Eskiden zaman ile ilgili kavramlar güneş ve ay döngüsü gibi bazı astronomik olayların çevrimi ile eşitlendiği gibi hasat zamanı, suların yükselmesi ve çekilmesi gibi doğal olaylar üzerinden de belirlenebilmekte idi. Örnek olarak İlk Babil takvimleri kameri ayı, yani birbirini takip eden iki dolunay arasındaki 29,5 günlük dönemi esas alan bir sistemdi. Eski Romada bilinen ay isimleri Venüs, Mars, yaşlılık çağını temsil eden Terminus ve gençlik çağını temsil eden Iuventastı; diğer ay adları sonradan sayıyla verilmiş ve daha sonra da bazıları özel adlar almış ve bir bölümü, bugüne kadar sayıyla gelmiştir. Peki ay adlarını kim buldu, ay adlarının kökeni neye dayanıyor?
Eski Türkçede de ay adları Aramay, ikindi ay, üçünç ay, törtünç ay şeklindedir. Malaya dilinde de yerli geleneksel olan rakamlı ay adlarıyla İngilizceden alınan adlar bir arada kullanılır.
Bugün dünyanın çoğu yerinde Miladi takvim kullanılmaktadır ve bunun etkisiyle ay adları Jülyen veya Gregoryen takvimden kaynaklanan adlara dönüşmüştür. Güneydoğu Asyadan Afrikaya, Rusça etkisiyle Sibiryaya kadar kökeni Romaya dayanan ay adları benimsenmiştir.
Anadoluda ay adları bölgeye göre farklılık göstermekle birlikte bazı adlar, örneğin karakış, zemheri, küçük, april Çoğu bölgede ortaktır. Yalnızca İstanbul kadınlarının eski takvimine değinirsek, ay adları şöyledir: Muharremden başlayarak Aşure, Safer, Büyük Mevlüt, Küçük Mevlüt, Büyük Tövbe, Küçük Tövbe, Recep, Şaban, Rama-zan, Şeker Bayramı, Aralık, Kurban Bayramı. Dilde Türkçeleştirme başladıktan sonra ay adları önce Birinci Teşrin, İkinci Teşrin biçimine sokulmuş, 1945te kanunla Ekim, Kasım, Aralık, Ocak adları konularak bugünkü haline getirilmiştir. Son kabul edilen şekliyle de ay adlarında üç katman kendisini göstermektedir: Kökeni Sümer-Asur-Babillilere dayanan Süryanice, Latince ve Türkçe. Eski yılbaşı olan mart ayından başlarsak, bu adların anlamları şöyledir:
Mart: Babil takviminde Abdaru, Süryanice Adar. Rumi takvimde de Marttır; Latince Martius, savaş tanrısı Marsın adından.
Nisan: Babil-Süryani takviminden, Rumi takvimde Nisan, Latince Aprilis, apricare, güneşlenmek, güneşte ısınmak sözcüğünden
Mayıs: Babil-Süryani takviminde Ayru. Rumi takvimde Mayıs, La-tince Maius, Maima Mercuriusun annesi, bitkileri büyüten ay.
Haziran: Süryanice; Latince Iunius, juvenis genç sözcüğünden.
Temmuz: Sümerce dam kadın, eş, Dumuzi Sümer üreme tanrısı ve festivali, Eski. Mısırda dama bir araya getirme, Sanskritçede dam, ev, eş; Latince domina hanım, Demeter tarım tanrıçasıdır. Antik Mezopotamya dillerinde ortak ay adı olduğu gibi Türkçede halen damızlık sözcüğüyle aynı anlamıyla yaşamaktadır. Latince önce beşinci ay anlamında Quintilifti, sonra jülyen takvimi döneminde düzenlendiği için onun onuruna lullus Caesarın adından itilitıs adını aldı. Halk takviminde orak.
Ağustos: Babil-Süryanı takviminde Ab, Abu. Rumi takvimde Ağustos. Latince altıncı ay anlamında Sextılıs, sonra Octavianus Augustustan Augustus adını aldı.
Eylül: Babil takvımınde Ulul, Süryanice Eylül. Latince yedinci ay anlamında September. Halk takviminde çürük.
Ekim: Rumi takvimde Teşrin-i evvel. Aslı Süryanıce Tişrin. Latince sekizinci ay anlamında October. Bazı bölgelerde avara ayı.
Kasım: Arapça bölen anlamındadır, kısım sözcüğü aynı kökten gelir. Rumi takvimde Teşrini sani. Latince dokuzuncu ay anlamında November.
Aralık: Mantık olarak kasımla aynı kabul edilebilir. Rumi takvim-de adı Kanun-i evvel yani kanun ocak, mangal demek olduğuna göre birinci, ilk ocaktı. Latince onuncu ay anlamında December. Halk takviminde karakış.
Ocak: Rumi takvimde Kanuni sani, ikinci ocak ayıydı. Latince on birinci ay anlamında Undecimdi, sonra Ianus Taklar Tanrısımn adından ianua, kapı, giriş anlamında Ianuarius adını aldı. Halk takvimincie zemheri.
