'hayaL
Bayan Üye
Kıssa kelime olarak; bir şeyin izini takip etmek hikâye etmek fiillerinden türeyen; hikâye fıkra rivâyet sözün kısası vak'a haber söz1 mânâlarına gelir.
Istılah olarak kıssa: "Yalan ihtimali veya hayalin karışması mümkün olmayacak bir tarzda tarihin derinliklerinde kaybolmuş unutulmuş veya bazı izleri insanlığın hâfızalarında varlığını koruyabilmiş hâdiselerin; muhataplara âdeta olaylara yeniden bir canlılık vererek anlatılmasıdır."2
Kıssaya benzer yapıda Kur'ân-ı Kerim'de mesellerden de bahsetmekte fayda vardır. Kur'ân'da mesel kelimesi; sıfat hal kıssa ibret ve örnek mânâlarında kullanılmıştır. Meseller bir konuda bazı durumları izâh için örnek olarak verilen gerçekte yaşanmamış fakat yaşanması mümkün olan hadiselerdir.
Kur'ân-ı Kerim'deki mesellere şu hadiseyi örnek verebiliriz; "Bir tarafta bir şahsın kölesi olup hiçbir güç ve yetkisi olmayan âciz bir adam öbür tarafta kendisine tarafımızdan bol bol rızık ve imkân nasip ettiğimiz bir zat ki o maldan gizli-açık dilediği gibi harcayıp kullanıyor. Hiç bu ikisi eşit tutulabilir mi? Bütün hamdler övgüye vesile olan her şey Allah'a aittir. Ne var ki onların çoğu bunu bilmezler." (Nahl 16/76)
Kur'ân-ı Kerim'deki kıssaları genel olarak iki kısımda ele almak uygun olacaktır. Birincisi; "tarîhî kıssalar"dır. Tarîhî kıssalar; olaydaki şahısların zamanın ve yerin belli olduğu veya bunlardan bazılarının belli olduğu kıssalardır. İkincisi ise; "temsîlî kıssalar"dır. Temsîlî kıssalar; olaydaki yer zaman ve şahısların belli olmadığı örnek alınabilecek kıssalardır. Bu tür kıssalarda sadece olaylar ön planda tutulmaktadır.3
Tarihî kıssalara şu olayı örnek olarak verebiliriz: "Onlara Âdem'in iki oğlunun gerçek olan haberini oku; Onların her ikisi birer kurban takdim etmişlerdi de birininki kabul edilmiş öbürününki ise kabul edilmemişti. Kurbanı kabul edilmeyen kardeşine:
– Seni öldüreceğim dedi. O da:
– Allah ancak muttakilerden kabul buyurur dedi. Yemin ederim ki sen beni öldürmek için el kaldırırsan ben seni öldürmek için sana el kaldırmam.
Çünkü ben âlemlerin Rabbi olan Allah'tan korkarım.
Ben istiyorum ki sen kendi günahınla beraber benim günahımı da yüklenesin de cehennemliklerden olasın. Zalimlerin cezası işte budur.
Nefsi onu kardeşini öldürmeye itti ve onu öldürdü; bu yüzden de kaybedenlerden oldu." (Maide 5/27-30)
Temsilî kıssalara ise şu olayı misâl verebiliriz:
"Yahut görmedin mi o kimseyi ki evlerinin duvarları çatıları üzerine çökmüş bir kasabaya uğradı;
– Ölümünden sonra Allah bunları nasıl diriltir acaba! dedi. Bunun üzerine Allah onu öldürüp yüz sene bıraktı; sonra tekrar diriltti:
– Ne kadar kaldın? dedi.
– Bir gün yahut daha az dedi. Allah ona:
– Hayır yüz sene kaldın. Yiyeceğine ve içeceğine bak henüz bozulmamıştır. Eşeğine de bak. Seni insanlara bir ibret kılalım diye (yüz sene ölü tuttuk sonra tekrar dirilttik). Şimdi sen kemiklere bak onları nasıl düzenliyor sonra ona nasıl et giydiriyoruz dedi. Durum kendisince anlaşılınca:
– Şimdi iyice biliyorum ki Allah her şeye kâdirdir dedi." (Bakara 2/259)
Burada olayın gerçek olduğu bilinmektedir fakat olayın yeri zamanı ve şahısları belirtilmemiştir. Bunun sebebi ise dikkatleri bizzat olayın kendisine çekmek olabilir. Aynı zamanda bu tür kıssalarda olayın şahıslarını zamanını ve buna benzer ayrıntıları bilmek verilmek istenen mesajı çok fazla değiştirmeyebilir. Bunun yanında şahıs ön planda ise ve şahsın konumu olaya değişik bir bakış açısı getirecekse böyle olaylarda şahıslar zikredilerek dikkatler onların üzerine çekilebilir. Bu şahıslar başta Peygamberler olabilir.
Kur'ân-ı Kerim'de Hz. Musa (a.s.)'nın kıssasının anlatıldığı yerlerde kıssanın kahramanları olarak Hz. Mûsâ (a.s.)'nın yanında Hz. Hârun (a.s.) Firavun Hâmân Kârun Hz. Mûsâ (a.s.)'nın annesi gibi isimler zikredilmektedir.4 Bunun yanında mekan olarak; Sînâ Dağı Mısır gibi yerlerden bahsedilmektedir.5 Kıssalarda zaman ifadesi olarak ise; Hz. Nuh'un kavmi içinde 950 seneden fazla kalmasını6 örnek olarak verebiliriz.
