ashli
Bayan Üye
Güzel görünümü, hoş kokusu ve lezzeti ile dikkat çekici meyvelerdir. Özellikle merak bahçeleri (hobi bahçeleri) için çok büyük alan ihtiyacının olmaması da önemli bir özelliktir. Merak bahçelerinde 3- 4 m uzunluğunda bir alan aile ihtiyacını gidermek için yeterli olabilir. Ticari amaçlarla tesis edilen bahçelerin ekonomik getirisi oldukça yüksektir. Ancak taze ürünün raf ömrü oldukça kısadır. Bu yüzden ahududu meyveleri hasattan sonra ya çok hızlı bir şekilde pazarlanması ya da derhal işlenmesi gereklidir. Ahududu meyveleri reçel, marmelat ve meyve suyuna işlenebileceği gibi hızlı dondurma (şoklama) ile de çok uzun bir dönem boyunca pazarlama olanağı elde edilebilir.
İnsan sağlığına yaptıkları katkının öğrenilmesiyle son yıllarda yoğun talep görmeye başlayan bir meyve türüdür. Özellikle gelir düzeyi yüksek Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından ilgi görmektedir. Buna bağlı olarak bu ülkelerin ahududu ve böğürtlen ithalatı ile üretim düzeyleri sürekli bir artış eğilimindedir.
Ülkemizde ahududu olarak tanımladığımız meyve türler İngilizcede “Raspberry”, Almancada “Himbeere” ve Fransızcada “Framboisier” olarak isimledirilmektedir. Ülkemizde bazı satış noktaları ve bazı alıcılar tarafından ahududu meyvesine “framboğaz” denmektedir. Bu isim, bilindiği üzere, ahududunun Fransızca ismidir.
1. Yer seçimi ve toprak hazırlığı
İyi güneş gören ve iyi drene edilmiş hemen hemen tüm topraklarda ahududu yetiştiriciliği yapılabilir. Ancak topraktaki diğer özellikler ve iklim faktörleri bitki gelişimini ve verimliliği sınırlar. Bu konu daha detaylı olarak “ekolojik istekler” bölümünde incelenebilir.
Diğer üzümsü meyveler gibi ahududu da çok hızlı pazarlanması veya işlenmesi gereken bir meyvedir. Meyvenin kolay bozulabilir özellikte olması bunu zorunlu kılar. Bu yüzden ahududu bahçesi kurarken hızlı pazarlama veya işleme olanaklarının gözden geçirilmelidir.
Ahududu yetiştiriciliği kapasitesine uygun düzeyde altyapı ve insan kaynağının olup olmadığı da işletmenin sürdürülebilirliği için önemlidir. İşçiliğin yoğun kullanılması gereken hasad ve budama gibi dönemlerde yeterli işçi bulunması, ayrıca sulamaya yoğun ihtiyaç duyulan yaz dönemlerinde yeterli su kaynağının varlığı işletmenin yürütülmesi için zorunludur.
Ahududu bitkilerinin kök hastalıklarına karşı, genel olarak, hassas olmaları nedeniyle dikkatli olunmalıdır. Özellikle Verticillium şüphesi olan alanlardan kaçınılmalıdır. Domates, patates, biber, patlıcan ve çilek gibi ürünlerin yetiştirildiği alanlardan uzak durulmalıdır. Ayrıca önceki dönemlerde üzerinde ahududu ve böğürtleninin yabani veya kültür çeşitleri yetiştirilmiş alanlardan da uzak durulmalıdır. Şayet böyle alanlarda ahududu yetiştiriciliği yapılması zorunlu ile mutlaka toprak fumigasyonu yapılmalıdır. 20 m lik mesafedeki tüm yabani ahududu ve böğürtlen bitkileri temizlenmelidir. Bunlar hastalık ve zararlıların kaynağı haline gelerek bahçede ciddi zararların oluşumuna imkan tanır.
Taban suyu yüksek topraklarda iyi bir drenajın olması zorunludur. Aksi takdirde Phytophtora kök çürüklüğü bahçenin her yerine kolayca yayılacak ve tüm bahçenin zarar görmesine neden olacaktır. Bu tip yerlerde ahududu bitkileri 20 cm kadar yükseltilmiş yastıklar üzerine dikilmelidir. Bu onları tamamen değilse bile kısmen koruyacaktır.
Ahududu yetiştiriciliği için yer seçimi yapılmışsa bir yıl önceden arazi ahır gübresi ve kimyasal gübrelerle desteklenmelidir. İyi bir toprak analizi ile toprakta eksik olan mineraller belirlenmelidir. Eksik olan mineraller tamamlanmalıdır. Toprak pH sını dikkate alarak kimyasal gübreleme yapılmalıdır. Ph nın yüksek olduğu topraklarda ph yı düşürecek özellikte kimyasal gübrelerle (örneğin, amonyum sülfat gibi) gübrelenmelidir. Şayet ph çok düşükse toprakta kireçleme yapılarak istenen düzeye çıkartılmalıdır.
2. Çeşit seçimi
Bahçe tesisine geçmeden önce çeşit seçimi en önemli konudur. Yanlış bir seçim tüm masrafın boşa gitmesine neden olabilir. Bunun için önceki dönemlerde o yörede kullnılan çeşitlerin performansı incelenmelidir. İlk defa ahududu yetiştiriciliği yapılacaksa, iklim ve toprak koşulları dikkate alınarak, benzeri bir bölge referans olarak alınabilir. Böylece hata en aza indirgenmiş olur.
Çeşit seçiminde, meyvelerin taze tüketim amacıyla mı yoksa işleme amacıyla mı üretileceği sorusuna iyi cevap verilmelidir. Şayet bu konu belirsiz ise her iki amaç için de kullanılabilecek çeşitler tercih edilmelidir.
Çeşit seçiminde, ülkemizde, sınırlayıcı en önemli faktör istenen çeşitten fidan üretiminin sınırlı veya hiç olmamasıdır. Tüm fidanlıklar taranarak, önceden, mevcut fidanların özellikleri çıkartılmalıdır. Bu çeşit seçiminde karar vermeyi biraz daha kolaylaştırır.
Ahududu çeşitleri için detaylı bilgilere erişmek için şu bağlantıları kullanınız;
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Linkleri Üyelerimiz Görebilir. UslanmaM Üyeliği İçin Tıklayın]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Linkleri Üyelerimiz Görebilir. UslanmaM Üyeliği İçin Tıklayın]
3. Bahçe tesisi
Bahçe tesisi zamanının belirlenmesi dikilen fidanların tutması için önemlidir. Ülkemizde çok soğuk kış geçirmeyen bölgelerde (Akdeniz, Ege kıyı bölgelerinde) bitkilerin dinlenmeye girmesiyle birlikte, sonbahar dönemi sonunda veya kış boyunca dikim yapılabilir. Bu bölgelerde sonbahar döneminin sonu veya kış başlarında (Kasım, Aralık ayında) dikim yapmak daha kıllıca olabilir. Özellikle ilkbahar dönemi iş yoğunluğu başlamadan dikim işlerinin bitirilmesi faydalı olur. İç Anadolu, Doğu Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde kış bitiminde veya erken ilkbahar döneminde dikim yapmak daha doğru olur. Bölgeye göre değişmekle beraber Şubat ayı sonu, Mart ayı veya Nisan başı bu bölgeler için uygundur. Bu bölgelerde kar kalkar kalkmaz ve toprak tava gelir gelmez dikim yapılmalıdır. Dikilecek fidanların henüz gelişmeye başlamamış olmaları, yani dinlenmede olmaları zorunludur.
