sEmih
Kayıtlı Üye
Bir meslek ya da zanaat dalında çalışabilmek için gerekli bilgi ve beceriyi kazanmak amacıyla, o alanda usta olan biri nin yanında çalışarak geçirilen eğitim dönemi ne çıraklık denir. Çıraklar mesleği öğrenirken düşük bir ücret karşılığında çalışır, ustası da ucuza sağlanmış bir yardımcıya sahip olur. Sanayi Devrimi öncesinde üretim büyük ölçü de yerel tüketime yönelikken, çıraklık günü müzde olduğundan çok daha yaygındı.
Çırakların çoğu, zorunlu temel eğitim son rasında okuldan ayrılınca çıraklığa başlar. Çoğu zaman çocuğun velisi ya da vasisi ile yanında çalışacağı usta arasında, tarafların imzaladığı bir çıraklık anlaşması yapılır. İlgili taraflar anlaşmada verdikleri sözleri yerine getirmek zorundadır.
Çırak seçtiği zanaat üzerine tam bir eğitim görür. Günümüzde batı ülkelerinin çoğunda çıraklığın bir bölümü o zanaatla ilgili eğitim veren okullarda geçer. Sözleşmede belirtilmiş olan süre sonunda çırak o zanaatı bütünüyle öğrenmiş ve o alanda bir usta olarak çalışabi lecek duruma gelir. Çıraklık süresinde genel likle kuramsal ve uygulamalı sınavlar yapılır.
Çıraklığın Evrimi
Çıraklıkla ilgili en eski bilgileri Eski Mısır ve Babil uygarlıklarında buluyoruz. İÖ 18. yüz yılda Babil'de yapılan Hammurabi Yasala rı'nda çıraklıktan söz edilir. 13. yüzyılda Avrupa'daki meslek loncalarında çıraklık bü yük önem taşırdı. Her meslek dalında yapılan üretimin kalitesini ve yönte mini denetleyen bu loncalara girebilmek için genellikle yedi yıl süreyle çıraklık yapmak gerekliydi. Çırak yedi yıl boyunca ustasının evinde kalırdı. Bu süre sonunda zanaatı tü*müyle öğrenen çırak kendi işyerini kurana kadar kalfa, kendi işyerini kurduğu zaman da usta olurdu.
Bir ailenin kuşaklar boyunca belirli bir meslek ya da zanaatla uğraşması çok rastla nan bir olaydı ve bu durumda çıraklar genellikle ustanın kendi oğulları olurdu.
Çıraklık sistemi zamanla yaygınlığını yitir di. İngiltere'de Sanayi Devrimi ile birlikte yaygınlaşan makineli üretimde zanaatçıların yerini düz işçiler aldı. Basım sanayisi gibi birkaç sanayi dalı dışında çıraklık hemen hemen bütünüyle ortadan kalktı. II. Dünya Savaşı yıllarında çıraklık yeniden canlandı.
Günümüzde, ülkeden ülkeye farklılık gös termekle birlikte geleneksel çıraklık ilişkisi daha çok özel bir beceri gerektiren işlerde görülür. Daha az beceri gerektiren alanlarda, çalışma süreci içinde işi öğrenme yöntemi benimsenmiştir. Bazı fabrikalarda beceriye göre işte ilerleme yöntemi uygulanır. Birçok ülkede meslek eğitimi için teknik okullar açılmıştır ve özel eğitim programları uygula maya konmuştur. Bazı sanayi ve ticaret firma larının kendi özel çıraklık programlan vardır.
ABD'de 1937'de çıkarılan Ulusal Çıraklık Yasası çıraklığın koşullarını düzenler. Bugün ABD'de 90 işkolunda 350'den fazla çıraklık programı uygulanır. İngiltere'de 1948'de çıka rılan İstihdam ve Mesleki Eğitim Yasası her sanayi dalında bir Çıraklık ve Mesleki Eğitim Komisyonu kurulmasını öngörmüştür. Her daldaki eğitim o işin özelliklerine göre kuram sal ve uygulamalı olarak düzenlenir. Çıraklık konusunda yapılan düzenlemeler günümüzde işgücü planlamasının bir bölümünü oluşturur.
Türkiye'de Çıraklık
13. yüzyıldan başlayarak Anadolu'da yaygın laşan Ahi örgütünde çıraklık vardı. Bir esnaf ve zanaatçı örgütlenmesi olan Ahilik'te ya mak, çırak, kalfa ve usta kademelerinin birin den ötekine geçiş belirli kurallara bağlıydı ve sınavla olurdu. 17. yüzyılda Ahi birlikleri loncalara dönüştü. Gedik denen işkolu tekelleri ortaya çıktı. 19. yüzyılda Avrupa mallarının rekabetiyle geleneksel sa nayi çökerken bu örgütlenmeler de güçlerini yitirdi. Tanzimat döneminde, yeni gelişen sanayi dallarında eğitim veren sanayi okulları açıldı.
Cumhuriyet döneminde meslek eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı sanat okulları ve akşam sanat okulları açıldı. 1938'de çıkarı lan bir yasayla sanayi kuruluşlarında meslek kursları açılması özendirildi ve bazı kamu sanayi işletmelerinde çırak okulları açıldı. 1977 de çıkarılan Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu konuyu yeniden düzenledi. Çıraklık yaşı 12'den başlatıldı ve çıraklık süresi üç-dört yıl olarak belirlendi. 1986'da kabul edilen Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu bütün meslek kuruluşları ile mal ve hizmet üreten kamu kuruluşlarında çalışan çırak, kalfa ve ustaların mesleki eğitimini tümüyle Milli Eği tim Bakanlığının görev ve yetki alanına aldı. Bu yasaya göre çırak olabilmek için 1319 yaş arasında ve ilkokulu bitirmiş olmak gerekir. Yasanın uygulanmasıyla birçok ilde çok sayı da çıraklık eğitim merkezi açılmıştır.
