Arteriyoskleroz Tedavisi
Arteriyosklerozun nedenleri bilinmedi inden bu hastalı a özgü tedavi yöntemleri uygulamak olanaksızdır. Hastaların belli bir beslenme programı izlemeleri gene de önemlidir.
Arteriyoskleroz oluşumunu açıklayan kuramlar arasında en geçerli olanı hastalıkla ya lar arasında ilişki kuran yaklaşımdır. Bu yaklaşımı destekleyen birçok veri vardır: Aşırı ya lı besinler verilen deney hayvanlarında mutlaka arteriyoskleroz gelişmektedir. De işik Çevrelerde yaşayan aynı ırktan bireyler beslenme alışkanlıklarında ya bakımından zengin besinler ço unluktaysa genellikle arteriyoskleroza yakalanırlar. Şeker hastalı ı ve hipotiroidizm (tiroit salgısı yetersizli i) gibi kanda ya düzeyini yükselten hastalıklar arteriyosklerozu hazırlayıcı etki yapar. İncelenen bütün koşullar ya ların arteriyoskleroz oluşumunda önemli bir etkisi oldu unu gösterir. Ama bu etkinin bütün boyutları gene de açıklıkla bilinmemektedir.
İlk iki veriden çıkarılabilecek sonuç besinlerle alınan ya ların arteriyoskleroz oluşumunda belirleyici oldu udur. Araştırmacılar bu konuda dikkatlerini iki ya bileşi inde yo unlaştırır: Ya asitleri ve kolesterol.
YAĞ ASİTLERİ
Ya asitleri zincirlerinde 4-24 karbon atomu bulunan organik asitlerdir. Molekül yapılarında çift ba ların varlı ına göre doymuş ya da doymamış ya asitleri olarak ikiye ayrılırlar. Doymamış ya asitleri içerdikleri çift ba sayısına göre tek çift ba lı ya da çok çift ba lı olabilir. Besinlerle alınan doymuş ya asitlerinin kanda kolesterol artışına neden oldu u bilinir. Tek çift ba lı doymamış ya asitleri kolesterol düzeyini Çok az etkilerler. Çok çift ba lı doymamış ya asitleri ise kolesterol düzeyini düşürdükleri gibi lipoprotein ve trigliserit düzeylerim de aşa ı çekerler.
Bazı besinlerdeki ya ların ya asiti içeriklerini inceleyelim:
1) Tüm süt ürünleri (tereya ı peynir kaymak) ve kara hayvanlarından elde edilen ya lar doymuş ya asitleri bakımından çok zengin (yüzde 50-60); tek çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından oldukça zengin (yüzde 40-60); çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından ise fakirdir (yüzde 5-10).
2) Yerfıstı ı ya ı zeytinya ı ve yumurta şansı tek çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından özellikle zengin (yüzde 75-80) doymuş ya asitleri ve çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından ise fakirdir (yüzde 5-20). Tek çift ba lı doymamış ya asitlerinin en iyi bilinen örne i oleik-palmik asit ve oleik asittir.
3) Mısır soya ve ayçiçek ya ları ile balık ya lan çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından oldukça zengindir. Çok çift ba lı doymamış ya asitleri linoleik asitte bol bulunurken araşidonik asitte daha azdır. Bu ya larda çok çift ba lı doymamış ya asitleri yüzde 50-70 oranında tek çift ba lılar yüzde 20-30 düzeyinde ve doymuş ya asitleri yüzde 5-15 oranındadır.
Arteriyosklerozlu kişiler üçüncü gruptaki ya lan içeren besinleri almalıdırlar. Birinci gruptaki ya lardan kesinlikle kaçınmalı ikinci gruptakilerden ise çok az miktarlarda tüketmelidirler. Ola an bir beslenme düzeninde mısır ya ının kan kolesterol düzeyinin düşmesinde etkili oldu u görülmüştür. Ama bu ya ın doymuş ya asitleri bakımından zengin olan besinlerden iki kat daha fazla doymuş ya asidi içermesi böyle bir rejimin arteriyosklerozlu hastalar için uygun olmadı ını gösterir.
Doymamış ya asitleri yüksek sıcaklıklarda (yani pişirmekle) önemli ölçüde de işime u rarlar ve doymamışlık oranlan daha da artar. Bu nedenle ya ları pişirmeden kullanmalı; pişmiş ya lar birkaç kez ısıtılmamalıdır. Pişirme sırasında sıcaklı ın 170°C yi geçmemesi önerilir. Çünkü bu sıcaklı ın ötesinde doymamış ya asiti molekülleri önemli de işimlere u rarlar.