Ahududu fidanlarının dikim mesafelerini düzenlemede mekanizasyon kullanımı, arzu edilen terbiye sistemi, çeşidin gelişme durumu (dik, yarık, iri, zayıf vb) ve fidan için ayrılan bütçe konuları dikkate alınmalıdır. Şayet sıra aralarında geniş traktörler kullanılması düşünülüyorsa sıra arası mesafeni 3-3,5 m olması gerekir. Şayet daha küçük traktörler (bahçe traktörleri) kullanılacaksa sıra arası traktör genişliğine bağlı olarak 2,5 m olabilir. Şayet sıra aralarına traktör girmeyecekse en ideal genişlik 2 m dir. Küçük aile işletmesi veya merak bahçesi planlanıyorsa, bu tip bahçelerde sıra ararlının 1,5 m olması yeterlidir. Sıra üzeri mesafeleri 40 cm ile 100 cm arasında değişkenlik gösterebilir. Şayet fidan maliyeti sorun olmayacaksa sıra üzeri mesafeler düşürülür. Hem böylelikle bahçe ekonomik verim düzeyine çok çabuk ulaşır. 60 cm sıra üzeri mesafe ideal olanıdır. Ancak bu ekonomik gerekçelerle 80-100 cm de çıkartılabilir. Böyle bir durumda bahçede ekonomik ürün için daha fazla beklemek gerekecektir. Dikim mesafelerini belirlemede çeşitlerin tipleri de (kırmızı, sarı, siyah, mor, dik, dikensiz) önemli bir etkiye sahiptir. Dikensiz çeşitler daha geniş aralıklarla dikilmesi tavsiye edilmektedir. Buna karşın dik gelişen ahududu çeşitlerinde dikim mesafeleri daha düşük tutulmaktadır.
Ahududu fidanları tüplü ile kök budaması yapılmaz. Ancak, çoğu kere, fidanlar çıplak köklü olarak pazarlanır. Çıplak köklü fidanların dikimden hemen önce dikim çukurunun başında kök budaması yapılması gerekir. Zarar görmüş ve ölmüş kökler budanarak hızlı kök teşekkülü teşvik edilir. Kırmızı ahududu fidanları fidan olarak söküldükleri derinlikten 5-7.5 cm daha derine dikilmelidir. Diğer ahududu fidanları ise fidan derinliğinden 2.5 cm kadar daha derine dikilmelidir. Fidanlık söküm derinliği gövdenin alt bölgesinde kökün ise üst bölgesinde koyu gri bir çizgi olarak kendini gösterir. Yaklaşık bir kürek genişliği ve değinliğinde açılan (yaklaşık olarak 20-30 cm) çukurlar içersine fidanlar yerleştirilerek kökler tamamen toprakla örtülür. Açıkta kök kalmamalıdır. Toprak daha sonra ayakla bastırılarak sıkıştırılır. Hemen sonra can suyu verilir. Dikim yapıldıktan sonra kırmızı ahududu dalları yaklaşık 25-30 cm üstten kesilir. Siyah ve mor ahududu üzerindeki orijinal gövde olan sürgünler toprak seviyesine kadar kesilmeli ve kesilen sürgünler hastalıkları kontrol etmek için dikim alanından uzaklaştırılmalıdır. Şayet toprak önceden gübrelenmemişse dikimden yaklaşık iki-üç hafta sonra her bitkinin çevresine verilmelidir. Her bitkiye yaklaşık olarak 30 gram (yaklaşık bir yemek kaşığı) 12-12-12 veya benzer özellik gösteren kompoze gübreler verilebilir. İkinci ve bunu izleyen yıllarda; her 1 dekarlık alan için15 kg gübrenin ¾ oranında uyanma başlangıcı döneminden önce bitkilere verilmelidir.
4. Budama
Ahududu sürgünleri iki yıllıktır. Kök gövdesi ise çok yıllıktır. Yeni sürgünler (birinci yıl sürgünleri, vejetatif sürgünler) her yıl kök gövdesi üzerindeki tomurcuklardan gelişir. Yazın sonlarına doğru birinci yıl sürgünleri üzerinde meyve gözleri yer alan yanal sürgünler meydan gelir. Birinci yıl sürgünleri ikinci gelişme sezonunda (sonraki yıl) meyve sürgünü (ikinci yıl sürgünü, generatif sürgün) olarak isimlendirilir. İkinci sezonun başlarında meyve oluşumunu sağlayan sürgünler meyve sürgünleri üzerinde gelişmeye başlarlar. Meyve oluşumundan sonra yaşlanan sürgünler (meyve sürgünleri) ölür ve bunlar meyve hasadının tamamlanmasıyla birlikte kesilerek araziden uzaklaştırılır. Kök gövdesinden birinci yıl sürgünlerinin çıkışı ve gelişimi tekrar başlar.
Ahududular kök sürgünleri ile gelişmesi nedeniyle doğal olarak çit biçimi alma eğilimindedir. Şayet yeni gelişen sürgünler sürekli kontrol altında tutulmazlarsa bahçe tamamen düzensiz ve karmaşık bir hale gelecektir. Buna bir de meyve verip ölen sürgünlerde ilave olduğunda çok daha büyük bir düzensizlik ortaya çıkacaktır. Bu yüzden budama işlemleri titizlikle yürütülmelidir.
Ahududuların budaması çeşit özelliklerine göre değişkenlik gösterir. Kırmızı ahududuların yaz veya sonbahar dönemi ürün vermeleri budama özelliklerinde farklılıklara neden olur. Yine ahududu çeşidinin kırmızı, mor, siyah veya sarı olması da budama özellikleri üzerine etkilidir.
4.1. Yazın meyve veren kırmızı ve sarı ahududular
Gelişme sezonu süresince yapılması gereken budama
Büyüme mevsiminde ahududularda hiçbir kesme işlemi uygulanmamalıdır. Şayet sürgünler çok uzamışsa bunları kesmek yerine telli terbiye sistemine almak daha iyi olur. Meyve hasadından sonra meyve sürgünleri uzaklaştırılmalıdır. Bu genellikle, hava ve yetiştirme koşullarına bağlı olarak, haziranın sonunda temmuz ayının başında yapılır. Meyve sürgünlerinin uzaklaştırılması önemli hastalıkların azalmasına ve yeni gelişen sürgünler için sıra üzerinde daha iyi bir ışıklanma ve havalanmanın sağlanmasına neden olur.
Dinlenme dönemi yapılması gereken budama
Tomurcuklar patlamadan hemen önce ve don riskinin geçtiği kışın sonunda ve ilkbahar başlarında budama yapılmalıdır. Kışın zarar gören sürgünlerin ölü bölgeleri mutlaka kesilmelidir. Bu genellikle 1 cm kadar uzunluktaki sürgün ucu bölgesidir. Bununla birlikte sert kışlardan sonra ölen bölge nedeniyle kesilmesi gereken uzunluk yaklaşık 2 cm kadar olabilir.
Şayet çit şeklinde bir yetiştiricilik yapılıyorsa sıraların genişliği 50 cm veya biraz daha az tutulmalıdır. Sıra alanlarının dışındaki bütün bitkiler kesilmeli ve uzaklaştırılmalıdır. Çapı 1 cm civarındaki küçük zayıf sürgünler kesilerek uzaklaştırılır.