Şubat: Babil takviminde Sabadu, Süryanilerde Şubat. Latince on ikinci ay anlamında Duodecimdi, sonra februum arındırma sözcü-günden adını alan Februa arındırma festivali, günah kefareti olarak kurban kesme dönemi olması nedeniyle Februarius adını aldı. Halk takviminde küçük anlamındadır.
Eski Türkçede de ay adları Aramay, ikindi ay, üçünç ay, törtünç ay şeklindedir. Malaya dilinde de yerli geleneksel olan rakamlı ay adlarıyla İngilizceden alınan adlar bir arada kullanılır.
Bugün dünyanın çoğu yerinde Miladi takvim kullanılmaktadır ve bunun etkisiyle ay adları Jülyen veya Gregoryen takvimden kaynaklanan adlara dönüşmüştür. Güneydoğu Asyadan Afrikaya, Rusça etkisiyle Sibiryaya kadar kökeni Romaya dayanan ay adları benimsenmiştir.
Anadoluda ay adları bölgeye göre farklılık göstermekle birlikte bazı adlar, örneğin karakış, zemheri, küçük, april Çoğu bölgede ortaktır. Yalnızca İstanbul kadınlarının eski takvimine değinirsek, ay adları şöyledir: Muharremden başlayarak Aşure, Safer, Büyük Mevlüt, Küçük Mevlüt, Büyük Tövbe, Küçük Tövbe, Recep, Şaban, Rama-zan, Şeker Bayramı, Aralık, Kurban Bayramı. Dilde Türkçeleştirme başladıktan sonra ay adları önce Birinci Teşrin, İkinci Teşrin biçimine sokulmuş, 1945te kanunla Ekim, Kasım, Aralık, Ocak adları konularak bugünkü haline getirilmiştir. Son kabul edilen şekliyle de ay adlarında üç katman kendisini göstermektedir: Kökeni Sümer-Asur-Babillilere dayanan Süryanice, Latince ve Türkçe. Eski yılbaşı olan mart ayından başlarsak, bu adların anlamları şöyledir:
Mart: Babil takviminde Abdaru, Süryanice Adar. Rumi takvimde de Marttır; Latince Martius, savaş tanrısı Marsın adından.
Nisan: Babil-Süryani takviminden, Rumi takvimde Nisan, Latince Aprilis, apricare, güneşlenmek, güneşte ısınmak sözcüğünden
Mayıs: Babil-Süryani takviminde Ayru. Rumi takvimde Mayıs, La-tince Maius, Maima Mercuriusun annesi, bitkileri büyüten ay.
Haziran: Süryanice; Latince Iunius, juvenis genç sözcüğünden.
Temmuz: Sümerce dam kadın, eş, Dumuzi Sümer üreme tanrısı ve festivali, Eski. Mısırda dama bir araya getirme, Sanskritçede dam, ev, eş; Latince domina hanım, Demeter tarım tanrıçasıdır. Antik Mezopotamya dillerinde ortak ay adı olduğu gibi Türkçede halen damızlık sözcüğüyle aynı anlamıyla yaşamaktadır. Latince önce beşinci ay anlamında Quintilifti, sonra jülyen takvimi döneminde düzenlendiği için onun onuruna lullus Caesarın adından itilitıs adını aldı. Halk takviminde orak.
Ağustos: Babil-Süryanı takviminde Ab, Abu. Rumi takvimde Ağustos. Latince altıncı ay anlamında Sextılıs, sonra Octavianus Augustustan Augustus adını aldı.
Eylül: Babil takvımınde Ulul, Süryanice Eylül. Latince yedinci ay anlamında September. Halk takviminde çürük.
Ekim: Rumi takvimde Teşrin-i evvel. Aslı Süryanıce Tişrin. Latince sekizinci ay anlamında October. Bazı bölgelerde avara ayı.
Kasım: Arapça bölen anlamındadır, kısım sözcüğü aynı kökten gelir. Rumi takvimde Teşrini sani. Latince dokuzuncu ay anlamında November.
Aralık: Mantık olarak kasımla aynı kabul edilebilir. Rumi takvim-de adı Kanun-i evvel yani kanun ocak, mangal demek olduğuna göre birinci, ilk ocaktı. Latince onuncu ay anlamında December. Halk takviminde karakış.
Ocak: Rumi takvimde Kanuni sani, ikinci ocak ayıydı. Latince on birinci ay anlamında Undecimdi, sonra Ianus Taklar Tanrısımn adından ianua, kapı, giriş anlamında Ianuarius adını aldı. Halk takvimincie zemheri.
Şubat: Babil takviminde Sabadu, Süryanilerde Şubat. Latince on ikinci ay anlamında Duodecimdi, sonra februum arındırma sözcü-günden adını alan Februa arındırma festivali, günah kefareti olarak kurban kesme dönemi olması nedeniyle Februarius adını aldı. Halk takviminde küçük anlamındadır.