KOLESTEROL VE GENEL OLARAK YAĞLAR
Beslenmede kolesterolün tehlikesini vurgulayan çelişkili veriler vardır. Kolesterol bakımından zengin besinlerin kan kolesterol düzeyini yükseltti i kolesterol içermeyen besinlerin ise kan kolesterol düzeyini etkilemedi i anlaşılmaktadır (çünkü karaci er başta olmak üzere birçok dokuda kolesterol oluşumu sürer). Gerçek tehlike yalnızca kolesterol ile onu taşıyan beta-lipoproteinlerin kandaki düzeyinin yüksek olması de il bu yüksek düzeyin uzun süreli olmasıdır.
Kesinlikle ya içeri i düşük besinler tüketilmeli ve ya lar çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından zengin olmalıdır. Bu nedenle koyun kaz Ördek ve domuz etleri salam sucuk süt peynir dondurma tatlı vb besinler az tüketilmelidir.
ŞEKER VE PROTEİNLER
Arteriyosklerozluların beslenmesinde proteinlere az yer verilmesi gerekti ini bildiren araştırma sonuçlarına karşın proteinler genellikle çok tüketilir. Şeker de araştırmacıların dikkatini giderek daha çok çekmektedir. Araştırmalar arteriyosklerozda ya
bolizması bozukluklarının yanı sıra şeker bolizmasında da fazla belirgin olmayan hafif bozukluklar görüldü ünü kanıtlamıştır. Şeker bakımından zengin besinler alanlarda kan ya düzeyinin de arttı ı gözlenir. Besinlerle alınan şekerlerin büyük bir bölümü vücutta ya lara dönüştürülür.
TEDAVİ
Arteriyoskleroz tedavisine hastalık klinik belirtiler vermeden önce başlamak gerekir. Tedavide beslenme alışkanlıkları yeniden düzenlenir; pıhtılaşma önleyici ve pıhtı çözücü (fibrinolitik) ilaçlar ayrıca lipoprotein miktarını azaltarak kolesterol senaaaini ve taşınmasını önleyen ilaçlar kullanılır.
Arteriyosklerozda cerrahi tedavi de uygulanabilir. Koroner damar ya da büyük atardamarların arteriyoskleroz sonucunda tıkandı ı olgularda cerrahi girişime başvurulabilir. Günümüzde koroner baypas ameliyatı ya da tıkanan damarın vücuttan alınan bir başka damar parçasıyla de iştirilmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır.
Arteriyosklerozun nedenleri bilinmedi inden bu hastalı a özgü tedavi yöntemleri uygulamak olanaksızdır. Hastaların belli bir beslenme programı izlemeleri gene de önemlidir.
Arteriyoskleroz oluşumunu açıklayan kuramlar arasında en geçerli olanı hastalıkla ya lar arasında ilişki kuran yaklaşımdır. Bu yaklaşımı destekleyen birçok veri vardır: Aşırı ya lı besinler verilen deney hayvanlarında mutlaka arteriyoskleroz gelişmektedir. De işik Çevrelerde yaşayan aynı ırktan bireyler beslenme alışkanlıklarında ya bakımından zengin besinler ço unluktaysa genellikle arteriyoskleroza yakalanırlar. Şeker hastalı ı ve hipotiroidizm (tiroit salgısı yetersizli i) gibi kanda ya düzeyini yükselten hastalıklar arteriyosklerozu hazırlayıcı etki yapar. İncelenen bütün koşullar ya ların arteriyoskleroz oluşumunda önemli bir etkisi oldu unu gösterir. Ama bu etkinin bütün boyutları gene de açıklıkla bilinmemektedir.
İlk iki veriden çıkarılabilecek sonuç besinlerle alınan ya ların arteriyoskleroz oluşumunda belirleyici oldu udur. Araştırmacılar bu konuda dikkatlerini iki ya bileşi inde yo unlaştırır: Ya asitleri ve kolesterol.
YAĞ ASİTLERİ
Ya asitleri zincirlerinde 4-24 karbon atomu bulunan organik asitlerdir. Molekül yapılarında çift ba ların varlı ına göre doymuş ya da doymamış ya asitleri olarak ikiye ayrılırlar. Doymamış ya asitleri içerdikleri çift ba sayısına göre tek çift ba lı ya da çok çift ba lı olabilir. Besinlerle alınan doymuş ya asitlerinin kanda kolesterol artışına neden oldu u bilinir. Tek çift ba lı doymamış ya asitleri kolesterol düzeyini Çok az etkilerler. Çok çift ba lı doymamış ya asitleri ise kolesterol düzeyini düşürdükleri gibi lipoprotein ve trigliserit düzeylerim de aşa ı çekerler.