Yazın meyve veren kırmızı ahududular yılda iki kez budanır. Birincisi ilkbaharda, ikincisi ise hasattan hemen sonra yapılır. İlkbahar budaması mart sonu veya ilkbahar başında zayıf gelişen sürgünlerin tamamının temizlenmesi şeklinde yapılır. İkinci budama ise meyvelerin hasadından hemen sonra kuruyan meyve sürgünlerin temizlenip uzaklaştırılması şeklinde yapılır. Yine hasaddan sonra yeni gelişen sürgünler ve dip sürgünlerinin sayısı azaltılmalıdır. Bu işlem esnasında zayıf gelişen sürgünlerin temizlenmesine öncelik verilir. Her 30 cm lik çit için 1.5 cm veya daha büyük çapa sahip kuvvetli gelişen 4 veya 5 sürgünün bırakılması yeterlidir. Şayet yeteri kadar kuvvetli gelişen sürgün yoksa her 30 cm lik çit için en iyi gelişme gösteren iki sürgünün bırakılması doğru olur.
4.2. Sonbaharda meyve veren kırmızı ve sarı ahududular
Bu ahududu çeşitleri, biri Temmuz ayının ilk dönemleri diğeri ise Ağustos sonu veya Eylül ayında olmak üzere, yılda iki defa ürün verir. Bununla birlikte yılda tek ürün alınmasının daha iyi olduğu gözlenmiştir. Bunun için daha az miktarda ve daha düşük kalitedeki yaz ürünü alınmayarak sonbahar ürününün daha kaliteli ve daha yüksek düzeyde olması sağlanır. Bu yöntemin hastalık zararını da azalttığı belirlenmiştir.
Sonbahar ürünü veren kırmızı ahududuların ilk yıl budamaları yapılmaz. İlk yıl bitkinin kendi halinde gelişerek doğal formuna ve kuvvetine erişmesine izin verilir. İlk yıldan sonra budamalar her yıl peşi sıra yapılmalıdır. İlkbahar budamaları toprak henüz soğukken ve gelişmenin henüz başlamadığı dönemde ( genelde mart ortası veya sonudur) yapılmalıdır. Elle, dönerli biçme makinesi veya diğer mekanik aletlerle toprak üzerindeki bütün gelişen sürgünler kaldırılır. Bu kesme işlemi esnasında 2.5-5 cm uzunluğundaki bitkiler biçimden sonra genellikle toprak yüzeyinde kalır. Ağustos veya eylül başlarında meyveler o mevsimin sürgünleri üzerinde oluşacaktır.
4.3. Siyah ve mor ahududular
Dinlenme dönemi yapılması gereken budama
Tomurcuklar şişmeden önce soğuk hava koşullarının tehlike arz etmediği kış ortası veya ilkbahar başlarında yapılmalıdır. Siyah ahududular budanırken, yan dalların 30 cm uzunluğunda bırakılması gerektiği unutulmamalıdır. Yan sürgünlerin 250 cm veya daha uzun gelişebileceği, bundan dolayı da iri bir bitki gelişiminin olacağı unutulmamalıdır. Mor ahududular siyah ahududulardan daha uzun gelişirler. Bu yüzden yan dallar yaklaşık 50 cm üzerinden budanmalıdır. Sürgün üzerinde zayıf ve cılız gelişen yan sürgünler temizlenmelidir. Tüm bu budama uygulamaları meyve miktarı ve kalitesi üzerinde çok ciddi artışlara yol açar.
Siyah ve mor ahududular fazla miktarda dip sürgünü geliştiremezler, bunun yerine ana bitkinin bulunduğu yerde bir salkım veya küçük bir tepe görünümü veya ocak görünümü oluştururlar. Yaklaşık 1.5 cm kalınlığındaki sürgünler dinlenme döneminde kesilip alınmalıdır. Her ocakta veya tepede 5-7 adet sürgünün olması sağlanmalıdır.
Gelişme sezonu süresince yapılması gereken budama:
Siyah ve mor ahududular yaz döneminde birinci yıl sürgünlerinin (o yıl gelişen sürgünler, vejetatif sürgünler) uç alma şeklinde budanması gerekir. Uç alma işlemi, mor ahududu sürgünleri 75-100 cm uzunluğa eriştiğinde, siyah ahududular ise 50-60 cm uzunluğa eriştiğinde, üstten itibaren 10 cm kadar kesme şeklinde yapılmalıdır. Bu işlem kuvvetli yan dal gelişimini teşvik edecektir. Yan dal sayısı meyve verimini doğrudan etkiler.
Hasattan sonra tüm meyve sürgünleri kesilip araziden uzaklaştırılmalıdır. Böylece hastalık ve zararlı problemleri ciddi düzeyde azalacaktır.
Budama işlemi
Uygulanması gereken ahududu tipleri
Uç alma
Siyah ve mor ahududular
Hasat sonu meyve veren sürgünlerin alınması
Tüm ahududular
Don zararı gören sürgünlerin veya sürgün bölümlerinin kesilmesi
Tüm ahududular
Sürgün seyreltme
Tüm ahududular, özellikle kırmızı ahududular
Zayıf gelişen sürgünlerin temizlenmesi
Tüm ahududlar
Sürgünlerin biçilerek tamamen kaldırılması
Sonbahar ürünü veren kırmızı ahududular
Yan dalların kısaltılması
Siyah ve mor ahududular
Zayıf gelişen yan dalların alınması
Siyah ve mor ahududular
5. Terbiye sistemleri
Ahududu bitkisinin sürgünleri gevrek ve tam odunlaşmamıştır. Bu yüzden sürgünler, genel olarak, yere yatma eğilimindedir. Ticari bahçelerde bakım ve hasat işlemlerinin daha rahat yapılması için ahududu sürgünlerinin bir herek veya tel ile dik durmalarının sağlanması gereklidir. Terbiye sistemlerinin ahududu yetiştiriciliğinde sağladığı faydalar şu şekildedir;
(1) Sürgün uçlarının veya sürgünlerin toprakla temas etmesi engellendiği için toprak kaynaklı hastalıkların etkisi azaltılır.
(2) Meyvelerin toprağa temas etmesi engellendiği için çürüme ve hastalıklar azalır.
(3) Özellikle dikenli çeşitlerin bakım ve hasad işlemeleri kolaylaşır.
(4) Sürgünlerin dik durması sonucu güneşlenme ve havalanma daha iyi gerçekleşir. Bu meyvelerin daha güzel renkli ve lezzetli olmasını sağladığı gibi sürgünlerin hastalık ve zararlılardan daha az etkilenmesine yol açar.
(5) Hasad işlemleri kolaylaşır. Özellikle mekanizasyon aletleriyle hasad kolaylaşır. Zaten mekanizasyonla hasad için mutlaka uygun bir terbiye sistemine alma zorunluluğu vardır.
(6) Verim düzeyinde belirgin bir artış elde edilir.
Ahududularda terbiye sistemini belirlerken, mekanizasyon ile hasad yapılıp yapılmayacağı, sıra aralarına traktörle girilip girilmeyeceği, kullanılacak alet ve ekipmanın genişliğinin ne olduğu konuları önceden açıklığa kavuşturulmalıdır. Yetiştiricilik ticari amaçlar için yapılıyorsa mekanizasyon mutlaka iyi düşünülmelidir. Merak veya küçük ev bahçesi kurulacaksa mekanizasyon konusu ihmal edilir. Büyük ölçekli bir yetiştiricilik tasarlanıyorsa telli terbiye sistemi mutlaka kurulmalıdır. Küçük ölçekli işletmelerde daha ucuz ve kolay tesis edilebilen, herek veya basit telli sistemler tercih edilebilir.
Terbiye sistemleri yetiştiricilik tekniklerinin gelişmesiyle birlikte çeşitlilik kazanmıştır. Özellikle telli terbiye sistemleri ciddi gelişme göstermiş ve çeşitlenmiştir. Üreticinin bu çeşitlilik karşısında aklı karışmakta ve hangisini kurması gerektiği konusunda kararsız kalmaktadır. Yukarıdaki paragraftaki açıklamalar dikkate alınarak terbiye sistemi belirlenebilir. Ayrıca mevcut kururlu sistemler incelenerek olumlu ve olumsuz yönleri belirlenmelidir.
Ticari yetiştiricilik yapılması planlanıyorsa mutlaka telli terbiye sistemi uygulanmalıdır. Merak veya küçük ev bahçelerinde telsiz veya herek sistemi ile yetiştiricilik yapılabilirse de basit telli sistemler kurmak daha faydalı olur.
5.1. Herek (ocak) sistemi
Eski bir yöntemdir. Günümüzde ticari yetiştiricilik tiplerinde pek kullanılmamakla birlikte ev veya merak bahçelerinde kullanılabilir. Telli sistemlerin kurulamadığı, çok eğimli, yerlerde kurulabilir. Bu terbiye sisteminin esası yetiştiricilik tipinden kaynaklanır. Ocak sistemi yetiştiricilik herek kullanmayı çoğu kere zorunlu kılar. Bununla birlikte çizgi halinde yetiştirilen ahududu bahçelerinde, çizgi boyunca 1-1,5 m aralıklarla dikilen kazıklara çevrelerinde yer alan sürgünlerin bağlanması biçiminde de uygulanabilmektedir.
Bu terbiye sistemine, daha çok, kırımızı ahududular uygundur. Ocakta yer alan 5-7 kırmızı ahududu sürgünü, tam ortalarına çakılı bir herek üzerine bağlayarak kurulur. Herek boyu ahududu çeşidine göre değişebilir, ancak 1,5-2 m boyunda ve 5-10 cm kalınlığında olması yeterlidir. Bir bağlama ipiyle uca yakın bir bölgeden ve ortadan olmak üzere iki yerden bağlanmalıdır. Sürgünlerin herek üzerine bağlanması esnasında zarar görmemeleri için uygun bir malzemenin seçilmesi önemlidir. Keskin ve sert bağlama malzemesi yerine yumuşak bağlama malzemeleri tercih edilmelidir. Rüzgarlı havalarda veya aşırı yüklü sürgünlerde sürgünlerin zarar görmesine neden olmayacak bağ malzemeleri kullanılmalıdır.
Herek sistemi uygulanması zaman ve masraf açısından sorunludur. Kar yükünün fazla olduğu bölgelerde kırılmalara neden olabilir. Aşırı rüzgarlı alanlarda ciddi hasarlar ortaya çıkabilir. Bu yüzden pek tercih edilmez. Elde edilen meyvelerin kalitesi oldukça yüksektir, ancak meyve miktarı düşük kalır. Hasad işlemi zordur.
5.2. Telli terbiye sistemleri
Telli terbiye sistemlerine önceki dönemlerde, sonbahar ürünü veren ve bu amaçla yetiştiriciliği yapılan kırmızı ahududularda, siyah ahududularda ve mor ahududularda ihtiyaç olmadığı düşünülürdü. Sadece ilkbahar ürünü veren kırmızı ahududularda telli terbiye sisteminin kurulabileceği gibi bir kanaat hakimdi. Sonbahar ürünü alınan ve bu amaçla yetiştirilen kırmızı ahududular dinlenme döneminde tamamen biçilmeleri nedeniyle ve birinci yıl sürgünlerinden ürün alınması nedeniyle telli sistemlere gereksinim duyulmayacağı yönünde yaygın bir kanı yerleşmişti. Son yıllarda sonbahar ürünü veren kırmızı ahududularda, siyah ve mor ahududularda telli terbiye sisteminin kurulması, avantalarından yararlanmak amacıyla, yaygınlık kazanmıştır. Günümüzde tüm ahududu çeşitlerinde telli terbiye sistemi kurulumu yaygın bir yetiştiricilik anlayışı olarak gelişmiştir.
Telli terbiye sistemi çit sistemi ile birlikte uygulanmaktadır. Çit sistemi; ahududu sürgünlerinin 40-60 cm genişliğinde bir alan içinde yetiştirilmesi esasına dayanır. Bu genişliğin dışında sürgün gelişimine kesinlikle izin verilmez. Çit içersinde sürgünler arasında 10-20 cm kadar mesafe bulunur. Dinlenme döneminde budama yapılırken bu esaslara dikkat edilerek sürgünler bırakılır. Aşırı rüzgârların mevcut olduğu alanlarda bu sistem sorun çıkartabilir. Bu yüzden aşırı rüzgar alan bölgelerde gerekli önlemler mutlaka alınmalıdır.
Telli terbiye sistemi maliyeti arttırıcı ve uygulaması zor bir sistem olmasına karşın çeşitli faydaları nedeniyle yaygınlık kazanan bir terbiye sistemidir. Ahududu bahçesinin telli terbiye sistemi ile tesis etmenin getireceği faydalar şunlardır;
(1) Yetiştiriciliğin daha kolay olmasını sağlar,
(2) Budama, ilaçlama gibi bakım işlerinde kolaylık sağlar,
(3) Sürgünlerin yere temasını önleyerek meyvelerin daha temiz ve daha kolay toplanmasını sağlar,
(4) Mekanizasyon ile hasat işlemlerinde büyük kolaylık sağlar,
(5) Sürgünlerin yeterli güneşlenmesini ve havalanmasını sağlayarak sağlıklı sürgün gelişimi ile verim düzeyi ve kalitesinde artışlara neden olur.
Telli terbiye sisteminin uygulanması bölgeden bölgeye değişkenlik gösterse de temel kurulum esası benzerdir. Telli terbiye sistemleri, sürgünlerin en fazla iki yıllık olması nedeniyle, bitkinin alacağı şekil üzerinde etkili olmaz. Bununla birlikte sürgün üzerinde sürgün üzerinde daha fazla meyve oluşumu için yüzey alanının büyümesine yardımcı olur. Telli terbiye sistemlerinde isimlendirmeler dikilen kazıkların şekli ve sürgünlere verilen şekillerle ilişkilidir. Genelde, ahududularda, telli terbiye sistemlerinde toprak yüzeyi üzerinde olmak üzere 1,6-2 m uzunluğunda “I”, “T”, “+”, “X” ve “V” biçimindeki destekler kullanılır. Günümüzde kurulum kolaylığı nedeniyle daha çok “I” ve “T” sistemleri kullanılmaktadır. Bu destekler ahşap olabileceği gibi beton ya da demirden de imal edilebilir. Telli terbiye sistemlerinde, şayet en üstte çift tel bulunacaksa iki tel arasındaki mesafenin 50-100 cm olması faydalı olur. Teller arasındaki mesafeyi çeşitlerin kuvvetli sürgün oluşturup oluşturmadığına ve destek sistemine göre belirlemelidir. Zayıf sürgün gelişimi gösteren çeşitlerde iki tel arası mesafe daha dar tutulmalıdır. “X” ve “V” destek biçimlerinde daha geniş tel aralığı bırakılabilir. Destek sistemleri sıra üzerinde 5-6 m aralıklarla yerleştirilerek inşa edilmelidir. Teller sıranın başından sonuna kadar gergin biçimde tutturulmalıdır. Sürgünlerin düzgün kalmalarını sağlamak için yerden 0.75-1.20 m yüksekliğinde tellerde çekilebilir. Yüksekliğin düzeyi çeşidin sürgün boyu ile ilişkili olarak düşünülmelidir.
Sürgünlerin yerleşim biçimlerine göre ise iki ana uygulama biçiminden söz edilebilir; “demet” ve “yaygın”. Demette, 5-7 adet sürgün en üstteki tel üzerinde birlikte bağlanır. Destek olması için ikinci bir bağ sürgünlerin orta bölümüne de yapılabilir. Yaygında ise tüm sürgünler bağımsız olarak tel üzerine tutturulur veya yatırılır. Şayet en üstte iki tel var ise sürgünlerin eşit şekilde her iki tel üzerinde yer almasını eşit sayıda bulunmasına özen gösterilmelidir. Sürgünlerin geliştiği yaz döneminde veya sonbahar döneminde sürgünlerin bağlama işi yapılabilir.
İnsan sağlığına yaptıkları katkının öğrenilmesiyle son yıllarda yoğun talep görmeye başlayan bir meyve türüdür. Özellikle gelir düzeyi yüksek Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri tarafından ilgi görmektedir. Buna bağlı olarak bu ülkelerin ahududu ve böğürtlen ithalatı ile üretim düzeyleri sürekli bir artış eğilimindedir.
Ülkemizde ahududu olarak tanımladığımız meyve türler İngilizcede “Raspberry”, Almancada “Himbeere” ve Fransızcada “Framboisier” olarak isimledirilmektedir. Ülkemizde bazı satış noktaları ve bazı alıcılar tarafından ahududu meyvesine “framboğaz” denmektedir. Bu isim, bilindiği üzere, ahududunun Fransızca ismidir.
1. Yer seçimi ve toprak hazırlığı
İyi güneş gören ve iyi drene edilmiş hemen hemen tüm topraklarda ahududu yetiştiriciliği yapılabilir. Ancak topraktaki diğer özellikler ve iklim faktörleri bitki gelişimini ve verimliliği sınırlar. Bu konu daha detaylı olarak “ekolojik istekler” bölümünde incelenebilir.
Diğer üzümsü meyveler gibi ahududu da çok hızlı pazarlanması veya işlenmesi gereken bir meyvedir. Meyvenin kolay bozulabilir özellikte olması bunu zorunlu kılar. Bu yüzden ahududu bahçesi kurarken hızlı pazarlama veya işleme olanaklarının gözden geçirilmelidir.
Ahududu yetiştiriciliği kapasitesine uygun düzeyde altyapı ve insan kaynağının olup olmadığı da işletmenin sürdürülebilirliği için önemlidir. İşçiliğin yoğun kullanılması gereken hasad ve budama gibi dönemlerde yeterli işçi bulunması, ayrıca sulamaya yoğun ihtiyaç duyulan yaz dönemlerinde yeterli su kaynağının varlığı işletmenin yürütülmesi için zorunludur.
Ahududu bitkilerinin kök hastalıklarına karşı, genel olarak, hassas olmaları nedeniyle dikkatli olunmalıdır. Özellikle Verticillium şüphesi olan alanlardan kaçınılmalıdır. Domates, patates, biber, patlıcan ve çilek gibi ürünlerin yetiştirildiği alanlardan uzak durulmalıdır. Ayrıca önceki dönemlerde üzerinde ahududu ve böğürtleninin yabani veya kültür çeşitleri yetiştirilmiş alanlardan da uzak durulmalıdır. Şayet böyle alanlarda ahududu yetiştiriciliği yapılması zorunlu ile mutlaka toprak fumigasyonu yapılmalıdır. 20 m lik mesafedeki tüm yabani ahududu ve böğürtlen bitkileri temizlenmelidir. Bunlar hastalık ve zararlıların kaynağı haline gelerek bahçede ciddi zararların oluşumuna imkan tanır.
Taban suyu yüksek topraklarda iyi bir drenajın olması zorunludur. Aksi takdirde Phytophtora kök çürüklüğü bahçenin her yerine kolayca yayılacak ve tüm bahçenin zarar görmesine neden olacaktır. Bu tip yerlerde ahududu bitkileri 20 cm kadar yükseltilmiş yastıklar üzerine dikilmelidir. Bu onları tamamen değilse bile kısmen koruyacaktır.
Ahududu yetiştiriciliği için yer seçimi yapılmışsa bir yıl önceden arazi ahır gübresi ve kimyasal gübrelerle desteklenmelidir. İyi bir toprak analizi ile toprakta eksik olan mineraller belirlenmelidir. Eksik olan mineraller tamamlanmalıdır. Toprak pH sını dikkate alarak kimyasal gübreleme yapılmalıdır. Ph nın yüksek olduğu topraklarda ph yı düşürecek özellikte kimyasal gübrelerle (örneğin, amonyum sülfat gibi) gübrelenmelidir. Şayet ph çok düşükse toprakta kireçleme yapılarak istenen düzeye çıkartılmalıdır.
2. Çeşit seçimi
Bahçe tesisine geçmeden önce çeşit seçimi en önemli konudur. Yanlış bir seçim tüm masrafın boşa gitmesine neden olabilir. Bunun için önceki dönemlerde o yörede kullnılan çeşitlerin performansı incelenmelidir. İlk defa ahududu yetiştiriciliği yapılacaksa, iklim ve toprak koşulları dikkate alınarak, benzeri bir bölge referans olarak alınabilir. Böylece hata en aza indirgenmiş olur.
Çeşit seçiminde, meyvelerin taze tüketim amacıyla mı yoksa işleme amacıyla mı üretileceği sorusuna iyi cevap verilmelidir. Şayet bu konu belirsiz ise her iki amaç için de kullanılabilecek çeşitler tercih edilmelidir.
Çeşit seçiminde, ülkemizde, sınırlayıcı en önemli faktör istenen çeşitten fidan üretiminin sınırlı veya hiç olmamasıdır. Tüm fidanlıklar taranarak, önceden, mevcut fidanların özellikleri çıkartılmalıdır. Bu çeşit seçiminde karar vermeyi biraz daha kolaylaştırır.
Ahududu çeşitleri için detaylı bilgilere erişmek için şu bağlantıları kullanınız;
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Linkleri Üyelerimiz Görebilir. UslanmaM Üyeliği İçin Tıklayın]
[Üye Olmadan Linkleri Göremezsiniz. Linkleri Üyelerimiz Görebilir. UslanmaM Üyeliği İçin Tıklayın]
3. Bahçe tesisi
Bahçe tesisi zamanının belirlenmesi dikilen fidanların tutması için önemlidir. Ülkemizde çok soğuk kış geçirmeyen bölgelerde (Akdeniz, Ege kıyı bölgelerinde) bitkilerin dinlenmeye girmesiyle birlikte, sonbahar dönemi sonunda veya kış boyunca dikim yapılabilir. Bu bölgelerde sonbahar döneminin sonu veya kış başlarında (Kasım, Aralık ayında) dikim yapmak daha kıllıca olabilir. Özellikle ilkbahar dönemi iş yoğunluğu başlamadan dikim işlerinin bitirilmesi faydalı olur. İç Anadolu, Doğu Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgelerinde kış bitiminde veya erken ilkbahar döneminde dikim yapmak daha doğru olur. Bölgeye göre değişmekle beraber Şubat ayı sonu, Mart ayı veya Nisan başı bu bölgeler için uygundur. Bu bölgelerde kar kalkar kalkmaz ve toprak tava gelir gelmez dikim yapılmalıdır. Dikilecek fidanların henüz gelişmeye başlamamış olmaları, yani dinlenmede olmaları zorunludur.
