanı asgariye düşürme yolları aradığına, bu maksatla üç günde bir defa helaya gidecek şekilde yeme ve içmeyi azalttığına şahit oluyoruz. İmam-ı Birgivi Hazretlerine kafeste bülbül ve kanarya gibi kuşları beslemenin cazip olup olmadığı sorulmuş. Cevap olarak, kıymetli zamanı faydasız işleri harcayıp israf etmenin caiz olmadığını beyan etmiştir.
Gençlerin kuş ibtila (tutkusu)sının sardığı dönemlerde devrin alimleri, bunu önlemek için damda güvercin beslemeyi yasaklamışlardır, kıymetli vakitlerini böyle faydasız şeylere harcayanlara hapis cezası fetvası vermişlerdir. Fudayl Bin İyad Hazretlerini ziyarete gidenler, “Yoksa seni meşgul mü ettik?” dediler. O da çekinmeden şu cevabı verdi. “Doğru söylediniz kitap okuyordum. Sizin sebebinizle okumayı bırakmak zorunda kaldım.”
Hacı Bayram Veli Hazretleri: “Boş gezenler, zengin bile olsa arkadaşları şeytan, kalpleri şeytan konağı olur.” Şakik-ı Belhi'ye, “İnsanları hangi şeyler helak eder?” diye sorulmuştu. Cevaben, “İnsanları iki şey helak eder: Biri tövbe ederim diyerek günah işlemeleri, diğeri de, zamanında yapması gereken tövbeyi geçiktirmeleri....” dedi. Fahreddin-i Razi Hazretleri ders okuturken buz satan birisi “sermayesi eriyen bu şahsa yardım edin” diye geçiyordu. Fahreddin-i Razi Hazretleri, talebelerine dönerek şöyle ikaz etti: “İnsana verilen ömürde bir buz gibi hızla erimektedir”. Fahreddin-i Razi Hazretleri “Allah'a yemin olsun ki, yemek saatlerinde ilimle iştigali kaçırdığım için çok üzülürüm. Zira, vakit çok kıymetlidir”; Ebul Vefa Hazretleri ise “Ben yemek vaktini kısaltmak için ekmeği ufalayıp tirit şeklinde yemeği tercih ediyorum. Çünkü ikisini arasında çiğneme için kaybedilen zaman farkı vardır” buyurmuşlardır. Davut Et-Tai Hazretleri de, Ebul Vefa Hazretleri gibi ekmeği tirit şekliyle yemiş, sebebini de tirit ile normal yemek arasında elli ayet okuyacak kadar fark olmasıyla izah etmiştir.
Muhiddin Arabi Hazretlerine göre zaman, bir an'dan ibarettir (ân-ı dâim). Abdulhâlik Gücdivânî Hazretleri, tasavvûfî ıstılahlarda "Vukuf-i Zamanî" ve "Huş Der Dem" düsturları ile vakti kullanmada bizleri her an muhasebeye davet etmektedir. "Vukuf-i Zamâni", sâlikin, müridin her an hâlinden haberdâr olmasıdır. Bunun manası, şimdiki zamana vâkıf olmak ve geçmiş zamanı muhasebe etmektir. Sâlik için lâzım olan, her vaktini gözetip gereğince amel etmesi yani gündüzün hesabını akşam, gecenin hesabını sabah görmesi, kendisini hesaba çekmesidir. “Günüm veya gecem Allah'a itaat ile mi, yoksa isyan ile mi geçti?” sualiyle kendisini muhasebe etmesidir.
Vaktini tamire ve zayi olan geçmişi telafiye çalışmalıdır. Mutasavvıflar bu bapta, “Musibetler çoktur; fakat musibetlerin en büyüğü, vakti boşa geçirmektir.” buyururlar. Huş Der Dem, Allah'tan gafil olmayıp, her nefes muteyakkız olmaktır. Nefes alıp verirken huzurda Allah ile olmaktır.
Hz. Ömer; “Allah'ım! Senden zamanın iyisini ve vakitleri bereketli kılmanı niyaz ediyorum” diye ilticada bulunmuş. Vakitlerin boşa geçirilmemesi hususunda; “Ben sizden birini boş görmeyi istemiyorum. Ya dünya ya da ahiret işi...” tavsiyesinde bulunmuşlardır. “İş bir vakit geri kalırsa, hiçbir vakit ilerlemez” uyarısı da Hz. Ömer'e aittir.
İmam-ı Rabbânî hazretleri, “Vakitleri korumak tarikatın zarûrî hallerindendir.” buyurmaktadır. Çeşitli mektuplarında da aylakların sohbetini semmün katilin (öldürücü zehir) olarak vasıflandırmış ve onların sohbetinden kaçınmayı tavsiye etmiştir.
