iyatlar ve Enflasyon
Mutlak fiyat (absolute money): malın nominal değeri, yani almak için ödenen miktar.
Relatif fiyat: Miktar olarak başka bir maldan almak için bu maldan gereken miktar.
Bu arz talep modeli enflasyonlu ekonomileri anlatabilmektedir.
1. Soğuk havaların balık avlamayı güçleştirdiğini düşünürsek bu balık arz eğrisini nasıl etkiler? Fiyat ve miktar nasıl etkilenir? Farz edelim ki soğuk hava sebebiyle insanlar da pazara gitmedikleri için balığa olan talep azalırsa balık talep eğrisindeki durumu gösteriniz? Kış geldiğinde balık piyasasında gerçekleşmiş balık alış satış miktarına ne olmuştur? Balık fiyatlarına ne olduğunu söyleyebilir miyiz?
2. Arz veya talebin nasıl bir değişimi aşağıdaki durumlarda sonuçlanabilir? (Her seferinde yalnızca birinin değiştiğini varsayarsak).
• Video kameraların fiyatları son yıllarda düştü ve alış-veriş miktarı arttı.
• Orijinal kotların satışı ilk önce arttı sonra düştü.
• Kahve tiryakilerine hitap eden kahve piyasası kahve satıcılarının çeşitleri arttırması sonucu genişliyor.
• Tekstil San sentetik ipliklerin fiyatını talebin zayıf olduğunu bilmesine rağmen arttırdı.
3. Marihuana maddesinin kanun tarafından üretilip satılması serbest bırakılırsa fiyat ve satılan miktar nasıl değişir?
4. Bilgisayarların diğer mallara oranı son 15 yıl içinde önemli sayılabilecek bir miktarda düştü. Arz ve talebin değişmesi ile bu nasıl açıklanabilir? Buna sebep olan sebepler ne olabilir?
5. Grafik olarak aşağıdakileri etkilerden bilini kullanarak gelen şıkları sınıflandırın.
• Balığa talep artışı
• Talep edilen balık miktarında düşüş
• Diğer bir sebep
a. Devlet balık avlanması yapılan bazı bölgeleri kapattı.
b. Balık fiyatlarının artışından ötürü insanlar daha az balık alıyor.
c. Katolik kilisesi Cuma günü olan balık yasağını kaldırdı.
d. Sığır eti fiyatları düştü ve böylece tüketiciler daha az balık daha çok et yiyorlar.
e. Yakın göllerdeki cıva zehirlenmesi balıkçıların buralardan avlanmaktan vazgeçirdi.
f. Balık yemenin et yemekten daha iyi olduğu iddia edilir.
6. Japon arabalarının arz ve talep eğrilerini denge miktar ve fiyatları olacak şekilde işaretleyelim. Devlet Japon arabalarına piyasadaki denge miktarının altında bir kota koyarsa durum ne olacaktır?
7. Meşhur artistlerin veya maçların öncesinde kuyruklarda uzun bekleyişlerin sebebi ne olmaktadır? Fiyat mekanizmasının çalışmasında bir problem mi vardır? Fırsatçılar neden vardır?
8. Tüketicilerin gelirindeki bir artış bilgisayara talebi sağa kaydırırken radyonun talebini sola kaydırıyor. Hangi mal normal maldır, hangisi düşük maldır. Şekillerle gösteriniz.
9. Arz ve talep matematiksel denklemlerle de ifade edilebilir. Aşağıdaki arz ve talep için denge değişkenleri P ve Q’yu hesaplayınız.
• Arz: Q= 5 + 2P
• Talep: Q= 5 + 2P
Tüketicilerin gelirlerindeki bir artış sonucu talep aşağıdaki hali alırsa yeni denge miktarları eskilerinde yüzde olarak ne kadar değişmiştir?