Ahududu fidanlarının dikim mesafelerini düzenlemede mekanizasyon kullanımı, arzu edilen terbiye sistemi, çeşidin gelişme durumu (dik, yarık, iri, zayıf vb) ve fidan için ayrılan bütçe konuları dikkate alınmalıdır. Şayet sıra aralarında geniş traktörler kullanılması düşünülüyorsa sıra arası mesafeni 3-3,5 m olması gerekir. Şayet daha küçük traktörler (bahçe traktörleri) kullanılacaksa sıra arası traktör genişliğine bağlı olarak 2,5 m olabilir. Şayet sıra aralarına traktör girmeyecekse en ideal genişlik 2 m dir. Küçük aile işletmesi veya merak bahçesi planlanıyorsa, bu tip bahçelerde sıra ararlının 1,5 m olması yeterlidir. Sıra üzeri mesafeleri 40 cm ile 100 cm arasında değişkenlik gösterebilir. Şayet fidan maliyeti sorun olmayacaksa sıra üzeri mesafeler düşürülür. Hem böylelikle bahçe ekonomik verim düzeyine çok çabuk ulaşır. 60 cm sıra üzeri mesafe ideal olanıdır. Ancak bu ekonomik gerekçelerle 80-100 cm de çıkartılabilir. Böyle bir durumda bahçede ekonomik ürün için daha fazla beklemek gerekecektir. Dikim mesafelerini belirlemede çeşitlerin tipleri de (kırmızı, sarı, siyah, mor, dik, dikensiz) önemli bir etkiye sahiptir. Dikensiz çeşitler daha geniş aralıklarla dikilmesi tavsiye edilmektedir. Buna karşın dik gelişen ahududu çeşitlerinde dikim mesafeleri daha düşük tutulmaktadır.
Ahududu fidanları tüplü ile kök budaması yapılmaz. Ancak, çoğu kere, fidanlar çıplak köklü olarak pazarlanır. Çıplak köklü fidanların dikimden hemen önce dikim çukurunun başında kök budaması yapılması gerekir. Zarar görmüş ve ölmüş kökler budanarak hızlı kök teşekkülü teşvik edilir. Kırmızı ahududu fidanları fidan olarak söküldükleri derinlikten 5-7.5 cm daha derine dikilmelidir. Diğer ahududu fidanları ise fidan derinliğinden 2.5 cm kadar daha derine dikilmelidir. Fidanlık söküm derinliği gövdenin alt bölgesinde kökün ise üst bölgesinde koyu gri bir çizgi olarak kendini gösterir. Yaklaşık bir kürek genişliği ve değinliğinde açılan (yaklaşık olarak 20-30 cm) çukurlar içersine fidanlar yerleştirilerek kökler tamamen toprakla örtülür. Açıkta kök kalmamalıdır. Toprak daha sonra ayakla bastırılarak sıkıştırılır. Hemen sonra can suyu verilir. Dikim yapıldıktan sonra kırmızı ahududu dalları yaklaşık 25-30 cm üstten kesilir. Siyah ve mor ahududu üzerindeki orijinal gövde olan sürgünler toprak seviyesine kadar kesilmeli ve kesilen sürgünler hastalıkları kontrol etmek için dikim alanından uzaklaştırılmalıdır. Şayet toprak önceden gübrelenmemişse dikimden yaklaşık iki-üç hafta sonra her bitkinin çevresine verilmelidir. Her bitkiye yaklaşık olarak 30 gram (yaklaşık bir yemek kaşığı) 12-12-12 veya benzer özellik gösteren kompoze gübreler verilebilir. İkinci ve bunu izleyen yıllarda; her 1 dekarlık alan için15 kg gübrenin ¾ oranında uyanma başlangıcı döneminden önce bitkilere verilmelidir.
4. Budama
Ahududu sürgünleri iki yıllıktır. Kök gövdesi ise çok yıllıktır. Yeni sürgünler (birinci yıl sürgünleri, vejetatif sürgünler) her yıl kök gövdesi üzerindeki tomurcuklardan gelişir. Yazın sonlarına doğru birinci yıl sürgünleri üzerinde meyve gözleri yer alan yanal sürgünler meydan gelir. Birinci yıl sürgünleri ikinci gelişme sezonunda (sonraki yıl) meyve sürgünü (ikinci yıl sürgünü, generatif sürgün) olarak isimlendirilir. İkinci sezonun başlarında meyve oluşumunu sağlayan sürgünler meyve sürgünleri üzerinde gelişmeye başlarlar. Meyve oluşumundan sonra yaşlanan sürgünler (meyve sürgünleri) ölür ve bunlar meyve hasadının tamamlanmasıyla birlikte kesilerek araziden uzaklaştırılır. Kök gövdesinden birinci yıl sürgünlerinin çıkışı ve gelişimi tekrar başlar.
Ahududular kök sürgünleri ile gelişmesi nedeniyle doğal olarak çit biçimi alma eğilimindedir. Şayet yeni gelişen sürgünler sürekli kontrol altında tutulmazlarsa bahçe tamamen düzensiz ve karmaşık bir hale gelecektir. Buna bir de meyve verip ölen sürgünlerde ilave olduğunda çok daha büyük bir düzensizlik ortaya çıkacaktır. Bu yüzden budama işlemleri titizlikle yürütülmelidir.
Ahududuların budaması çeşit özelliklerine göre değişkenlik gösterir. Kırmızı ahududuların yaz veya sonbahar dönemi ürün vermeleri budama özelliklerinde farklılıklara neden olur. Yine ahududu çeşidinin kırmızı, mor, siyah veya sarı olması da budama özellikleri üzerine etkilidir.
4.1. Yazın meyve veren kırmızı ve sarı ahududular
Gelişme sezonu süresince yapılması gereken budama
Büyüme mevsiminde ahududularda hiçbir kesme işlemi uygulanmamalıdır. Şayet sürgünler çok uzamışsa bunları kesmek yerine telli terbiye sistemine almak daha iyi olur. Meyve hasadından sonra meyve sürgünleri uzaklaştırılmalıdır. Bu genellikle, hava ve yetiştirme koşullarına bağlı olarak, haziranın sonunda temmuz ayının başında yapılır. Meyve sürgünlerinin uzaklaştırılması önemli hastalıkların azalmasına ve yeni gelişen sürgünler için sıra üzerinde daha iyi bir ışıklanma ve havalanmanın sağlanmasına neden olur.
Dinlenme dönemi yapılması gereken budama
Tomurcuklar patlamadan hemen önce ve don riskinin geçtiği kışın sonunda ve ilkbahar başlarında budama yapılmalıdır. Kışın zarar gören sürgünlerin ölü bölgeleri mutlaka kesilmelidir. Bu genellikle 1 cm kadar uzunluktaki sürgün ucu bölgesidir. Bununla birlikte sert kışlardan sonra ölen bölge nedeniyle kesilmesi gereken uzunluk yaklaşık 2 cm kadar olabilir.
Şayet çit şeklinde bir yetiştiricilik yapılıyorsa sıraların genişliği 50 cm veya biraz daha az tutulmalıdır. Sıra alanlarının dışındaki bütün bitkiler kesilmeli ve uzaklaştırılmalıdır. Çapı 1 cm civarındaki küçük zayıf sürgünler kesilerek uzaklaştırılır.
Yazın meyve veren kırmızı ahududular yılda iki kez budanır. Birincisi ilkbaharda, ikincisi ise hasattan hemen sonra yapılır. İlkbahar budaması mart sonu veya ilkbahar başında zayıf gelişen sürgünlerin tamamının temizlenmesi şeklinde yapılır. İkinci budama ise meyvelerin hasadından hemen sonra kuruyan meyve sürgünlerin temizlenip uzaklaştırılması şeklinde yapılır. Yine hasaddan sonra yeni gelişen sürgünler ve dip sürgünlerinin sayısı azaltılmalıdır. Bu işlem esnasında zayıf gelişen sürgünlerin temizlenmesine öncelik verilir. Her 30 cm lik çit için 1.5 cm veya daha büyük çapa sahip kuvvetli gelişen 4 veya 5 sürgünün bırakılması yeterlidir. Şayet yeteri kadar kuvvetli gelişen sürgün yoksa her 30 cm lik çit için en iyi gelişme gösteren iki sürgünün bırakılması doğru olur.