Çırakların çoğu, zorunlu temel eğitim son rasında okuldan ayrılınca çıraklığa başlar. Çoğu zaman çocuğun velisi ya da vasisi ile yanında çalışacağı usta arasında, tarafların imzaladığı bir çıraklık anlaşması yapılır. İlgili taraflar anlaşmada verdikleri sözleri yerine getirmek zorundadır.
Çırak seçtiği zanaat üzerine tam bir eğitim görür. Günümüzde batı ülkelerinin çoğunda çıraklığın bir bölümü o zanaatla ilgili eğitim veren okullarda geçer. Sözleşmede belirtilmiş olan süre sonunda çırak o zanaatı bütünüyle öğrenmiş ve o alanda bir usta olarak çalışabi lecek duruma gelir. Çıraklık süresinde genel likle kuramsal ve uygulamalı sınavlar yapılır.
Çıraklığın Evrimi
Çıraklıkla ilgili en eski bilgileri Eski Mısır ve Babil uygarlıklarında buluyoruz. İÖ 18. yüz yılda Babil'de yapılan Hammurabi Yasala rı'nda çıraklıktan söz edilir. 13. yüzyılda Avrupa'daki meslek loncalarında çıraklık bü yük önem taşırdı. Her meslek dalında yapılan üretimin kalitesini ve yönte mini denetleyen bu loncalara girebilmek için genellikle yedi yıl süreyle çıraklık yapmak gerekliydi. Çırak yedi yıl boyunca ustasının evinde kalırdı. Bu süre sonunda zanaatı tü*müyle öğrenen çırak kendi işyerini kurana kadar kalfa, kendi işyerini kurduğu zaman da usta olurdu.
Bir ailenin kuşaklar boyunca belirli bir meslek ya da zanaatla uğraşması çok rastla nan bir olaydı ve bu durumda çıraklar genellikle ustanın kendi oğulları olurdu.
Çıraklık sistemi zamanla yaygınlığını yitir di. İngiltere'de Sanayi Devrimi ile birlikte yaygınlaşan makineli üretimde zanaatçıların yerini düz işçiler aldı. Basım sanayisi gibi birkaç sanayi dalı dışında çıraklık hemen hemen bütünüyle ortadan kalktı. II. Dünya Savaşı yıllarında çıraklık yeniden canlandı.
Günümüzde, ülkeden ülkeye farklılık gös termekle birlikte geleneksel çıraklık ilişkisi daha çok özel bir beceri gerektiren işlerde görülür. Daha az beceri gerektiren alanlarda, çalışma süreci içinde işi öğrenme yöntemi benimsenmiştir. Bazı fabrikalarda beceriye göre işte ilerleme yöntemi uygulanır. Birçok ülkede meslek eğitimi için teknik okullar açılmıştır ve özel eğitim programları uygula maya konmuştur. Bazı sanayi ve ticaret firma larının kendi özel çıraklık programlan vardır.
ABD'de 1937'de çıkarılan Ulusal Çıraklık Yasası çıraklığın koşullarını düzenler. Bugün ABD'de 90 işkolunda 350'den fazla çıraklık programı uygulanır. İngiltere'de 1948'de çıka rılan İstihdam ve Mesleki Eğitim Yasası her sanayi dalında bir Çıraklık ve Mesleki Eğitim Komisyonu kurulmasını öngörmüştür. Her daldaki eğitim o işin özelliklerine göre kuram sal ve uygulamalı olarak düzenlenir. Çıraklık konusunda yapılan düzenlemeler günümüzde işgücü planlamasının bir bölümünü oluşturur.
Türkiye'de Çıraklık
13. yüzyıldan başlayarak Anadolu'da yaygın laşan Ahi örgütünde çıraklık vardı. Bir esnaf ve zanaatçı örgütlenmesi olan Ahilik'te ya mak, çırak, kalfa ve usta kademelerinin birin den ötekine geçiş belirli kurallara bağlıydı ve sınavla olurdu. 17. yüzyılda Ahi birlikleri loncalara dönüştü. Gedik denen işkolu tekelleri ortaya çıktı. 19. yüzyılda Avrupa mallarının rekabetiyle geleneksel sa nayi çökerken bu örgütlenmeler de güçlerini yitirdi. Tanzimat döneminde, yeni gelişen sanayi dallarında eğitim veren sanayi okulları açıldı.
Cumhuriyet döneminde meslek eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı'na bağlı sanat okulları ve akşam sanat okulları açıldı. 1938'de çıkarı lan bir yasayla sanayi kuruluşlarında meslek kursları açılması özendirildi ve bazı kamu sanayi işletmelerinde çırak okulları açıldı. 1977 de çıkarılan Çırak, Kalfa ve Ustalık Kanunu konuyu yeniden düzenledi. Çıraklık yaşı 12'den başlatıldı ve çıraklık süresi üç-dört yıl olarak belirlendi. 1986'da kabul edilen Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu bütün meslek kuruluşları ile mal ve hizmet üreten kamu kuruluşlarında çalışan çırak, kalfa ve ustaların mesleki eğitimini tümüyle Milli Eği tim Bakanlığının görev ve yetki alanına aldı. Bu yasaya göre çırak olabilmek için 1319 yaş arasında ve ilkokulu bitirmiş olmak gerekir. Yasanın uygulanmasıyla birçok ilde çok sayı da çıraklık eğitim merkezi açılmıştır.