Bölüm 5: Esneklik, Elastikiyet (Elasticity)
Arz ve talep kanunları, arz ve talepte bir değişme olduğunda fiyatlarda bir azalma veya artma olup olmayacağını söylerken, esneklik konusu bunun oransal miktarının ne kadar olacağını söyler. Buna ilaveten, esneklik konusu bize bir değişkenin diğer bir değişkene ne kadar hassas olduğunu sayısal değer olarak verir. Teorik olarak aklımıza gelebilecek her iki değişken için esneklik tanımlayabiliriz.
Talebin Fiyat Esnekliği (Price Elasticity of Demand)
Talebin Fiyat Esnekliğini bir malın talep edilen miktarının o malın fiyatına hassasiyeti olarak tanımlayabiliriz. Malın fiyatı arttığında (azaldığında) talep edilen miktarın yüzde olarak düşüşüdür (artışıdır). Birimsiz bir ölçüdür.
(Talebin fiyat elastikiyeti)
Eğer bir malın fiyatı ile ilgili elastikiyetten bahsediliyorsa aşağıdakilerden herhangi biri kullanılabilir:
Talebin fiyat elastikiyeti = talebin elastikiyeti (elasticity of demand) = elastikiyet
Talep edilen miktar fiyat değişikliklerine daha fazla cevap veriyorsa (neye göre ?) biz buna “Elastik talep” diyoruz. “İnelastik talep” ise talep edilen miktar fiyat değişikliklerine güçlü cevap veremiyorsa oluyor. (Şekil 4.1)
Not: elastikiyet hemen her zaman negatif bir sayıdır fakat ekonomistler elastikiyetten bahsederken genelde sadece mutlak değerinden bahsederler. Bu gerçek hep aklımızda bulunmalıdır.
(Talepteki fiyat elastikiyeti)
Hesaplamalarda iki nokta için kullanacağımız formül:
Fiyat Elastikiyetinin Ölçülmesi
Her zaman aynı başlangıç noktası olan grafikleri karşılaştırmak mümkün olmayabilir veya grafiğin eğimine bakmak yanıltabilir.
MAL FİYAT DÜŞÜŞÜ (CENT) TALEP EDİLEN MİKTARDAKİ ARTIŞ
Kaşar 40 7500
Gömlek 40 5000
CD çalar 40 100
MAL ESKİ
FİYAT YENİ
FİYAT ORTALAMA
FİYAT ESKİ
MİKTAR YENİ
MİKTAR ORTALAMA
MİKTAR ELASTİKİYET
Kaşar 3,4 3 3,2 116250 123750 120000 0,5
Gömlek 16,2 15,8 16 197500 202500 200000 1
CD çalar 80,2 79,8 80 9,950 10050 10000 2
Elastikiyet değerlerinin yorumlanması
İnelastik Talep
Elastik Talep
Elastikiyetler için Terminoloji
Elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1’den büyük olan talep.
İnelastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1’den küçük olan talep.
Birim elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1 olan talep.
Göreli (relatively) Elastik: Bir malın elastikiyetinin ( 1) diğer bir malın elastikiyetine ( 2) göre daha yüksek olduğu durum. 1 > 2 .
Göreli inelastik: Bir malın elastikiyetinin ( 1) diğer bir malın elastikiyetine ( 2) göre daha düşük olduğu durum. 1 < 2
Mükemmel elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti sonsuz olan talep.
Mükemmel inelastik talep: talebin fiyat elastikiyeti sıfır olan talep.
Tablo 4.1
Terim
talebin fiyat elastikiyeti değeri (ed)
Mükemmel inelastik
d = 0 (dikey talep eğrisi)
İnelastik
d < 1
Birim elastik
d = 1
Elastik
d > 1
Mükemmel elastik
d = (yatay talep eğrisi)
A malı B malına göre göreli olarak daha elastiktir.
A malının elastikiyeti B malının elastikiyetine göre daha yüksektir.
• Elastikiyet her yerde aynı değildir.
• İkame malların elastikiyeti daha yüksek. Grup mallar kendi içlerinde elastik, gruplar arasında ise inelastiktirler.
• Kısa ve uzun vadede elastikiyet değişebilir ve genelde elastikleşir. Bunun sebebi ise uzun vadeli talep eğrisinin farklı olmasıdır.
Fiyat Elastikiyeti ve Toplam Hasıladaki (tüketici maliyetteki) Değişim
Toplam Hasıla= Fiyat * Miktar = PxQ (Tüketicinin ödediği para)
Toplam Maliyet= Fiyat * Miktar
1. Talep elastikse fiyattaki bir düşüş toplam hasılayı (harcamaları) arttırmakta, artış ise düşürmektedir.
2. Talep inelastikse fiyattaki bir düşüş toplam hasılayı (harcamaları) düşürmekte, artış ise arttırmaktadır.
3. Talep elastikiyeti bire eşitse, harcamalar etkilenmiyor.
Fiyat artışının hasıla üzerindeki etkisi Fiyat düşüşünün hasıla üzerindeki etkisi
d < 1 İnelastik Hasıla artar Hasıla azalır
d = 1 Birim elastik Hasıla değişmez Hasıla değişmez
d > 1 Elastik Hasıla azalır Hasıla artar
Mal veya hizmet tipi Elastikiyet
Yumurta .1
Benzin .2
Ayakkabı .9
Yurt dışına seyahat 1.2
Alkollüler 1.5
Mücevher 2.6
• Talep eğrisi üzerinde elastikiyet her yerde aynı değildir.
• Bir mal için iyi bir ikame varsa o zaman elastikiyeti yüksek oluyor. İkame malların elastikiyeti daha yüksek. Grup mallar kendi içlerinde elastik, gruplar arasında ise inelastiktirler.
• Mal hane halkı gelirinin büyük bir bölümünü oluşturuyorsa o zaman elastiktir
• Kısa ve uzun vadede elastikiyet değişebilir ve genelde elastikleşir. Bunun sebebi ise uzun vadeli talep eğrisinin farklı olmasıdır. Uzun vadede talebin elastikiyeti kısa vadedekine oranla daha fazla oluyor.
• Geçici fiyat düşmelerinin elastikiyeti, sürekli düşüşlere oranla daha yüksektir.
• Göreli elastik eğri iki elastikiyet karşılaşıldığında olur.
Eğer petrol fiyatı 20$’dan 22$’a çıkar talep edilen miktar da 60 milyondan 48 milyona düşerse elastikiyet ne olur?
Talepteki Kaymalarla ilgili Elastikiyetler
Mal veya Hizmet Gelir Elastikiyeti
Yiyecek
.3
Bira
.4
Şarap
1.0
Araba
1.2
Uçak yolculuğu
6.0
eY> 1 elastik
eY< 1 inelastik
Normal mallar: eY> 0
Düşük mallar: eY< 0
Temel ihtiyaç maddelerinin genelde düşük bir gelir elastikiyetine sahiptirler.
Normal mallar: Y> 0
Y> 1 elastik
Y< 1 inelastik
Düşük mallar: Y< 0
Temel ihtiyaç maddelerinin genelde düşük bir gelir elastikiyetine sahiptirler.
Talebin Çapraz Elastikiyeti
Ceteris paribus varsayımı ile sabit sayılan başka bir malın etkisi, bu varsayım kaldırılınca miktar olarak diğer mala etkisi bu formülle tespit edilir. Artı sonsuz ve eksi sonsuz arasında değerler alabilir. Ayrıca işaretine göre malların bir birleri ile olan tamamlayıcı ya da ikame etkisi görülebilir.
Arz Elastikiyeti
Arzda üretim faktörlerinin ikame kolaylığı arzı elastik yapar, çünkü bir fiyat artışı (düşüşü) durumunda üretimi değiştirerek üretim faktörlerinin kullanım oranı değişmektedir. Aynı şekilde uzun vade daha elastiktir.
Uzun Dönem Eğrileri
Tüketim Vergisi
Vergi konulmasının tüketiciye mi üreticiye mi yansıdığı tartışılan bir konudur. Cevabı ise arz ve talep eğrilerinin elastikiyetinde gizlidir.
Mutlak fiyat (absolute money): malın nominal değeri, yani almak için ödenen miktar.
Relatif fiyat: Miktar olarak başka bir maldan almak için bu maldan gereken miktar.
Bu arz talep modeli enflasyonlu ekonomileri anlatabilmektedir.
1. Soğuk havaların balık avlamayı güçleştirdiğini düşünürsek bu balık arz eğrisini nasıl etkiler? Fiyat ve miktar nasıl etkilenir? Farz edelim ki soğuk hava sebebiyle insanlar da pazara gitmedikleri için balığa olan talep azalırsa balık talep eğrisindeki durumu gösteriniz? Kış geldiğinde balık piyasasında gerçekleşmiş balık alış satış miktarına ne olmuştur? Balık fiyatlarına ne olduğunu söyleyebilir miyiz?
2. Arz veya talebin nasıl bir değişimi aşağıdaki durumlarda sonuçlanabilir? (Her seferinde yalnızca birinin değiştiğini varsayarsak).
• Video kameraların fiyatları son yıllarda düştü ve alış-veriş miktarı arttı.
• Orijinal kotların satışı ilk önce arttı sonra düştü.
• Kahve tiryakilerine hitap eden kahve piyasası kahve satıcılarının çeşitleri arttırması sonucu genişliyor.
• Tekstil San sentetik ipliklerin fiyatını talebin zayıf olduğunu bilmesine rağmen arttırdı.
3. Marihuana maddesinin kanun tarafından üretilip satılması serbest bırakılırsa fiyat ve satılan miktar nasıl değişir?
4. Bilgisayarların diğer mallara oranı son 15 yıl içinde önemli sayılabilecek bir miktarda düştü. Arz ve talebin değişmesi ile bu nasıl açıklanabilir? Buna sebep olan sebepler ne olabilir?
5. Grafik olarak aşağıdakileri etkilerden bilini kullanarak gelen şıkları sınıflandırın.
• Balığa talep artışı
• Talep edilen balık miktarında düşüş
• Diğer bir sebep
a. Devlet balık avlanması yapılan bazı bölgeleri kapattı.
b. Balık fiyatlarının artışından ötürü insanlar daha az balık alıyor.
c. Katolik kilisesi Cuma günü olan balık yasağını kaldırdı.
d. Sığır eti fiyatları düştü ve böylece tüketiciler daha az balık daha çok et yiyorlar.
e. Yakın göllerdeki cıva zehirlenmesi balıkçıların buralardan avlanmaktan vazgeçirdi.
f. Balık yemenin et yemekten daha iyi olduğu iddia edilir.
6. Japon arabalarının arz ve talep eğrilerini denge miktar ve fiyatları olacak şekilde işaretleyelim. Devlet Japon arabalarına piyasadaki denge miktarının altında bir kota koyarsa durum ne olacaktır?
7. Meşhur artistlerin veya maçların öncesinde kuyruklarda uzun bekleyişlerin sebebi ne olmaktadır? Fiyat mekanizmasının çalışmasında bir problem mi vardır? Fırsatçılar neden vardır?
8. Tüketicilerin gelirindeki bir artış bilgisayara talebi sağa kaydırırken radyonun talebini sola kaydırıyor. Hangi mal normal maldır, hangisi düşük maldır. Şekillerle gösteriniz.
9. Arz ve talep matematiksel denklemlerle de ifade edilebilir. Aşağıdaki arz ve talep için denge değişkenleri P ve Q’yu hesaplayınız.
• Arz: Q= 5 + 2P
• Talep: Q= 5 + 2P
Tüketicilerin gelirlerindeki bir artış sonucu talep aşağıdaki hali alırsa yeni denge miktarları eskilerinde yüzde olarak ne kadar değişmiştir?
Bölüm 5: Esneklik, Elastikiyet (Elasticity)
Arz ve talep kanunları, arz ve talepte bir değişme olduğunda fiyatlarda bir azalma veya artma olup olmayacağını söylerken, esneklik konusu bunun oransal miktarının ne kadar olacağını söyler. Buna ilaveten, esneklik konusu bize bir değişkenin diğer bir değişkene ne kadar hassas olduğunu sayısal değer olarak verir. Teorik olarak aklımıza gelebilecek her iki değişken için esneklik tanımlayabiliriz.
Talebin Fiyat Esnekliği (Price Elasticity of Demand)
Talebin Fiyat Esnekliğini bir malın talep edilen miktarının o malın fiyatına hassasiyeti olarak tanımlayabiliriz. Malın fiyatı arttığında (azaldığında) talep edilen miktarın yüzde olarak düşüşüdür (artışıdır). Birimsiz bir ölçüdür.
(Talebin fiyat elastikiyeti)
Eğer bir malın fiyatı ile ilgili elastikiyetten bahsediliyorsa aşağıdakilerden herhangi biri kullanılabilir:
Talebin fiyat elastikiyeti = talebin elastikiyeti (elasticity of demand) = elastikiyet
Talep edilen miktar fiyat değişikliklerine daha fazla cevap veriyorsa (neye göre ?) biz buna “Elastik talep” diyoruz. “İnelastik talep” ise talep edilen miktar fiyat değişikliklerine güçlü cevap veremiyorsa oluyor. (Şekil 4.1)
Not: elastikiyet hemen her zaman negatif bir sayıdır fakat ekonomistler elastikiyetten bahsederken genelde sadece mutlak değerinden bahsederler. Bu gerçek hep aklımızda bulunmalıdır.
(Talepteki fiyat elastikiyeti)
Hesaplamalarda iki nokta için kullanacağımız formül:
Fiyat Elastikiyetinin Ölçülmesi
Her zaman aynı başlangıç noktası olan grafikleri karşılaştırmak mümkün olmayabilir veya grafiğin eğimine bakmak yanıltabilir.
MAL FİYAT DÜŞÜŞÜ (CENT) TALEP EDİLEN MİKTARDAKİ ARTIŞ
Kaşar 40 7500
Gömlek 40 5000
CD çalar 40 100
MAL ESKİ
FİYAT YENİ
FİYAT ORTALAMA
FİYAT ESKİ
MİKTAR YENİ
MİKTAR ORTALAMA
MİKTAR ELASTİKİYET
Kaşar 3,4 3 3,2 116250 123750 120000 0,5
Gömlek 16,2 15,8 16 197500 202500 200000 1
CD çalar 80,2 79,8 80 9,950 10050 10000 2
Elastikiyet değerlerinin yorumlanması
İnelastik Talep
Elastik Talep
Elastikiyetler için Terminoloji
Elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1’den büyük olan talep.
İnelastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1’den küçük olan talep.
Birim elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti 1 olan talep.
Göreli (relatively) Elastik: Bir malın elastikiyetinin ( 1) diğer bir malın elastikiyetine ( 2) göre daha yüksek olduğu durum. 1 > 2 .
Göreli inelastik: Bir malın elastikiyetinin ( 1) diğer bir malın elastikiyetine ( 2) göre daha düşük olduğu durum. 1 < 2
Mükemmel elastik talep: talebin fiyat elastikiyeti sonsuz olan talep.
Mükemmel inelastik talep: talebin fiyat elastikiyeti sıfır olan talep.
Tablo 4.1
Terim
talebin fiyat elastikiyeti değeri (ed)
Mükemmel inelastik
d = 0 (dikey talep eğrisi)
İnelastik
d < 1
Birim elastik
d = 1
Elastik
d > 1
Mükemmel elastik
d = (yatay talep eğrisi)
A malı B malına göre göreli olarak daha elastiktir.
A malının elastikiyeti B malının elastikiyetine göre daha yüksektir.
• Elastikiyet her yerde aynı değildir.
• İkame malların elastikiyeti daha yüksek. Grup mallar kendi içlerinde elastik, gruplar arasında ise inelastiktirler.
• Kısa ve uzun vadede elastikiyet değişebilir ve genelde elastikleşir. Bunun sebebi ise uzun vadeli talep eğrisinin farklı olmasıdır.