4.2. Sonbaharda meyve veren kırmızı ve sarı ahududular
Bu ahududu çeşitleri, biri Temmuz ayının ilk dönemleri diğeri ise Ağustos sonu veya Eylül ayında olmak üzere, yılda iki defa ürün verir. Bununla birlikte yılda tek ürün alınmasının daha iyi olduğu gözlenmiştir. Bunun için daha az miktarda ve daha düşük kalitedeki yaz ürünü alınmayarak sonbahar ürününün daha kaliteli ve daha yüksek düzeyde olması sağlanır. Bu yöntemin hastalık zararını da azalttığı belirlenmiştir.
Sonbahar ürünü veren kırmızı ahududuların ilk yıl budamaları yapılmaz. İlk yıl bitkinin kendi halinde gelişerek doğal formuna ve kuvvetine erişmesine izin verilir. İlk yıldan sonra budamalar her yıl peşi sıra yapılmalıdır. İlkbahar budamaları toprak henüz soğukken ve gelişmenin henüz başlamadığı dönemde ( genelde mart ortası veya sonudur) yapılmalıdır. Elle, dönerli biçme makinesi veya diğer mekanik aletlerle toprak üzerindeki bütün gelişen sürgünler kaldırılır. Bu kesme işlemi esnasında 2.5-5 cm uzunluğundaki bitkiler biçimden sonra genellikle toprak yüzeyinde kalır. Ağustos veya eylül başlarında meyveler o mevsimin sürgünleri üzerinde oluşacaktır.
4.3. Siyah ve mor ahududular
Dinlenme dönemi yapılması gereken budama
Tomurcuklar şişmeden önce soğuk hava koşullarının tehlike arz etmediği kış ortası veya ilkbahar başlarında yapılmalıdır. Siyah ahududular budanırken, yan dalların 30 cm uzunluğunda bırakılması gerektiği unutulmamalıdır. Yan sürgünlerin 250 cm veya daha uzun gelişebileceği, bundan dolayı da iri bir bitki gelişiminin olacağı unutulmamalıdır. Mor ahududular siyah ahududulardan daha uzun gelişirler. Bu yüzden yan dallar yaklaşık 50 cm üzerinden budanmalıdır. Sürgün üzerinde zayıf ve cılız gelişen yan sürgünler temizlenmelidir. Tüm bu budama uygulamaları meyve miktarı ve kalitesi üzerinde çok ciddi artışlara yol açar.
Siyah ve mor ahududular fazla miktarda dip sürgünü geliştiremezler, bunun yerine ana bitkinin bulunduğu yerde bir salkım veya küçük bir tepe görünümü veya ocak görünümü oluştururlar. Yaklaşık 1.5 cm kalınlığındaki sürgünler dinlenme döneminde kesilip alınmalıdır. Her ocakta veya tepede 5-7 adet sürgünün olması sağlanmalıdır.
Gelişme sezonu süresince yapılması gereken budama:
Siyah ve mor ahududular yaz döneminde birinci yıl sürgünlerinin (o yıl gelişen sürgünler, vejetatif sürgünler) uç alma şeklinde budanması gerekir. Uç alma işlemi, mor ahududu sürgünleri 75-100 cm uzunluğa eriştiğinde, siyah ahududular ise 50-60 cm uzunluğa eriştiğinde, üstten itibaren 10 cm kadar kesme şeklinde yapılmalıdır. Bu işlem kuvvetli yan dal gelişimini teşvik edecektir. Yan dal sayısı meyve verimini doğrudan etkiler.
Hasattan sonra tüm meyve sürgünleri kesilip araziden uzaklaştırılmalıdır. Böylece hastalık ve zararlı problemleri ciddi düzeyde azalacaktır.
Budama işlemi
Uygulanması gereken ahududu tipleri
Uç alma
Siyah ve mor ahududular
Hasat sonu meyve veren sürgünlerin alınması
Tüm ahududular
Don zararı gören sürgünlerin veya sürgün bölümlerinin kesilmesi
Tüm ahududular
Sürgün seyreltme
Tüm ahududular, özellikle kırmızı ahududular
Zayıf gelişen sürgünlerin temizlenmesi
Tüm ahududlar
Sürgünlerin biçilerek tamamen kaldırılması
Sonbahar ürünü veren kırmızı ahududular
Yan dalların kısaltılması
Siyah ve mor ahududular
Zayıf gelişen yan dalların alınması
Siyah ve mor ahududular
5. Terbiye sistemleri
Ahududu bitkisinin sürgünleri gevrek ve tam odunlaşmamıştır. Bu yüzden sürgünler, genel olarak, yere yatma eğilimindedir. Ticari bahçelerde bakım ve hasat işlemlerinin daha rahat yapılması için ahududu sürgünlerinin bir herek veya tel ile dik durmalarının sağlanması gereklidir. Terbiye sistemlerinin ahududu yetiştiriciliğinde sağladığı faydalar şu şekildedir;
(1) Sürgün uçlarının veya sürgünlerin toprakla temas etmesi engellendiği için toprak kaynaklı hastalıkların etkisi azaltılır.
(2) Meyvelerin toprağa temas etmesi engellendiği için çürüme ve hastalıklar azalır.
(3) Özellikle dikenli çeşitlerin bakım ve hasad işlemeleri kolaylaşır.
(4) Sürgünlerin dik durması sonucu güneşlenme ve havalanma daha iyi gerçekleşir. Bu meyvelerin daha güzel renkli ve lezzetli olmasını sağladığı gibi sürgünlerin hastalık ve zararlılardan daha az etkilenmesine yol açar.
(5) Hasad işlemleri kolaylaşır. Özellikle mekanizasyon aletleriyle hasad kolaylaşır. Zaten mekanizasyonla hasad için mutlaka uygun bir terbiye sistemine alma zorunluluğu vardır.
(6) Verim düzeyinde belirgin bir artış elde edilir.
Ahududularda terbiye sistemini belirlerken, mekanizasyon ile hasad yapılıp yapılmayacağı, sıra aralarına traktörle girilip girilmeyeceği, kullanılacak alet ve ekipmanın genişliğinin ne olduğu konuları önceden açıklığa kavuşturulmalıdır. Yetiştiricilik ticari amaçlar için yapılıyorsa mekanizasyon mutlaka iyi düşünülmelidir. Merak veya küçük ev bahçesi kurulacaksa mekanizasyon konusu ihmal edilir. Büyük ölçekli bir yetiştiricilik tasarlanıyorsa telli terbiye sistemi mutlaka kurulmalıdır. Küçük ölçekli işletmelerde daha ucuz ve kolay tesis edilebilen, herek veya basit telli sistemler tercih edilebilir.
Terbiye sistemleri yetiştiricilik tekniklerinin gelişmesiyle birlikte çeşitlilik kazanmıştır. Özellikle telli terbiye sistemleri ciddi gelişme göstermiş ve çeşitlenmiştir. Üreticinin bu çeşitlilik karşısında aklı karışmakta ve hangisini kurması gerektiği konusunda kararsız kalmaktadır. Yukarıdaki paragraftaki açıklamalar dikkate alınarak terbiye sistemi belirlenebilir. Ayrıca mevcut kururlu sistemler incelenerek olumlu ve olumsuz yönleri belirlenmelidir.
Ticari yetiştiricilik yapılması planlanıyorsa mutlaka telli terbiye sistemi uygulanmalıdır. Merak veya küçük ev bahçelerinde telsiz veya herek sistemi ile yetiştiricilik yapılabilirse de basit telli sistemler kurmak daha faydalı olur.