Meşhur eseri Mektubât-ı Şerif'te bu hususla alakalı bahisler vardır:
Fırsatı ganimet bilip, boşa harcamamak gerekir. Merasimlerle, adetlere uyup zamanı boşa geçirmekle bir şey hasıl olmaz. Zarar ziyan ve hüsrandan başka bir şeyde artırmaz.
Muhbir-i Sadık Peygamberimiz; “Erteleyenler (Yarın, sonra yaparım diyenler), helak oldu” buyurdular.
Mevcut “ömür sermayesi”ni mevhüm (vehimli, hayalli, kuruntulu) işe harcamak ve mevhüm için mevcudu elden çıkarmak (kaçırmak) çok çirkindir. Vakit sermayesini ehem (en önemli, en kıymetli) işe sarf etmek icap eder. Asıl lazım olan işi düşünmeli lüzumsuz, faydasız şeylerden tamamen yüz çevirmelidir.
Ey muhip (bizi seven kardeşim)! Vakit keskin kılıçtır. Yarın fırsat ele geçer mi geçmez mi bilinmez. Mühim işleri bugün yapmalı, mühim olmayanları yarına bırakmalıdır. Aklın hükmü ve iktizası da budur.
Bir kimsenin iyi Müslüman olduğu lüzumlu şeylerle meşgul olup, faydasız şeylerden uzaklaşması ile belli olur. Zamanın boş şeylerle telef olmaması için insanın vakitleri muhafaza etmesi lazımdır. İnsan öyle yaşamalıdır ki yanında bulunanlarda dayınıklıktan, başı boşluktan, malayaniden kurtarıp toparlasın. Zira zaman nutuk çekecek, dedikodu yapacak zaman değildir.
İmam-ı Şaranî Hazretleri, “Alelade bir insan zamanı nasıl bitireceğini, akııllı bir insan ise zamanı nasıl kullanacağını düşünür” buyurdular. Abdulkadir Geylani Hazretleri, “Ben yemekle meşgul olduğum her defasında canım çıkıyormuşçasına ruhumda sıkıntı duyuyorum. Çünkü zikrime mani oluyor” buyuruyorlar. İmam-ı Azam Hazretleri ise, “Felaketlerin en büyüğü vakti boşa geçirmektir” buyuruyorlar. İmam-ı Malik Hazretlerinin helada geçecek zamanı asgariye düşürme yolları aradığına, bu maksatla üç günde bir defa helaya gidecek şekilde yeme ve içmeyi azalttığına şahit oluyoruz. İmam-ı Birgivi Hazretlerine kafeste bülbül ve kanarya gibi kuşları beslemenin cazip olup olmadığı sorulmuş. Cevap olarak, kıymetli zamanı faydasız işleri harcayıp israf etmenin caiz olmadığını beyan etmiştir.
Gençlerin kuş ibtila (tutkusu)sının sardığı dönemlerde devrin alimleri, bunu önlemek için damda güvercin beslemeyi yasaklamışlardır, kıymetli vakitlerini böyle faydasız şeylere harcayanlara hapis cezası fetvası vermişlerdir. Fudayl Bin İyad Hazretlerini ziyarete gidenler, “Yoksa seni meşgul mü ettik?” dediler. O da çekinmeden şu cevabı verdi. “Doğru söylediniz kitap okuyordum. Sizin sebebinizle okumayı bırakmak zorunda kaldım.”
Hacı Bayram Veli Hazretleri: “Boş gezenler, zengin bile olsa arkadaşları şeytan, kalpleri şeytan konağı olur.” Şakik-ı Belhi'ye, “İnsanları hangi şeyler helak eder?” diye sorulmuştu. Cevaben, “İnsanları iki şey helak eder: Biri tövbe ederim diyerek günah işlemeleri, diğeri de, zamanında yapması gereken tövbeyi geçiktirmeleri....” dedi. Fahreddin-i Razi Hazretleri ders okuturken buz satan birisi “sermayesi eriyen bu şahsa yardım edin” diye geçiyordu. Fahreddin-i Razi Hazretleri, talebelerine dönerek şöyle ikaz etti: “İnsana verilen ömürde bir buz gibi hızla erimektedir”. Fahreddin-i Razi Hazretleri “Allah'a yemin olsun ki, yemek saatlerinde ilimle iştigali kaçırdığım için çok üzülürüm. Zira, vakit çok kıymetlidir”; Ebul Vefa Hazretleri ise “Ben yemek vaktini kısaltmak için ekmeği ufalayıp tirit şeklinde yemeği tercih ediyorum. Çünkü ikisini arasında çiğneme için kaybedilen zaman farkı vardır” buyurmuşlardır. Davut Et-Tai Hazretleri de, Ebul Vefa Hazretleri gibi ekmeği tirit şekliyle yemiş, sebebini de tirit ile normal yemek arasında elli ayet okuyacak kadar fark olmasıyla izah etmiştir.