Fiyat Elastikiyeti ve Toplam Hasıladaki (tüketici maliyetteki) Değişim
Toplam Hasıla= Fiyat * Miktar = PxQ (Tüketicinin ödediği para)
Toplam Maliyet= Fiyat * Miktar
1. Talep elastikse fiyattaki bir düşüş toplam hasılayı (harcamaları) arttırmakta, artış ise düşürmektedir.
2. Talep inelastikse fiyattaki bir düşüş toplam hasılayı (harcamaları) düşürmekte, artış ise arttırmaktadır.
3. Talep elastikiyeti bire eşitse, harcamalar etkilenmiyor.
Fiyat artışının hasıla üzerindeki etkisi Fiyat düşüşünün hasıla üzerindeki etkisi
d < 1 İnelastik Hasıla artar Hasıla azalır
d = 1 Birim elastik Hasıla değişmez Hasıla değişmez
d > 1 Elastik Hasıla azalır Hasıla artar
Mal veya hizmet tipi Elastikiyet
Yumurta .1
Benzin .2
Ayakkabı .9
Yurt dışına seyahat 1.2
Alkollüler 1.5
Mücevher 2.6
• Talep eğrisi üzerinde elastikiyet her yerde aynı değildir.
• Bir mal için iyi bir ikame varsa o zaman elastikiyeti yüksek oluyor. İkame malların elastikiyeti daha yüksek. Grup mallar kendi içlerinde elastik, gruplar arasında ise inelastiktirler.
• Mal hane halkı gelirinin büyük bir bölümünü oluşturuyorsa o zaman elastiktir
• Kısa ve uzun vadede elastikiyet değişebilir ve genelde elastikleşir. Bunun sebebi ise uzun vadeli talep eğrisinin farklı olmasıdır. Uzun vadede talebin elastikiyeti kısa vadedekine oranla daha fazla oluyor.
• Geçici fiyat düşmelerinin elastikiyeti, sürekli düşüşlere oranla daha yüksektir.
• Göreli elastik eğri iki elastikiyet karşılaşıldığında olur.
Eğer petrol fiyatı 20$’dan 22$’a çıkar talep edilen miktar da 60 milyondan 48 milyona düşerse elastikiyet ne olur?
Talepteki Kaymalarla ilgili Elastikiyetler
Mal veya Hizmet Gelir Elastikiyeti
Yiyecek
.3
Bira
.4
Şarap
1.0
Araba
1.2
Uçak yolculuğu
6.0
eY> 1 elastik
eY< 1 inelastik
Normal mallar: eY> 0
Düşük mallar: eY< 0
Temel ihtiyaç maddelerinin genelde düşük bir gelir elastikiyetine sahiptirler.
Normal mallar: Y> 0
Y> 1 elastik
Y< 1 inelastik
Düşük mallar: Y< 0
Temel ihtiyaç maddelerinin genelde düşük bir gelir elastikiyetine sahiptirler.
Talebin Çapraz Elastikiyeti
Ceteris paribus varsayımı ile sabit sayılan başka bir malın etkisi, bu varsayım kaldırılınca miktar olarak diğer mala etkisi bu formülle tespit edilir. Artı sonsuz ve eksi sonsuz arasında değerler alabilir. Ayrıca işaretine göre malların bir birleri ile olan tamamlayıcı ya da ikame etkisi görülebilir.
Arz Elastikiyeti
Arzda üretim faktörlerinin ikame kolaylığı arzı elastik yapar, çünkü bir fiyat artışı (düşüşü) durumunda üretimi değiştirerek üretim faktörlerinin kullanım oranı değişmektedir. Aynı şekilde uzun vade daha elastiktir.
Uzun Dönem Eğrileri
Tüketim Vergisi
Vergi konulmasının tüketiciye mi üreticiye mi yansıdığı tartışılan bir konudur. Cevabı ise arz ve talep eğrilerinin elastikiyetinde gizlidir.