Bazı besinlerdeki ya ların ya asiti içeriklerini inceleyelim:
1) Tüm süt ürünleri (tereya ı peynir kaymak) ve kara hayvanlarından elde edilen ya lar doymuş ya asitleri bakımından çok zengin (yüzde 50-60); tek çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından oldukça zengin (yüzde 40-60); çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından ise fakirdir (yüzde 5-10).
2) Yerfıstı ı ya ı zeytinya ı ve yumurta şansı tek çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından özellikle zengin (yüzde 75-80) doymuş ya asitleri ve çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından ise fakirdir (yüzde 5-20). Tek çift ba lı doymamış ya asitlerinin en iyi bilinen örne i oleik-palmik asit ve oleik asittir.
3) Mısır soya ve ayçiçek ya ları ile balık ya lan çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından oldukça zengindir. Çok çift ba lı doymamış ya asitleri linoleik asitte bol bulunurken araşidonik asitte daha azdır. Bu ya larda çok çift ba lı doymamış ya asitleri yüzde 50-70 oranında tek çift ba lılar yüzde 20-30 düzeyinde ve doymuş ya asitleri yüzde 5-15 oranındadır.
Arteriyosklerozlu kişiler üçüncü gruptaki ya lan içeren besinleri almalıdırlar. Birinci gruptaki ya lardan kesinlikle kaçınmalı ikinci gruptakilerden ise çok az miktarlarda tüketmelidirler. Ola an bir beslenme düzeninde mısır ya ının kan kolesterol düzeyinin düşmesinde etkili oldu u görülmüştür. Ama bu ya ın doymuş ya asitleri bakımından zengin olan besinlerden iki kat daha fazla doymuş ya asidi içermesi böyle bir rejimin arteriyosklerozlu hastalar için uygun olmadı ını gösterir.
Doymamış ya asitleri yüksek sıcaklıklarda (yani pişirmekle) önemli ölçüde de işime u rarlar ve doymamışlık oranlan daha da artar. Bu nedenle ya ları pişirmeden kullanmalı; pişmiş ya lar birkaç kez ısıtılmamalıdır. Pişirme sırasında sıcaklı ın 170°C yi geçmemesi önerilir. Çünkü bu sıcaklı ın ötesinde doymamış ya asiti molekülleri önemli de işimlere u rarlar.
KOLESTEROL VE GENEL OLARAK YAĞLAR
Beslenmede kolesterolün tehlikesini vurgulayan çelişkili veriler vardır. Kolesterol bakımından zengin besinlerin kan kolesterol düzeyini yükseltti i kolesterol içermeyen besinlerin ise kan kolesterol düzeyini etkilemedi i anlaşılmaktadır (çünkü karaci er başta olmak üzere birçok dokuda kolesterol oluşumu sürer). Gerçek tehlike yalnızca kolesterol ile onu taşıyan beta-lipoproteinlerin kandaki düzeyinin yüksek olması de il bu yüksek düzeyin uzun süreli olmasıdır.
Kesinlikle ya içeri i düşük besinler tüketilmeli ve ya lar çok çift ba lı doymamış ya asitleri bakımından zengin olmalıdır. Bu nedenle koyun kaz Ördek ve domuz etleri salam sucuk süt peynir dondurma tatlı vb besinler az tüketilmelidir.
ŞEKER VE PROTEİNLER
Arteriyosklerozluların beslenmesinde proteinlere az yer verilmesi gerekti ini bildiren araştırma sonuçlarına karşın proteinler genellikle çok tüketilir. Şeker de araştırmacıların dikkatini giderek daha çok çekmektedir. Araştırmalar arteriyosklerozda ya
bolizması bozukluklarının yanı sıra şeker bolizmasında da fazla belirgin olmayan hafif bozukluklar görüldü ünü kanıtlamıştır. Şeker bakımından zengin besinler alanlarda kan ya düzeyinin de arttı ı gözlenir. Besinlerle alınan şekerlerin büyük bir bölümü vücutta ya lara dönüştürülür.TEDAVİ
Arteriyoskleroz tedavisine hastalık klinik belirtiler vermeden önce başlamak gerekir. Tedavide beslenme alışkanlıkları yeniden düzenlenir; pıhtılaşma önleyici ve pıhtı çözücü (fibrinolitik) ilaçlar ayrıca lipoprotein miktarını azaltarak kolesterol senaaaini ve taşınmasını önleyen ilaçlar kullanılır.
Arteriyosklerozda cerrahi tedavi de uygulanabilir. Koroner damar ya da büyük atardamarların arteriyoskleroz sonucunda tıkandı ı olgularda cerrahi girişime başvurulabilir. Günümüzde koroner baypas ameliyatı ya da tıkanan damarın vücuttan alınan bir başka damar parçasıyla de iştirilmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır.