CEZA MUHAKEMESİ KURALLARININ YORUMU
Yorum, bir hukuk kuralının anlamını saptamak için yapılan düşünsel bir faaliyettir. Burada, ortada bir kural vardır ve amacımız onun anlamını saptayabilmektir. Bazı durumlarda böyle bir kuralın olmadığını görüyoruz. O zaman, bu kural boşluğu, hukuk düzeninin bütünlüğü içinde doldurulmak gerekir. Bu doldurma da, en benzer hukuk kuralının bulunmasıyla olur. Buna kıyas denir.
Kıyas, ceza muhakemesi hukukunda, kural olarak, yasak değildir. Onun yasak olduğu yer Ceza Hukukudur. Ancak, bu demek değildir ki, kıyas ceza muhakemesi hukukunda tamamen serbesttir. Yorumdan farklı olarak iki tür kıyas yasağı vardır. Bunlardan birincisi, sınırlayıcı hükümlerde kıyas yasağı, ikincisi ise istisnaî hükümlerde kıyas yasağıdır. Gerçekten, yasak edilmeyen serbesttir; hukukun yasak getirmediği, sınırlamadığı alanlarda kıyas yoluyla yasak getirmek mümkün değildir. Bu ilkenin hukukî dayanağı Anayasanın 12. maddesidir. Buna göre, insan, kural olarak hürdür. Bu hürriyetin sınırlayacağı durumlar tek tek gösterilmelidir. İstisnaî hükümler de kıyasa konu olamaz. İstisnalar konuldukları durumlar içindir. Örneğin, tutuklama sebepleri CMK m.100 de sayılmıştır; kıyas yoluyla bu. maddenin genişletilmesi mümkün değildir.
Yukarıda kısaca açıklanan istisnalar dışında, sanığın lehine de aleyhine de olsa, Ceza Muhakemesi Hukukunda kıyas serbesttir. Gerçekten de hiçbir hakim, uygulayacak kural yok diyerek bir uyuşmazlığı çözmekten kaçınamaz. CMK nın bir maddesinde yoksa CMK nın diğer maddelerinden; onda da yoksa, gerekirse HUMK dan yararlanarak bir sonuca ulaşmaya çalışacak, vatandaşın sorununun adil bir şekilde çözülmesini sağlayacaktır.
Avukat bürolarında aramayı düzenleyen CMK m.130 da olmamasına rağmen; avukatın bürosu ve yerleşim yerinde iletişimin dinlenmesini düzenleyen CMK m.136 kıyasen uygulanarak, avukatların konutlarında da arama yapılamayacağı sonucuna varılır.
Yorum yapılırken kullanılacak araçlar, söz, mantık, yasanın sistematiği, Ceza Muhakemesi Hukukunun ilkeleri, Muhakeme Hukukunun ilkeleri, Anayasa Hukukunun ilkeleri, hukukun genel ilkeleri, kanunun hazırlık çalışmaları, mukayeseli hukuk ve Ceza Muhakemesi Hukuku kurumlarının tarihçesidir.
En sık kullanılan yorum aracı sözdür. Gerçekten dil bilgisi kurallarıyla, hukuk kuralının anlamını çıkartmak mümkündür. Bu yolla harfi harfine bir yorum gerçekleşir. Buna lafzi, sözel veya dar yorum denir.
Mantık, yorumda kullanılan önemli araçlardandır. Özellikle söz ile yapılan yorumun bizi doğru sonuca ulaştıramadığı durumlarda, mantıktan yararlanırız.
Kanunun sistematiği, yorumda mutlaka göz önünde tutulması gereken bir husustur. Yorumlanacak maddenin, kanunda bulunduğu bölümdeki öteki maddeler birlikte bir bütün olarak ele alınması, o maddenin daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir.
Bir hukuk kuralının anlamını saptamaya çalışırken, Ceza Muhakemesi Hukukunun, Muhakeme Hukukunun Anayasa Hukukunun ve hukukun temel ilkelerinden yararlanabileceği açıktır. Muhakeme Hukukunun ilkeleri, ileride ayrıntılı bir şekilde göreceğimiz Ceza Muhakemesi Hukukunun, hukukun temel ilkeleri de Anayasa Hukukunun temel ilkelerinin üstündedir.
Yargılama makamının tarafsızlığı, savunmasız muhakeme olmaz gibi ilkeler Muhakeme Hukukunun ilkelerindendir. Bir hukuk kuralının bunlara aykırı yorumlanması düşünülemez. İnsan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetinde (m. 2 AY.); kanunlar bu ilkelere aykırı yorumlanamaz. Adalet, eşitlik, non bis in idem (aynı fiile iki (yargılama) ceza olmaz) ve sözleşmeye saygı hukukun temel ilkeleridir. Ceza muhakemesi kurallarına bu ilkelere uymayan bir anlam verilemez.
Yorum yaparken yararlanabileceğimiz diğer araçlar, kanunun gerekçesi, hazırlık çalışmaları, karşılaştırmalı hukuk, ceza Muhakemesi kurumlarının tarihçesidir.