Istılah olarak kıssa: "Yalan ihtimali veya hayalin karışması mümkün olmayacak bir tarzda tarihin derinliklerinde kaybolmuş unutulmuş veya bazı izleri insanlığın hâfızalarında varlığını koruyabilmiş hâdiselerin; muhataplara âdeta olaylara yeniden bir canlılık vererek anlatılmasıdır."2
Kıssaya benzer yapıda Kur'ân-ı Kerim'de mesellerden de bahsetmekte fayda vardır. Kur'ân'da mesel kelimesi; sıfat hal kıssa ibret ve örnek mânâlarında kullanılmıştır. Meseller bir konuda bazı durumları izâh için örnek olarak verilen gerçekte yaşanmamış fakat yaşanması mümkün olan hadiselerdir.
Kur'ân-ı Kerim'deki mesellere şu hadiseyi örnek verebiliriz; "Bir tarafta bir şahsın kölesi olup hiçbir güç ve yetkisi olmayan âciz bir adam öbür tarafta kendisine tarafımızdan bol bol rızık ve imkân nasip ettiğimiz bir zat ki o maldan gizli-açık dilediği gibi harcayıp kullanıyor. Hiç bu ikisi eşit tutulabilir mi? Bütün hamdler övgüye vesile olan her şey Allah'a aittir. Ne var ki onların çoğu bunu bilmezler." (Nahl 16/76)
Kur'ân-ı Kerim'deki kıssaları genel olarak iki kısımda ele almak uygun olacaktır. Birincisi; "tarîhî kıssalar"dır. Tarîhî kıssalar; olaydaki şahısların zamanın ve yerin belli olduğu veya bunlardan bazılarının belli olduğu kıssalardır. İkincisi ise; "temsîlî kıssalar"dır. Temsîlî kıssalar; olaydaki yer zaman ve şahısların belli olmadığı örnek alınabilecek kıssalardır. Bu tür kıssalarda sadece olaylar ön planda tutulmaktadır.3
Tarihî kıssalara şu olayı örnek olarak verebiliriz: "Onlara Âdem'in iki oğlunun gerçek olan haberini oku; Onların her ikisi birer kurban takdim etmişlerdi de birininki kabul edilmiş öbürününki ise kabul edilmemişti. Kurbanı kabul edilmeyen kardeşine:
– Seni öldüreceğim dedi. O da:
– Allah ancak muttakilerden kabul buyurur dedi. Yemin ederim ki sen beni öldürmek için el kaldırırsan ben seni öldürmek için sana el kaldırmam.
Çünkü ben âlemlerin Rabbi olan Allah'tan korkarım.
Ben istiyorum ki sen kendi günahınla beraber benim günahımı da yüklenesin de cehennemliklerden olasın. Zalimlerin cezası işte budur.
Nefsi onu kardeşini öldürmeye itti ve onu öldürdü; bu yüzden de kaybedenlerden oldu." (Maide 5/27-30)
Temsilî kıssalara ise şu olayı misâl verebiliriz:
"Yahut görmedin mi o kimseyi ki evlerinin duvarları çatıları üzerine çökmüş bir kasabaya uğradı;
– Ölümünden sonra Allah bunları nasıl diriltir acaba! dedi. Bunun üzerine Allah onu öldürüp yüz sene bıraktı; sonra tekrar diriltti:
– Ne kadar kaldın? dedi.
– Bir gün yahut daha az dedi. Allah ona:
– Hayır yüz sene kaldın. Yiyeceğine ve içeceğine bak henüz bozulmamıştır. Eşeğine de bak. Seni insanlara bir ibret kılalım diye (yüz sene ölü tuttuk sonra tekrar dirilttik). Şimdi sen kemiklere bak onları nasıl düzenliyor sonra ona nasıl et giydiriyoruz dedi. Durum kendisince anlaşılınca:
– Şimdi iyice biliyorum ki Allah her şeye kâdirdir dedi." (Bakara 2/259)
Burada olayın gerçek olduğu bilinmektedir fakat olayın yeri zamanı ve şahısları belirtilmemiştir. Bunun sebebi ise dikkatleri bizzat olayın kendisine çekmek olabilir. Aynı zamanda bu tür kıssalarda olayın şahıslarını zamanını ve buna benzer ayrıntıları bilmek verilmek istenen mesajı çok fazla değiştirmeyebilir. Bunun yanında şahıs ön planda ise ve şahsın konumu olaya değişik bir bakış açısı getirecekse böyle olaylarda şahıslar zikredilerek dikkatler onların üzerine çekilebilir. Bu şahıslar başta Peygamberler olabilir.
Kur'ân-ı Kerim'de Hz. Musa (a.s.)'nın kıssasının anlatıldığı yerlerde kıssanın kahramanları olarak Hz. Mûsâ (a.s.)'nın yanında Hz. Hârun (a.s.) Firavun Hâmân Kârun Hz. Mûsâ (a.s.)'nın annesi gibi isimler zikredilmektedir.4 Bunun yanında mekan olarak; Sînâ Dağı Mısır gibi yerlerden bahsedilmektedir.5 Kıssalarda zaman ifadesi olarak ise; Hz. Nuh'un kavmi içinde 950 seneden fazla kalmasını6 örnek olarak verebiliriz.