5.1. Herek (ocak) sistemi
Eski bir yöntemdir. Günümüzde ticari yetiştiricilik tiplerinde pek kullanılmamakla birlikte ev veya merak bahçelerinde kullanılabilir. Telli sistemlerin kurulamadığı, çok eğimli, yerlerde kurulabilir. Bu terbiye sisteminin esası yetiştiricilik tipinden kaynaklanır. Ocak sistemi yetiştiricilik herek kullanmayı çoğu kere zorunlu kılar. Bununla birlikte çizgi halinde yetiştirilen ahududu bahçelerinde, çizgi boyunca 1-1,5 m aralıklarla dikilen kazıklara çevrelerinde yer alan sürgünlerin bağlanması biçiminde de uygulanabilmektedir.
Bu terbiye sistemine, daha çok, kırımızı ahududular uygundur. Ocakta yer alan 5-7 kırmızı ahududu sürgünü, tam ortalarına çakılı bir herek üzerine bağlayarak kurulur. Herek boyu ahududu çeşidine göre değişebilir, ancak 1,5-2 m boyunda ve 5-10 cm kalınlığında olması yeterlidir. Bir bağlama ipiyle uca yakın bir bölgeden ve ortadan olmak üzere iki yerden bağlanmalıdır. Sürgünlerin herek üzerine bağlanması esnasında zarar görmemeleri için uygun bir malzemenin seçilmesi önemlidir. Keskin ve sert bağlama malzemesi yerine yumuşak bağlama malzemeleri tercih edilmelidir. Rüzgarlı havalarda veya aşırı yüklü sürgünlerde sürgünlerin zarar görmesine neden olmayacak bağ malzemeleri kullanılmalıdır.
Herek sistemi uygulanması zaman ve masraf açısından sorunludur. Kar yükünün fazla olduğu bölgelerde kırılmalara neden olabilir. Aşırı rüzgarlı alanlarda ciddi hasarlar ortaya çıkabilir. Bu yüzden pek tercih edilmez. Elde edilen meyvelerin kalitesi oldukça yüksektir, ancak meyve miktarı düşük kalır. Hasad işlemi zordur.
5.2. Telli terbiye sistemleri
Telli terbiye sistemlerine önceki dönemlerde, sonbahar ürünü veren ve bu amaçla yetiştiriciliği yapılan kırmızı ahududularda, siyah ahududularda ve mor ahududularda ihtiyaç olmadığı düşünülürdü. Sadece ilkbahar ürünü veren kırmızı ahududularda telli terbiye sisteminin kurulabileceği gibi bir kanaat hakimdi. Sonbahar ürünü alınan ve bu amaçla yetiştirilen kırmızı ahududular dinlenme döneminde tamamen biçilmeleri nedeniyle ve birinci yıl sürgünlerinden ürün alınması nedeniyle telli sistemlere gereksinim duyulmayacağı yönünde yaygın bir kanı yerleşmişti. Son yıllarda sonbahar ürünü veren kırmızı ahududularda, siyah ve mor ahududularda telli terbiye sisteminin kurulması, avantalarından yararlanmak amacıyla, yaygınlık kazanmıştır. Günümüzde tüm ahududu çeşitlerinde telli terbiye sistemi kurulumu yaygın bir yetiştiricilik anlayışı olarak gelişmiştir.
Telli terbiye sistemi çit sistemi ile birlikte uygulanmaktadır. Çit sistemi; ahududu sürgünlerinin 40-60 cm genişliğinde bir alan içinde yetiştirilmesi esasına dayanır. Bu genişliğin dışında sürgün gelişimine kesinlikle izin verilmez. Çit içersinde sürgünler arasında 10-20 cm kadar mesafe bulunur. Dinlenme döneminde budama yapılırken bu esaslara dikkat edilerek sürgünler bırakılır. Aşırı rüzgârların mevcut olduğu alanlarda bu sistem sorun çıkartabilir. Bu yüzden aşırı rüzgar alan bölgelerde gerekli önlemler mutlaka alınmalıdır.
Telli terbiye sistemi maliyeti arttırıcı ve uygulaması zor bir sistem olmasına karşın çeşitli faydaları nedeniyle yaygınlık kazanan bir terbiye sistemidir. Ahududu bahçesinin telli terbiye sistemi ile tesis etmenin getireceği faydalar şunlardır;
(1) Yetiştiriciliğin daha kolay olmasını sağlar,
(2) Budama, ilaçlama gibi bakım işlerinde kolaylık sağlar,
(3) Sürgünlerin yere temasını önleyerek meyvelerin daha temiz ve daha kolay toplanmasını sağlar,
(4) Mekanizasyon ile hasat işlemlerinde büyük kolaylık sağlar,
(5) Sürgünlerin yeterli güneşlenmesini ve havalanmasını sağlayarak sağlıklı sürgün gelişimi ile verim düzeyi ve kalitesinde artışlara neden olur.
Telli terbiye sisteminin uygulanması bölgeden bölgeye değişkenlik gösterse de temel kurulum esası benzerdir. Telli terbiye sistemleri, sürgünlerin en fazla iki yıllık olması nedeniyle, bitkinin alacağı şekil üzerinde etkili olmaz. Bununla birlikte sürgün üzerinde sürgün üzerinde daha fazla meyve oluşumu için yüzey alanının büyümesine yardımcı olur. Telli terbiye sistemlerinde isimlendirmeler dikilen kazıkların şekli ve sürgünlere verilen şekillerle ilişkilidir. Genelde, ahududularda, telli terbiye sistemlerinde toprak yüzeyi üzerinde olmak üzere 1,6-2 m uzunluğunda “I”, “T”, “+”, “X” ve “V” biçimindeki destekler kullanılır. Günümüzde kurulum kolaylığı nedeniyle daha çok “I” ve “T” sistemleri kullanılmaktadır. Bu destekler ahşap olabileceği gibi beton ya da demirden de imal edilebilir. Telli terbiye sistemlerinde, şayet en üstte çift tel bulunacaksa iki tel arasındaki mesafenin 50-100 cm olması faydalı olur. Teller arasındaki mesafeyi çeşitlerin kuvvetli sürgün oluşturup oluşturmadığına ve destek sistemine göre belirlemelidir. Zayıf sürgün gelişimi gösteren çeşitlerde iki tel arası mesafe daha dar tutulmalıdır. “X” ve “V” destek biçimlerinde daha geniş tel aralığı bırakılabilir. Destek sistemleri sıra üzerinde 5-6 m aralıklarla yerleştirilerek inşa edilmelidir. Teller sıranın başından sonuna kadar gergin biçimde tutturulmalıdır. Sürgünlerin düzgün kalmalarını sağlamak için yerden 0.75-1.20 m yüksekliğinde tellerde çekilebilir. Yüksekliğin düzeyi çeşidin sürgün boyu ile ilişkili olarak düşünülmelidir.
Sürgünlerin yerleşim biçimlerine göre ise iki ana uygulama biçiminden söz edilebilir; “demet” ve “yaygın”. Demette, 5-7 adet sürgün en üstteki tel üzerinde birlikte bağlanır. Destek olması için ikinci bir bağ sürgünlerin orta bölümüne de yapılabilir. Yaygında ise tüm sürgünler bağımsız olarak tel üzerine tutturulur veya yatırılır. Şayet en üstte iki tel var ise sürgünlerin eşit şekilde her iki tel üzerinde yer almasını eşit sayıda bulunmasına özen gösterilmelidir. Sürgünlerin geliştiği yaz döneminde veya sonbahar döneminde sürgünlerin bağlama işi yapılabilir.