Bütün bu araçlar, yorum yapılırken son derece dikkatli kullanılmalıdır. Yorumun sağlıklı olması isteniyorsa, mümkün olduğu kadar çok araçtan faydalanılmalıdır
Yorum, bir hukuk kuralının anlamını saptamak için yapılan düşünsel bir faaliyettir. Burada, ortada bir kural vardır ve amacımız onun anlamını saptayabilmektir. Bazı durumlarda böyle bir kuralın olmadığını görüyoruz. O zaman, bu kural boşluğu, hukuk düzeninin bütünlüğü içinde doldurulmak gerekir. Bu doldurma da, en benzer hukuk kuralının bulunmasıyla olur. Buna kıyas denir.
Kıyas, ceza muhakemesi hukukunda, kural olarak, yasak değildir. Onun yasak olduğu yer Ceza Hukukudur. Ancak, bu demek değildir ki, kıyas ceza muhakemesi hukukunda tamamen serbesttir. Yorumdan farklı olarak iki tür kıyas yasağı vardır. Bunlardan birincisi, sınırlayıcı hükümlerde kıyas yasağı, ikincisi ise istisnaî hükümlerde kıyas yasağıdır. Gerçekten, yasak edilmeyen serbesttir; hukukun yasak getirmediği, sınırlamadığı alanlarda kıyas yoluyla yasak getirmek mümkün değildir. Bu ilkenin hukukî dayanağı Anayasanın 12. maddesidir. Buna göre, insan, kural olarak hürdür. Bu hürriyetin sınırlayacağı durumlar tek tek gösterilmelidir. İstisnaî hükümler de kıyasa konu olamaz. İstisnalar konuldukları durumlar içindir. Örneğin, tutuklama sebepleri CMK m.100 de sayılmıştır; kıyas yoluyla bu. maddenin genişletilmesi mümkün değildir.
Yukarıda kısaca açıklanan istisnalar dışında, sanığın lehine de aleyhine de olsa, Ceza Muhakemesi Hukukunda kıyas serbesttir. Gerçekten de hiçbir hakim, uygulayacak kural yok diyerek bir uyuşmazlığı çözmekten kaçınamaz. CMK nın bir maddesinde yoksa CMK nın diğer maddelerinden; onda da yoksa, gerekirse HUMK dan yararlanarak bir sonuca ulaşmaya çalışacak, vatandaşın sorununun adil bir şekilde çözülmesini sağlayacaktır.
Avukat bürolarında aramayı düzenleyen CMK m.130 da olmamasına rağmen; avukatın bürosu ve yerleşim yerinde iletişimin dinlenmesini düzenleyen CMK m.136 kıyasen uygulanarak, avukatların konutlarında da arama yapılamayacağı sonucuna varılır.
Yorum yapılırken kullanılacak araçlar, söz, mantık, yasanın sistematiği, Ceza Muhakemesi Hukukunun ilkeleri, Muhakeme Hukukunun ilkeleri, Anayasa Hukukunun ilkeleri, hukukun genel ilkeleri, kanunun hazırlık çalışmaları, mukayeseli hukuk ve Ceza Muhakemesi Hukuku kurumlarının tarihçesidir.
En sık kullanılan yorum aracı sözdür. Gerçekten dil bilgisi kurallarıyla, hukuk kuralının anlamını çıkartmak mümkündür. Bu yolla harfi harfine bir yorum gerçekleşir. Buna lafzi, sözel veya dar yorum denir.
Mantık, yorumda kullanılan önemli araçlardandır. Özellikle söz ile yapılan yorumun bizi doğru sonuca ulaştıramadığı durumlarda, mantıktan yararlanırız.
Kanunun sistematiği, yorumda mutlaka göz önünde tutulması gereken bir husustur. Yorumlanacak maddenin, kanunda bulunduğu bölümdeki öteki maddeler birlikte bir bütün olarak ele alınması, o maddenin daha iyi anlaşılmasını sağlayabilir.
Bir hukuk kuralının anlamını saptamaya çalışırken, Ceza Muhakemesi Hukukunun, Muhakeme Hukukunun Anayasa Hukukunun ve hukukun temel ilkelerinden yararlanabileceği açıktır. Muhakeme Hukukunun ilkeleri, ileride ayrıntılı bir şekilde göreceğimiz Ceza Muhakemesi Hukukunun, hukukun temel ilkeleri de Anayasa Hukukunun temel ilkelerinin üstündedir.
Yargılama makamının tarafsızlığı, savunmasız muhakeme olmaz gibi ilkeler Muhakeme Hukukunun ilkelerindendir. Bir hukuk kuralının bunlara aykırı yorumlanması düşünülemez. İnsan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyetinde (m. 2 AY.); kanunlar bu ilkelere aykırı yorumlanamaz. Adalet, eşitlik, non bis in idem (aynı fiile iki (yargılama) ceza olmaz) ve sözleşmeye saygı hukukun temel ilkeleridir. Ceza muhakemesi kurallarına bu ilkelere uymayan bir anlam verilemez.
Yorum yaparken yararlanabileceğimiz diğer araçlar, kanunun gerekçesi, hazırlık çalışmaları, karşılaştırmalı hukuk, ceza Muhakemesi kurumlarının tarihçesidir.
Bütün bu araçlar, yorum yapılırken son derece dikkatli kullanılmalıdır. Yorumun sağlıklı olması isteniyorsa, mümkün olduğu kadar çok araçtan faydalanılmalıdır